Giải báo chí về nông nghiệp, nông dân, nông thôn: “Chúng tôi muốn nói lên tiếng lòng của dân”

Nhà báo Trịnh Hồng Nhi – phóng viên Báo, Phát thanh và Truyền hình tỉnh Cà Mau, một trong những tác giả của bài viết đã chia sẻ với Dân Việt về cảm hứng và quá trình tác nghiệp của tác phẩm mang màu sắc phản biện đậm nét này.

6 tháng để hoàn thành tác phẩm

Các đề tài phản biện thường gai góc và không dễ dàng tác nghiệp? Lý do gì khiến chị và các đồng nghiệp quyết định chọn đề tài này?

- Những vấn đề cần phản biện thường liên quan trực tiếp đến chính sách, đến trách nhiệm của cơ quan quản lý, hoặc chạm đến quyền, lợi ích của nhiều bên. Với người phóng viên, nhất là phóng viên báo địa phương khó khăn không chỉ nằm ở việc thu thập thông tin khách quan, đa chiều mà còn ở quá trình tiếp cận nhân vật, tiếp cận hồ sơ, tài liệu. Có những nội dung nhạy cảm, đụng chạm, đòi hỏi chúng tôi phải thận trọng trong từng chi tiết, từng câu chữ để phản ánh đúng bản chất sự việc, nhưng vẫn đảm bảo tính xây dựng, không gây hiểu lầm hay tạo áp lực không cần thiết cho bất kỳ tổ chức, cá nhân nào.

Báo chí phản biện không nhằm chỉ trích, mà nhằm góp phần tháo gỡ vướng mắc, thúc đẩy sự minh bạch, hiệu quả trong quản lý, từ đó phục vụ tốt hơn cho người dân và sự phát triển của địa phương.

Chính vì vậy tôi chọn đề tài “Dự án treo - Nút thắt kéo lùi nông thôn mới” trước hết vì muốn phản ánh những nỗi khó khăn rất thật trong đời sống dân sinh. Đây không chỉ là câu chuyện của hạ tầng, của tiến độ dự án, mà là câu chuyện về số phận của hàng trăm hộ dân bị “treo” quyền lợi, “treo” tương lai và “treo” luôn niềm tin vào những điều tốt đẹp đáng lẽ họ phải được hưởng.

Khi thực hiện đề tài, chúng tôi muốn nói lên tiếng lòng của người dân, những người đang âm thầm chịu tác động mỗi ngày. Đồng thời, đây cũng là cách để báo chí phát huy vai trò phản biện của mình: Chỉ ra những điểm nghẽn, những bất cập đang cản trở sự phát triển; từ đó góp thêm tiếng nói để các ngành, các cấp tìm giải pháp tháo gỡ, trả lại sự công bằng và tạo động lực mới cho quá trình xây dựng nông thôn mới.

Chị có thể chia sẻ những khó khăn mà nhóm thực hiện gặp phải khi thực hiện đề tài này? Các anh chị đã vượt khó khăn đó như thế nào?

- Khó khăn lớn nhất của chúng tôi chính là ranh giới “nhạy cảm” khi một cơ quan báo chí địa phương phản ánh những bất cập trong quá trình xây dựng nông thôn mới, đặc biệt là các điểm nghẽn về bồi thường, giải phóng mặt bằng – những vấn đề liên quan đến nhiều cấp, nhiều ngành và nhiều trách nhiệm khác nhau.

Bên cạnh đó, việc tiếp cận tâm tư, bức xúc của người dân cũng không hề đơn giản. Họ đã chờ đợi quá lâu, chịu thiệt thòi quá nhiều, nên mỗi chia sẻ đều mang theo cảm xúc nặng nề. Để ghi nhận được tiếng nói trung thực mà vẫn đảm bảo tính chính xác, chúng tôi buộc phải thận trọng trong từng bước xác minh, từng minh chứng tại hiện trường.

