Chuyên gia nông nghiệp không muốn nông dân ĐBSCL trồng lúa 3 vụ/năm

Trồng lúa 3 vụ ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe đất

Trung tâm Khuyến nông Quốc gia vừa phối hợp với Sở Nông nghiệp và Môi trường TP Cần Thơ và Câu lạc bộ chuyên gia nông nghiệp vùng ĐBSCL tổ chức hội thảo “Giải pháp nâng cao sức khỏe đất trồng trọt phục vụ phát triển nông nghiệp bền vững tại vùng ĐBSCL”.

Tại đây, ông Nguyễn Quang Hải – Phó Viện trưởng Viện Thổ nhưỡng Nông hóa cho biết, dự án điều tra, đánh giá tài nguyên đất quốc gia của Bộ Tài nguyên và Môi trường trước đây cho thấy, trong tổng diện tích điều tra đất nông nghiệp hơn 11,5 triệu ha, có hơn 5 triệu ha đất bị thoái hóa (chiếm 44%).

Theo ông Hải, bên cạnh các hiện tượng do biến đổi khí hậu, có nhiều nguyên nhân thoái hóa đất xảy ra do ảnh hưởng của thực trạng thâm canh liên tục, gieo sạ giống lúa năng suất cao, sử dụng phân bón, thuốc bảo vệ thực vật…

Trong đó, thực trạng thâm canh liên tục khiến đất không được nghỉ ngơi. Đối với việc sử dụng giống năng suất cao, tuy giúp vụ mùa bội thu nhưng cũng lấy đi một cái lượng dinh dưỡng rất lớn từ đất, ảnh hưởng đến sức khỏe đất về lâu dài.

Về sử dụng phân bón, trong những năm qua, thống kê cho thấy liên tục tăng, từ 1961 đến 2022, nông dân bón tăng hơn 10 lần/ha so với giai đoạn trước. Việt Nam cũng là nằm trong top 20 quốc gia sử dụng phân bón nhiều nhất trên thế giới.

Về sử dụng phân bón cho lúa tại ĐBSCL, người dân đang sử dụng phân đạm ở mức trung bình, nhưng đối với lân và kali sử dụng tương đối cao ở cả 3 vụ (Đông Xuân, Hè Thu và Thu Đông)...

PGS.TS Lê Anh Tuấn – nguyên Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu Biến đổi khí hậu (nay là Viện Mekong) – Đại học Cần Thơ thì cho rằng, hệ thống đê bao 3 vụ và các công trình ngăn mặn vô tình khiến mực nước ngầm ở tầng mặt duy trì ở mức cao, các vi sinh vật hiếu khí bị thay thế bằng vi sinh vật yếm khí, tạo độc chất hữu cơ và làm giảm chất lượng đất.

Đặc biệt, đối với vùng trồng cây ăn trái, hoa màu, cây kiểng… chỉ cần đất ngập nước vài ngày, khả năng khuếch tán oxy giảm vài ngàn lần, làm chất lượng đất nhanh chóng suy giảm.

Đề xuất giảm trồng lúa 3 vụ, tăng sử dụng phân hữu cơ, mở rộng mô hình luân canh để tăng sức khỏe đất

Theo PGS.TS Trần Văn Dũng (Khoa Khoa học đất, Trường Nông nghiệp, Đại học Cần Thơ), suy giảm độ phì nhiêu đất đang trở thành thách thức lớn của sản xuất nông nghiệp tại ĐBSCL, nơi được xem là vùng trọng điểm sản xuất lúa gạo của cả nước.

Những tác động như thâm canh 3 vụ lúa liên tục, mất phù sa do hệ thống đê bao khép kín, lạm dụng phân bón vô cơ cùng với ảnh hưởng của biến đổi khí hậu đã và đang làm suy thoái đất nhanh hơn.

Theo FAO (Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp Liên hợp quốc) và nhiều đánh giá quốc tế, các dạng suy thoái đất phổ biến ở vùng nhiệt đới như xói mòn, nghèo dinh dưỡng, mặn hóa, phèn hóa và suy thoái sinh học đều thể hiện rõ ở ĐBSCL.

Trong hệ thống thâm canh 3 vụ lúa trên đất phù sa, các biểu hiện suy thoái đất diễn ra rõ rệt. Một nghiên cứu dài hạn của các chuyên gia Đại học Cần Thơ cho thấy, năng suất lúa giảm trung bình 16,6% chỉ sau 8 năm. Nguyên nhân được xác định là đất bạc màu và sự phụ thuộc ngày càng lớn vào phân vô cơ. Bên cạnh đó, đất ngập nước quanh năm trong mô hình canh tác 3 vụ tạo điều kiện yếm khí kéo dài. Các vi sinh vật hiếu khí bị thay thế bằng vi sinh vật yếm khí, tạo độc chất hữu cơ và làm giảm chất lượng đất.

Không chỉ đất lúa, ông Dũng cho biết, tình trạng suy thoái đất cũng diễn ra mạnh trên đất vườn cây ăn trái lâu năm. Từ đó, dẫn đến hệ quả đa chiều, vừa giảm năng suất, chi phí phân bón và thuốc bảo vệ thực vật tăng, lợi nhuận giảm, đe dọa tính bền vững của nông nghiệp. Đồng thời, làm tăng nguy cơ ô nhiễm nước do rửa trôi phân bón, phát thải khí nhà kính, xói mòn, sạt lở, mặn hóa và phèn hóa.

Từ thực trạng trên, các chuyên gia đề xuất giảm trồng lúa 3 vụ, khuyến khích sử dụng phân hữu cơ và các vật liệu cải tạo đất. Ngoài ra, mở rộng mô hình luân canh, phát triển các mô hình kinh tế phù hợp theo từng nhóm đất như tôm - lúa cho vùng mặn, khóm - mía - rau chịu phèn cho vùng phèn và các mô hình trái cây, lúa - màu cho vùng phù sa.

Các chuyên gia còn đề xuất có chính sách quản lý nước phù hợp cho toàn vùng ĐBSCL. Bởi quản lý nước cũng như các công trình thuỷ lợi liên quan trực tiếp đến sức khỏe đất.

×