Xã nông thôn mới ở Phú Thọ, nhà sàn gội nắng mưa, cá suối nướng vỉ tre, xôi màu thơm khắp xóm, du khách đang lên chơi

Sáng thức giấc ở xứ Mường Thanh Sơn, bước xuống nhà sàn đón nắng đông

Buổi sáng sớm ở xã Khả Cửu hiện lên trong làn mây mù bảng lảng, nhẹ như tấm khăn voan trắng phủ kín những triền núi xa, tạo thành một khung cảnh đẹp mơ màng. Không gian tĩnh lặng bỗng được đánh thức bởi tiếng chim rừng ríu rít.

Bao quanh nhà sàn là lớp cỏ xanh, luống rau xôi, lá nếp cẩm, nghệ vàng, gấc chín đỏ... còn đẫm sương đêm long lanh dưới nắng như những hạt cườm. Tiếng sáo, tiếng cồng chiêng của người Mường bỗng vang lên ngân nga, tạo nên bản hòa âm đặc trưng của núi rừng nơi đây.

Giai điệu ấy khi thì ngân nga, khi thì trầm lắng, như kể lại câu chuyện của bản làng đã bao đời gắn bó với thiên nhiên. Với du khách, đó không chỉ là âm thanh, mà còn là cảm giác được trở về với một không gian nguyên sơ, nơi hơi thở của đất trời hòa nhịp với cuộc sống con người.

Mỗi bước chân đi bên bếp lửa ấm áp nhà sàn, hương thơm nồi xôi ngũ sắc tỏa, quyện lẫn trong làn khói mỏng, lan tỏa khắp không gian khiến lòng du khách như mềm lại, muốn dừng lại thật lâu để tận hưởng trọn vẹn sự trong trẻo, tinh khiết của buổi sớm tuyệt đẹp giữa núi rừng vùng cao Khả Cửu.

Anh Đinh Văn Khánh, chủ ngôi nhà sàn cổ ở khu Chuôi (xã Khả Cửu) kể mình vốn là thành viên kỳ cựu của CLB văn hoá dân tộc Mường ở địa phương, nhưng tham gia phát triển mô hình kinh tế du lịch cộng mới được vài năm gần đây.

Trước đây chỉ biết làm nông nghiệp thuần thúy, chưa am hiểu về làm du lịch cộng đồng, lúc đầu anh Khánh cũng gặp phải một số khó khăn về đón tiếp, bố trí, sắp xếp chỗ ăn, nghỉ, các hoạt động trải nghiệm cho du khách.

Đến nay, thông qua công tác xây dựng mô hình du lịch cộng đồng, từ hỗ trợ vốn, đào tạo tập huấn làm du lịch cộng đồng của các cấp, chính quyền địa phương triển khai, anh Khánh không chỉ thuần thúy làm nông nghiệp mà đang ngày ngày đón những đoàn khách du lịch đến ngôi nhà sàn cổ của mình để tham quan kiến trúc độc đáo, rồi hướng dẫn du khách hòa mình tìm hiểu văn hóa Mường thông qua các hoạt động trải nghiệm cùng các thành viên CLB đánh cồng chiêng, thổi sáo, múa hát, đâm đuống, ném còn...; thưởng thức món ăn đặc sản thịt chua, cá suối nướng, xôi ngũ sắc... do chính người bản địa làm.

"Trước đây cuộc sống nghèo, thiếu thốn lắm, từ khi làm du lịch cộng đồng, ai ai trong nhà, rồi thành viên CLB văn hóa đều phấn khởi. Các sản phẩm thổ cẩm đặc trưng, món ăn ngon đặc sản của người dân tộc được du khách thưởng thức, ưa thích chọn mua sắm làm quà..., nhờ vậy thu nhập tăng lên, đời sống cải thiện rõ rệt. Sung sướng, hạnh phúc nhất là mỗi lần đón tiếp khách du lịch đến trải nghiệm, nụ cười luôn luôn ngập tràn trên môi tất cả mọi người...", anh Khánh tâm sự.

Những năm gần đây, du lịch cộng đồng tại Phú Thọ đã khai thác hiệu quả các giá trị văn hóa truyền thống, đặc biệt là văn hóa ẩm thực, làng nghề, lễ hội dân gian và các hoạt động trải nghiệm. Với xã Khả Cửu, nơi hơn 94% dân số là đồng bào dân tộc thiểu số (chủ yếu là người Mường) du lịch cộng đồng đang thực sự trở thành một hướng phát triển quan trọng trong chiến lược kinh tế - xã hội của địa phương.

Xây dựng Khả Cửu trở thành điểm đến văn hoá, du lịch hấp dẫn

Xã Khả Cửu được hợp nhất từ ba xã Đông Cửu, Thượng Cửu và Khả Cửu cũ của huyện Thanh Sơn. Toàn xã có 35 khu dân cư với tổng dân số gần 13 nghìn người, trong đó dân tộc thiểu số chiếm 94,05% (chủ yếu là dân tộc Mường, chiếm trên 90%).

Là địa bàn đặc biệt khó khăn nhưng Khả Cửu lại sở hữu kho tàng văn hóa đặc sắc của dân tộc Mường, từ trang phục, lễ hội, nhạc cụ đến không gian sinh hoạt cộng đồng. Đặc biệt, nơi đây còn lưu giữ nhiều giá trị vật thể quý báu như những ngôi nhà sàn truyền thống, cọn nước và các nếp sinh hoạt mang đậm dấu ấn của cư dân bản địa.

