Vương quốc Đại Uyên sở hữu “thiên mã”, vì sao lại bị nhà Hán tiêu diệt?

Vương quốc Đại Uyên sở hữu “thiên mã”, vì sao lại bị nhà Hán tiêu diệt?

Vùng đất Trung Á thời cổ đại từng là nơi ghi dấu nhiều nền văn minh rực rỡ, nơi các dòng máu, văn hóa, tín ngưỡng giao thoa. Trong số những vương quốc từng tỏa sáng rực rỡ nơi đây, Đại Uyên (tức Dayuan, hay còn được biết đến với cái tên sau này là Hãn quốc Hạo Hãn) là một quốc gia đặc biệt. Không chỉ nổi danh bởi sự giàu có và đàn thiên mãlừng danh, Đại Uyên còn được xem là hậu duệ văn hóa của Alexandros Đại đế, vị chinh tướng vĩ đại từng băng qua hàng ngàn dặm để dựng nên đế chế trải dài từ Hy Lạp đến Ấn Độ.

Thế nhưng, như một định mệnh cay đắng, vương quốc từng mang trong mình huyết thống phương Tây lại diệt vong dưới tay phương Đông, trong một cuộc đối đầu không cân sức với đại đế quốc nhà Hán. Bi kịch ấy bắt đầu từ lòng tham và cái giá phải trả cho sự kiêu hãnh.

Đại Uyên nằm ở khu vực Ferghana, thuộc Uzbekistan ngày nay, là một phần của vùng đất từng được Alexandros Đại đế chinh phục trong cuộc Đông tiến thần tốc vào thế kỷ IV TCN. Sau khi ông mất, các tướng lĩnh và hậu duệ của ông phân chia đế chế thành nhiều vương quốc nhỏ, hình thành các thể chế Hy Lạp hóa rải rác khắp vùng Trung Á – từ Bactria (Afghanistan) đến Sogdiana (Uzbekistan). Đại Uyên chính là một trong số đó, được hậu thế xem là nơi mang đậm dấu ấn của văn hóa và dòng máu Hy Lạp trong lòng châu Á.

Dù sống xa nơi khai sinh văn minh Hellenistic, người Đại Uyên vẫn giữ cho mình những dấu vết của tổ tiên: kiến trúc kiểu Hy Lạp, những nghi lễ tôn giáo pha trộn giữa văn hóa phương Tây và bản địa, ngôn ngữ viết bằng chữ Hy Lạp cổ. Quan trọng hơn, họ sở hữu thứ mà cả châu Á thèm khát: thiên mã – giống ngựa khỏe mạnh, dẻo dai, xuất sắc vượt trội so với ngựa bản địa.

Trong thế giới cổ đại, ngựa không chỉ là phương tiện mà còn là biểu tượng quyền lực và công cụ chiến tranh tối thượng. Đối với nhà Hán, thiên mã Đại Uyên là kho báu vô giá, là thứ giúp họ lật ngược thế cờ trong cuộc chiến chống lại Hung Nô.

Vào năm 110 TCN, dưới triều vua Hán Vũ Đế, một trong những vị hoàng đế bành trướng và can đảm nhất lịch sử Trung Hoa, triều đình nhà Hán quyết tâm thiết lập quan hệ ngoại giao với Đại Uyên để đổi lấy thiên mã. Vàng bạc được mang theo với số lượng lớn, người được cử đi là Hàn Bất Hạt, một sứ thần tài năng, thể hiện rõ thiện chí và nhu cầu mãnh liệt của Hán triều.

Nhưng người Đại Uyên đã không đón nhận sứ đoàn bằng lễ nghi hay thiện chí. Thấy vàng bạc và lòng tham nổi dậy, họ giết chết Hàn Bất Hạt cùng đoàn sứ giả – một hành động không chỉ man rợ mà còn là sự khiêu khích tối cao đối với nhà Hán. Với Hán Vũ Đế, đây không còn là câu chuyện đổi ngựa, mà là vấn đề danh dự quốc thể và mối nhục cần rửa bằng máu.

Bốn năm sau vụ thảm sát sứ đoàn, vào năm 106 TCN, Hán Vũ Đế quyết định trả đũa. Ông triệu tập đại quân, giao cho Lý Quảng Lợi, một danh tướng trẻ trung và quả cảm, dẫn quân chinh phạt Đại Uyên. Đây không phải là một cuộc viễn chinh đơn giản, bởi đoàn quân Hán phải vượt hàng ngàn dặm khô cằn, núi cao hiểm trở, đi sâu vào vùng đất chưa từng có đội quân Trung Hoa nào đặt chân đến.

Sức mạnh quân sự, tổ chức chặt chẽ và quyết tâm của nhà Hán đã khiến thành Đại Uyên rơi vào thế bị vây chặt. Trước sức ép của quân Hán, các quý tộc Đại Uyên bắt đầu lục đục nội bộ, không còn tin vào sức mạnh quân đội và vua của mình. Họ giao nộp thiên mã và Đại Uyên Vương để mong giữ mạng sống, và ngay sau đó, Lý Quảng Lợi đã chém đầu vua Đại Uyên, xem như thay mặt triều đình rửa sạch mối nhục sứ thần.

Vương quốc Đại Uyên, từng kiêu hãnh vì hậu duệ Alexandros và đàn chiến mã thần thoại, đã chính thức sụp đổ, để lại trong lịch sử một dấu chấm hết cho sự tồn tại ngắn ngủi nhưng đầy màu sắc của một nền văn hóa Hy Lạp tại Trung Á.

Sau thất bại nặng nề, vào năm 107 TCN, một số quý tộc còn lại của Đại Uyên đưa vương tử đến nhà Hán làm con tin, một nghi thức ngoại giao truyền thống nhằm đảm bảo thần phục. Dưới cái bóng khổng lồ của nhà Hán, Đại Uyên không còn là một quốc gia độc lập, mà trở thành chư hầu, phụ thuộc chính trị và quân sự, dù về mặt hình thức vẫn được duy trì.

Tuy nhiên, dòng máu văn hóa Hy Lạp tại đây không hoàn toàn biến mất. Suốt nhiều thế kỷ sau, ngay cả khi đã bị sát nhập, vùng Ferghana vẫn giữ những đặc điểm kiến trúc, ngôn ngữ và văn hóa có yếu tố Hy Lạp hóa rõ nét, góp phần vào sự hình thành bản sắc đặc biệt của khu vực Trung Á sau này.

Từ thời Hán trở về sau, vết tích của Đại Uyên dần nhạt mờ trên bản đồ chính trị châu Á. Đến thời nhà Thanh, vùng đất này được biết đến với tên gọi Hãn quốc Hạo Hãn – một tiểu quốc nằm trong thế giới Hồi giáo Trung Á, vừa chịu ảnh hưởng của Ba Tư, vừa mang dấu ấn từ các vương triều du mục.

Tuy nhiên, với các cuộc xâm lược liên tục từ phía Nga hoàng, Mông Cổ và các đế chế vùng Caspia, Hãn quốc Hạo Hãn không thể tồn tại lâu. Đến thời cận đại, lãnh thổ này trở thành một phần của nước Uzbekistan hiện nay, và Hãn quốc Hạo Hãn chính thức diệt vong, khép lại hành trình hơn hai thiên niên kỷ của một vương quốc từng là biểu tượng của sự giao hòa Đông – Tây.

×