Điều khiến chúng tôi thấy nỗ lực ấy xứng đáng là ngay sau khi tác phẩm phát sóng, người dân Tân Lộc đã có con lộ xi măng sạch đẹp, nhiều người dân có điện ổn định, không còn sống cảnh chia hơi; một số dự án được các cơ quan chức năng xem xét, giải trình; quy hoạch cũng được rà soát lại để đảm bảo quyền lợi của bà con. Đó là tín hiệu cho thấy báo chí, khi làm đúng và làm đến nơi đến chốn, có thể tạo nên những thay đổi tích cực cho đời sống.

Một khó khăn khác là quá trình tiếp xúc với lãnh đạo địa phương. Đây là nội dung mang tính nhạy cảm, đòi hỏi sự cầu thị của cơ quan chức năng và cũng đòi hỏi sự kiên trì, thiện chí của phóng viên.

Chúng tôi vượt qua tất cả bằng việc tuân thủ nghiêm túc phương pháp làm báo: Tiếp cận thông tin đa chiều; kiểm chứng từ thực tế; gặp trực tiếp cả chính quyền lẫn người dân; và lựa chọn cách thể hiện khách quan, công tâm, mang tính xây dựng. Điều quan trọng nhất là chúng tôi luôn xác định mục tiêu cuối cùng: Phản ánh đúng sự thật để góp phần tháo gỡ những nút thắt còn tồn tại, vì lợi ích chung của cộng đồng và sự phát triển của địa phương, không chỉ trích hay chê bai.

Dữ liệu đời sống trong tác phẩm có thể nói là “ngồn ngộn”. Nhóm PV đã phải mất bao nhiêu thời gian để thực hiện được tác phẩm này?

- Ý tưởng cho tác phẩm bắt đầu từ tháng 5/2024, trong một chuyến công tác về xã Tân Lộc, xã đang xây dựng nông thôn mới nâng cao. Ở đó, chúng tôi tận mắt chứng kiến cuộc sống người dân gặp muôn vàn khó khăn chỉ vì thiếu một con đường giao thông nông thôn.

Hình ảnh khiến tôi day dứt nhất là cảnh một cụ ông hơn 80 tuổi khóc nghẹn nhờ bà con giúp cõng vợ mình lội qua đoạn đường đất đen lún sình hơn 1,5km để đưa bà lên xe đi bệnh viện. Khoảnh khắc ấy khiến tôi nhận ra rằng, những bất cập trong hạ tầng không chỉ là câu chuyện của xây dựng nông thôn mới, mà là nỗi khổ rất thật của người dân.

Từ đó, tôi bắt đầu thực hiện phóng sự “Mỏi mòn chờ lộ giao thông”. Nhưng càng đi thực tế, tham dự các buổi tiếp xúc cử tri, lắng nghe phản ánh của người dân ở nhiều địa phương, tôi càng thấy vấn đề lớn hơn nhiều: Đó là tình trạng dự án treo kéo dài hàng chục năm, khiến đời sống người dân bị ghì chặt trong khó khăn.

Việc thu thập dữ liệu cho tác phẩm cũng vì thế mà trở nên dày hơn: Nhiều chuyến đi thực tế, kiểm chứng thông tin từ nhiều nguồn, gặp gỡ rất nhiều hoàn cảnh khác nhau. Từ lúc hình thành ý tưởng cho đến khi hoàn thiện tác phẩm, chúng tôi mất gần 6 tháng. Tác phẩm được hoàn tất vào tháng 11/2024.

Nông thôn là nơi sinh ra và nuôi lớn tôi

Ý kiến của người dân thẳng thắn, lời bình và nhận định của tác giả khúc triết, quyết liệt và có sức nặng. Chắc hẳn phải là một người gắn bó, hiểu và tâm huyết với các vấn đề về nông nghiệp, nông dân, nông thôn mới có thể viết được những câu từ như vậy?

