Bộ chỉ số tạo "thước đo" đánh giá môi trường kinh doanh cấp tỉnh đối với kinh tế tập thể, hợp tác xã

Sáng 27/11, Cục Kinh tế hợp tác và PTNT phối hợp với Viện Chiến lược, Chính sách nông nghiệp và môi trường tổ chức hội nghị tham vấn kết quả xây dựng bộ chỉ số môi trường kinh doanh cấp tỉnh đối với kinh tế tập thể, hợp tác xã (HTX) trong lĩnh vực nông nghiệp.

Xây dựng bộ chỉ số tạo ra một "tấm gương phản chiếu chính sách"

Phát biểu khai mạc, ông Lê Đức Thịnh - Cục trưởng Cục Kinh tế hợp tác và PTNT (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) cho biết, Nghị quyết số 106/NQ-CP của Chính phủ về Phát triển kinh tế tập thể, HTX nông nghiệp trong tái cơ cấu ngành nông nghiệp và xây dựng nông thôn mới đã giao cho Bộ Nông nghiệp và Môi trường nhiệm vụ xây dựng Bộ chỉ số và cơ chế đánh giá, xếp hạng “Môi trường kinh doanh cấp tỉnh đối với kinh tế tập thể, HTX trong lĩnh vực nông nghiệp”.

Nhiệm vụ này có tính chất chiến lược, mở ra một cách tiếp cận mới: đo lường chất lượng điều hành của địa phương đối với hệ sinh thái kinh tế tập thể, HTX vốn là khu vực có ý nghĩa đặc biệt quan trọng đối với nông dân, nông thôn và phát triển bền vững.

"Chúng ta xây dựng bộ chỉ số này không phải để đánh giá cho có, mà để tạo ra một “tấm gương phản chiếu chính sách”, nơi mỗi địa phương có thể nhìn thấy rõ mình đang ở đâu, mạnh, yếu thế nào, cần cải thiện gì để HTX thật sự được hỗ trợ, được bảo vệ và được trao cơ hội phát triển" - ông Thịnh nhấn mạnh.

Trong giai đoạn 2023–2025, Bộ chỉ số “Môi trường kinh doanh cấp tỉnh đối với kinh tế tập thể, hợp tác xã trong lĩnh vực nông nghiệp” (PCGI) đã được nghiên cứu, hoàn thiện và thí điểm tại 7 tỉnh đại diện cho 7 vùng sinh thái, bao gồm Sơn La, Hưng Yên, Nghệ An, Bình Định, Lâm Đồng, Đồng Nai và Đồng Tháp với nhiều kết quả quan trọng.

PCGI đã hình thành khung đánh giá hoàn chỉnh gồm 9 trụ cột và 48 chỉ tiêu, phản ánh đồng thời năng lực nội tại hợp tác xã và môi trường hỗ trợ, điều hành của chính quyền địa phương.

Bộ chỉ số đo lường các khía cạnh quan trọng như tăng trưởng quy mô hợp tác xã, chất lượng nhân lực, năng lực sản xuất – liên kết thị trường, kết quả kinh doanh, mức độ minh bạch quản trị; cùng với tính sẵn sàng của địa phương, chất lượng hạ tầng dịch vụ công, khả năng tiếp cận chính sách và sự hài lòng của hợp tác đối với thể chế hỗ trợ.

Quá trình xây dựng PCGI đã tạo ra hệ thống phương pháp đánh giá chuẩn hóa, bao gồm quy trình 7 bước từ thiết kế công cụ, tập huấn, chọn mẫu, thu thập dữ liệu đến xử lý, tính toán và công bố kết quả.

Quy trình này bảo đảm tính khoa học, khách quan và khả thi khi triển khai trên quy mô 34 tỉnh, thành phố. Các phương pháp xử lý dữ liệu như làm sạch, đối chiếu chéo giữa nguồn HTX và cơ quan quản lý, chuẩn hóa chỉ tiêu, xác định trọng số… giúp nâng độ tin cậy của kết quả đánh giá.

Bộ Nông nghiệp và Môi trường, thông qua Cục Kinh tế Hợp tác và PTNT là cơ quan chủ trì, đầu mối trung tâm chịu trách nhiệm chỉ đạo, tổ chức, quản lý, điều phối và công bố kết quả Bộ chỉ số PCGI trên phạm vi toàn quốc.