Nhận thức rõ tiềm năng này, những năm qua, chính quyền xã cùng người dân đã tích cực gìn giữ, khôi phục và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống. Ông Bùi Ngọc Hà - Phó Chủ tịch UBND xã Khả Cửu cho biết, xã đã thành lập và duy trì hoạt động 47 câu lạc bộ văn hóa dân tộc Mường và câu lạc bộ văn hóa các dân tộc khác; khôi phục nhiều bộ nhạc cụ, trang phục, công cụ sinh hoạt truyền thống.

Đặc biệt, hai ngôi nhà sàn truyền thống tại trung tâm xã và nhiều nhà sàn cổ trong cộng đồng đã trở thành nơi sinh hoạt, tổ chức hoạt động văn hóa và phục vụ khách tham quan.

Mới đây, Cục Văn hóa các dân tộc Việt Nam phối hợp với Sở Văn hóa – Thể thao và Du lịch Phú Thọ và UBND xã Khả Cửu tổ chức các hoạt động tập huấn xây dựng mô hình trải nghiệm văn hoá ẩm thực gắn với văn hóa truyền thống của đồng bào dân tộc Mường phục vụ phát triển du lịch cộng đồng bền vững.

Chương trình kéo dài từ ngày 12-15/11 với hai nhiệm vụ trọng tâm: Bảo tồn Tết cơm mới và xây dựng mô hình trải nghiệm văn hóa ẩm thực Mường.

Hơn 100 học viên là nghệ nhân, hạt nhân văn nghệ của xã đã được truyền dạy các nghi lễ trong Tết cơm mới, kỹ năng thực hành các loại hình nghệ thuật dân gian, từ kéo co, ném còn, đi cà kheo đến bắn nỏ.

Họ cũng được hướng dẫn cách chế biến các món ăn truyền thống, phát huy thế mạnh độc đáo về ẩm thực trong phát triển du lịch.

Việc tổ chức lớp tập huấn cho thấy tiềm năng, thế mạnh và khát vọng học hỏi để làm du lịch của bà con đồng bào dân tộc Mường ở xã vùng cao Khả Cửu.

Bà Xà Thị Tiến (67 tuổi, người dân tộc Mường) chia sẻ đầy cảm xúc: “Buổi học thật sự cuốn hút, giúp tôi mở mang nhiều điều mới mẻ, có thêm động lực về bàn bạc với gia đình cùng nhau xoay xở một khoản tài chính vừa phải, tận dụng cảnh quan thiên nhiên và văn hóa bản địa khác biệt để tham gia vào hoạt động kinh doanh du lịch cộng đồng, từ đó cải thiện đời sống một cách hiệu quả”.

Còn anh Hà Văn Kết (36 tuổi, dân tộc Mường), lại nuôi ước mơ chuyển sang làm du lịch cộng đồng để quảng bá văn hóa bản địa của dân tộc mình.

Qua các hoạt động tập huấn, người dân hiểu rõ hơn về giá trị ẩm thực Mường, rất mộc mạc nhưng đậm “hồn” núi rừng.

Theo TS. Chử Thị Thu Hà (Đại học Văn hóa Hà Nội), ẩm thực Mường không chỉ là món ăn mà còn là một "di sản", một cuốn sách lịch sử kể về đời sống, tập tục và thế giới quan của người Mường. Khi biết cách kể câu chuyện ấy cho du khách, người dân không chỉ bảo tồn văn hóa mà còn tạo ra giá trị kinh tế thiết thực.

TS. Thu Hà nhấn mạnh: “Du lịch hiện đại không còn là đi để ngắm mà là đi để trải nghiệm. Chính vì vậy, các hoạt động trải nghiệm như hái rau rừng, gặt lúa nương, bắt cá suối, giã gạo làm bánh, chọn ống nứa để nướng cơm lam, làm thịt chua..., cùng nhau đâm đuống, múa hát, ném còn, nâng chén rượu men lá, thưởng thức mâm cỗ lá bên bếp lửa nhà sàn với người bản địa sẽ tạo nên những cảm xúc khó quên.

Khi mỗi món ăn trở thành câu chuyện sống động gắn liền với đời sống vật chất, tinh thần, văn hóa của bà con dân tộc Mường; khi mỗi trải nghiệm trở thành kỷ niệm khó quên, du lịch cộng đồng ở Khả Cửu đã phá vỡ mọi rào cản ngôn ngữ, khoảng cách địa lý, khiến du khách luôn muốn quay trở lại".

Nghị quyết đại hội Đảng bộ xã Khả Cửu nhiệm kỳ 2026 – 2030 đã xác định phát triển du lịch cộng đồng gắn với bảo tồn bản sắc dân tộc là khâu đột phá. Phó Chủ tịch UBND xã Khả Cửu Bùi Ngọc Hà kiến nghị Cục Văn hóa các dân tộc Việt Nam (Bộ VHTT&DL) và tỉnh Phú Thọ tiếp tục quan tâm bố trí nguồn ngân sách để duy trì các câu lạc bộ văn hóa dân tộc, khôi phục giá trị văn hóa vật thể và phi vật thể, qua đó phát huy tiềm năng du lịch cộng đồng tại địa phương.

"Đặc biệt, xã Khả Cửu mong muốn được hỗ trợ vốn đầu tư công để mở rộng quy mô dự án xây dựng điểm du lịch tiêu biểu vùng đồng bào dân tộc thiểu số tại Khả Cửu (dự án hiện mới hoàn thành giai đoạn 1).

Đây không chỉ là một hoạt động bảo tồn, gìn giữ bản sắc văn hóa Mường, mà còn là bước đi thiết thực nhằm cải thiện sinh kế, nâng cao đời sống cho người dân, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế, xã hội địa phương; hướng tới mục tiêu đưa Khả Cửu trở thành điểm đến văn hóa – du lịch hấp dẫn và bền vững", ông Hà nhấn mạnh.

×