- Tôi sinh ra trong một gia đình nông dân, tuổi thơ gắn với ruộng đồng, với những con đường đất ngày mưa thì lầy lội, ngày nắng thì bụi mù. Đi nhiều, tiếp xúc nhiều, lắng nghe nhiều khiến tôi thấm thía hơn cảm giác của bà con khi đất bị thu hồi nhưng quyền lợi chưa được đảm bảo; khi dự án cứ dang dở hết năm này qua năm khác, còn họ thì vẫn phải sống trong cảnh thiếu điện, thiếu đường, thiếu trường, thiếu trạm.

Tôi luôn nghĩ, xây dựng nông thôn mới không chỉ là câu chuyện hoàn thành tiêu chí hay làm đẹp báo cáo. Bản chất của nông thôn mới phải là làm cho đời sống nhân dân tốt hơn. Nếu đời sống vẫn cũ, vẫn thiếu thốn, thì danh xưng “xã nông thôn mới” cũng không còn ý nghĩa.

Trong giai đoạn hiện nay, nông thôn đang đứng trước thời điểm chuyển mình: Từ sản xuất nhỏ lẻ sang phát triển nông nghiệp công nghệ cao; từ tư duy trông chờ hỗ trợ sang chủ động liên kết chuỗi giá trị; từ hạ tầng đơn sơ sang hạ tầng thông minh, hiện đại. Nhưng để giai đoạn phát triển ấy thành công, thì điều kiện sống cơ bản của người dân phải được bảo đảm trước tiên.

Giải thưởng không chỉ là sự ghi nhận cho nỗ lực nghề nghiệp, mà còn là lời tri ân sâu sắc gửi đến bà con, những người đã tin tưởng chia sẻ những câu chuyện chân thật, giúp chúng tôi nhìn thấy rõ những điều còn trăn trở ở cơ sở.

Người dân thật ra chỉ mong những điều rất giản dị nhưng vô cùng thiết yếu: về điện, đường, trường, trạm, nước sinh hoạt. Khi quy hoạch được làm đúng, dự án được làm đến nơi đến chốn, thì đời sống nâng lên, niềm tin nâng lên và đó cũng là động lực để nông thôn mới thật sự “mới”.

Chính những điều bình dị nhưng bức thiết ấy tạo nên nguồn cảm xúc lớn nhất để chúng tôi viết nên những dòng phản biện mạnh mẽ. Phản biện không phải để phê phán mà là để bảo vệ quyền lợi chính đáng của người dân, để nông thôn, nơi sinh ra và nuôi lớn chúng tôi được phát triển đúng với tiềm năng và khát vọng của quê hương.

Tác phẩm có cách tiếp cận vấn đề trực diện, đi từ ý kiến của cuộc tiếp xúc cử tri, nhưng dẫn dắt chuyện tự nhiên, mềm mại, đầy chất đời sống. Đây là phải là ngụ ý của nhóm tác giả trong cách tiếp cận?

- Khi thực hiện tác phẩm, chúng tôi luôn xác định tiêu chí: “đi từ nhân dân và trở về với nhân dân ”. Vì thế, chúng tôi chọn bắt đầu từ tiếng nói thật của cử tri trong các buổi tiếp xúc, bởi đó là nơi phản ánh rõ nhất những vấn đề nóng và bức thiết của đời sống.

Tuy nhiên, cách dẫn dắt của tác phẩm được lựa chọn theo hướng mềm mại, tự nhiên và đậm chất đời thường. Dù mang tính phản biện, nhưng chúng tôi không muốn tạo ra sự căng thẳng hay áp lực đối với lãnh đạo địa phương. Ngược lại, mục tiêu là để các cấp chính quyền có thể lắng nghe một cách cầu thị, thấy được nỗi khó khăn, thiệt thòi của người dân – những điều hoàn toàn chính đáng.