Một Tổ công tác liên ngành sẽ được thành lập, gồm đại diện Bộ Tài chính, Tổng cục Thống kê, Liên minh HTX Việt Nam và các chuyên gia độc lập nhằm bảo đảm tính khách quan, giám sát phương pháp và phê duyệt điều chỉnh kỹ thuật khi cần thiết.

Tại hội nghị, ông Nguyễn Anh Phong - Phó Viện trưởng Viện Chiến lược, Chính sách nông nghiệp và môi trường cho biết, dự kiến bộ chỉ số PCGI sẽ triển khai 2 năm một lần. Khảo sát dự kiến quy mô 9.000 HTX để bảo đảm tính đại diện, đồng thời áp dụng kiểm tra ngẫu nhiên nhằm bảo đảm minh bạch.

Trong năm đầu tiên (dự kiến 2026), kế hoạch triển khai bộ chỉ số PCGI sẽ tập trung vào 5 nhóm việc chính: xây dựng văn bản hướng dẫn; phát hành bộ công cụ điện tử; thiết lập hệ thống cơ sở dữ liệu và nền tảng khảo sát trực tuyến; tổ chức tập huấn cho các địa phương và thực hiện thu thập – kiểm tra – thẩm định dữ liệu.

"Thước đo" đánh giá môi trường kinh tế tập thể, hợp tác xã ở cấp tỉnh

Theo ông Thịnh, môi trường kinh doanh đối với HTX chính là “sức khỏe của thể chế” trong lĩnh vực nông nghiệp ở cấp tỉnh. Nếu môi trường tốt, hợp tác xã sẽ lớn mạnh, nông dân sẽ nâng cao thu nhập, nông nghiệp có điều kiện chuyển đổi xanh và phát triển bền vững. Nếu môi trường còn rào cản, dù có chính sách tốt đến đâu, hợp tác cũng khó phát triển.

Do đó, việc đánh giá môi trường kinh doanh và công bố xếp hạng hằng năm sẽ tạo áp lực cải cách tích cực, khuyến khích cạnh tranh lành mạnh giữa các địa phương trong hỗ trợ hợp tác xã, tương tự như cách PCI đã tạo động lực cải thiện chất lượng điều hành đối với doanh nghiệp.

Tại hội nghị, Cục trưởng Cục Kinh tế hợp tác và PTNT Lê Đức Thịnh mong muốn các đại biểu thảo luận sâu vào 3 nhóm nội dung gợi mở:

Thứ nhất, làm rõ tính đầy đủ và hợp lý của cấu trúc bộ chỉ số: 9 hợp phần, 48 chỉ tiêu. Các chỉ tiêu đã phản ánh đúng đặc thù của HTX nông nghiệp chưa? Có chỉ tiêu nào cần bổ sung, điều chỉnh để phù hợp hơn với thực tế tổ chức sản xuất, liên kết chuỗi, ứng dụng khoa học công nghệ, chuyển đổi số, hay yêu cầu chuyển đổi xanh hiện nay?

Thứ hai, đánh giá phương pháp đo lường, cách thu thập dữ liệu và cơ chế xác thực thông tin. Chúng ta cần tìm phương án bảo đảm tính khách quan, minh bạch, đồng thời giảm tối đa gánh nặng báo cáo cho địa phương và HTX. Bộ chỉ số phải đủ tin cậy để Chính phủ sử dụng trong điều hành, và đủ rõ ràng để mỗi tỉnh nhận diện được “điểm nghẽn” của mình.

Thứ ba, thảo luận về lộ trình, cơ chế đánh giá, xếp hạng, công bố kết quả hằng năm. Chúng ta sẽ công bố theo hình thức nào để tạo động lực cải cách mạnh mẽ, nhưng vẫn bảo đảm tính xây dựng, khích lệ, đồng hành với địa phương? Việc tích hợp chỉ số “Môi trường kinh doanh cấp tỉnh đối với kinh tế tập thể, hợp tác xã trong lĩnh vực nông nghiệp” với các hệ thống đánh giá hiện hành của ngành nông nghiệp có khả thi hay không?

Thảo luận tại hội nghị, PGS.TS. Mai Thị Huyền - Phó Hiệu trưởng Đại học Nông lâm Bắc Giang đánh giá cao nỗ lực xây dựng Bộ chỉ số và cho rằng đây là công cụ mới, có ý nghĩa đặc biệt khi lần đầu tiên đo lường môi trường kinh doanh dành riêng cho kinh tế tập thể, HTX.

Bà Huyền nhấn mạnh không có bộ chỉ số nào hoàn hảo, nhưng nếu thiết kế tốt, chỉ số sẽ trở thành tài liệu tham khảo giá trị cho địa phương, tương tự vai trò của PCI. Bà đề xuất bổ sung cách tiếp cận theo “đầu vào – đầu ra”, tức là đo lường tác động của thể chế, chính sách, mức độ hỗ trợ và kết nối lên kết quả hoạt động của HTX theo thời gian.

Ông đặc biệt lưu ý 3 nhóm vấn đề trong môi trường kinh doanh của các HTX, đó là: môi trường pháp lý, yếu tố kinh tế và yếu tố văn hoá xã hội. Về môi trường pháp lý, bao gồm mức độ rõ ràng, đồng bộ và khả thi của các văn bản hướng dẫn ở cấp tỉnh và cấp xã.

Về yếu tố kinh tế, tác động thể hiện qua tính thực thi của các chính sách hỗ trợ, mức độ kết nối giữa HTX với thị trường, doanh nghiệp, dự án địa phương, cũng như việc chính quyền tạo dựng mối quan hệ “đồng hành” thay vì quản lý một chiều. Khi các hoạt động hỗ trợ thực chất, HTX mới có điều kiện mở rộng dịch vụ, tăng doanh thu, nâng cao vai trò trong phát triển kinh tế nông thôn.

Về yếu tố văn hóa – xã hội, tâm lý tôn trọng HTX, sự tin tưởng từ cộng đồng, mức độ tham gia của thành viên và khả năng tạo dựng liên kết xã hội tại địa phương sẽ thúc đẩy hoặc kìm hãm sự phát triển của HTX. Một môi trường xã hội cởi mở, khuyến khích hợp tác là nền tảng để HTX phát huy giá trị và đóng góp bền vững cho kinh tế – xã hội.

Về tính độc lập của đơn vị thực hiện đánh giá bộ chỉ số, một số đại biểu nêu ý kiến cơ quan quản lý nhà nước không nên trực tiếp thực hiện và đánh giá Bộ chỉ số, vì nhiệm vụ của cơ quan quản lý là tạo lập môi trường minh bạch, bình đẳng, chứ không phải “tự đánh giá sân chơi” của mình. Việc đánh giá cần do các tổ chức độc lập hoặc đơn vị có chuyên môn thực hiện, tương tự các thông lệ quốc tế như PCI.

Phản hồi lại ý kiến này, Cục trưởng Cục Kinh tế hợp tác và PTNT Lê Đức Thịnh khẳng định quan điểm của nhóm xây dựng ban đầu cũng nghiêng về hướng cơ quan độc lập thực hiện đánh giá, còn Cục chỉ giữ vai trò điều phối và bảo đảm nguồn lực. Đồng thời, Bộ Nông nghiệp và Môi trường sẽ làm việc với Viện Chiến lược, Chính sách nông nghiệp và môi trường và các bên liên quan để bố trí mô hình triển khai phù hợp, giữ vững yêu cầu khách quan và minh bạch của Bộ chỉ số.

Ông Nguyễn Anh Phong - Phó Viện trưởng Viện Chiến lược, Chính sách nông nghiệp và môi trường - đại diện nhóm nghiên cứu cảm ơn các chuyên gia và đại biểu đã đóng góp nhiều ý kiến quý báu, giúp làm rõ cấu trúc bộ chỉ số, phân nhóm yếu tố bên trong – bên ngoài và những chỉ tiêu cần ưu tiên để phản ánh đúng môi trường kinh doanh của HTX. Nhóm nghiên cứu ghi nhận đầy đủ để tiếp tục hoàn thiện bộ chỉ số trong giai đoạn tiếp theo.

×