Chúng tôi đặc biệt tránh việc làm “nặng” thêm bức xúc của nhân dân. Phản biện của báo chí phải hướng tới xây dựng, gợi mở giải pháp, chứ không tạo không khí đối đầu. Vì vậy, cách thể hiện được cân nhắc kỹ: khách quan, tỉnh táo, dựa trên chứng cứ nhưng vẫn nhân văn. Tác phẩm không nhằm phê phán, mà nhằm góp phần tháo gỡ khó khăn, giúp chính quyền và nhân dân gặp nhau ở tiếng nói chung, để cùng tìm cách giải quyết vấn đề một cách thực chất, tránh tình trạng hứa suông.

Tinh thần đó chính là “ngụ ý” của chúng tôi khi lựa chọn góc tiếp cận: trực diện nhưng không gay gắt; phản biện nhưng không đối đầu; kiên quyết nhưng vẫn đầy sự chia sẻ và trách nhiệm".

Bắt đầu từ câu chuyện phản ánh thực trạng các dự án treo kéo lùi nông thôn mới, kết thúc đặt ra vấn đề về công tác cán bộ? Thông điệp các tác giả muốn gửi gắm qua tác phẩm này là gì?

- Từ câu chuyện phản ánh thực trạng các dự án treo kéo lùi quá trình xây dựng nông thôn mới, chúng tôi muốn mở rộng vấn đề đến một khía cạnh quan trọng hơn: đó là công tác cán bộ. Bởi khi một dự án bị treo nhiều năm, nguyên nhân không chỉ nằm ở thủ tục hay chậm giải ngân, mà còn phản ánh những hạn chế trong năng lực tham mưu, việc tổ chức thực hiện và tinh thần trách nhiệm của một bộ phận cán bộ được giao nhiệm vụ.

Thông điệp mà chúng tôi hướng tới là: Muốn tháo gỡ những nút thắt của nông thôn mới thì điểm khởi đầu phải luôn là con người, trước hết là đội ngũ cán bộ trực tiếp thực thi chính sách. Nếu cán bộ có tâm, có tầm, hiểu dân và đặt lợi ích của dân lên trên hết thì dự án nào thực sự mang lại lợi ích cho nhân dân sẽ được tham mưu đúng, triển khai trúng và hoàn thành hiệu quả.

Nông thôn mới không thể vận hành tốt nếu bộ máy thực thi còn chậm, thiếu trách nhiệm hoặc không dám chịu trách nhiệm. Do đó, tác phẩm muốn nhấn mạnh rằng bên cạnh quy hoạch, nguồn vốn hay cơ chế, yếu tố then chốt chính là xây dựng đội ngũ cán bộ đủ năng lực, đủ bản lĩnh và đủ tận tâm để đồng hành cùng nhân dân trong quá trình phát triển.

Câu hỏi cuối cùng, cảm xúc của nhóm tác giả khi biết tác phẩm đạt giải Giải báo chí toàn quốc về nông nghiệp, nông dân, nông thôn lần thứ III năm 2025?

- Khi hay tin tác phẩm được trao Giải C tại Giải báo chí toàn quốc về nông nghiệp, nông dân, nông thôn lần thứ III năm 2025, cả êkíp chúng tôi thật sự xúc động và hạnh phúc. Giải thưởng không chỉ là sự ghi nhận cho nỗ lực nghề nghiệp, mà còn là lời tri ân sâu sắc gửi đến bà con, những người đã tin tưởng chia sẻ những câu chuyện chân thật, giúp chúng tôi nhìn thấy rõ những điều còn trăn trở ở cơ sở.

Đối với chúng tôi, giải thưởng cũng là động lực để tiếp tục phát huy vai trò phản biện của báo chí: mạnh dạn chỉ ra những bất cập, kiên trì theo đuổi những vấn đề tác động trực tiếp đến đời sống người dân và góp phần thúc đẩy những thay đổi tích cực. Chúng tôi sẽ tiếp tục cố gắng để mỗi tác phẩm luôn phản ánh thực chất, đặt lợi ích của nhân dân làm trung tâm.

Xin cảm ơn chị về cuộc trao đổi này!

×