“Hải Phòng là không lòng vòng” và những góc khuất thú vị về người xứ Cảng!

Chúng tôi chọn nhạc sỹ Duy Thái - tác giả ca khúc nổi tiếng “Lời của gió” là nhân vật trò chuyện với Dân Việt lần này đế nói về tính cách người Hải Phòng, bởi có lẽ, ông sẽ là người đưa ra những nhận định chính xác nhất, trúng nhất, khái quát nhất vì ông là người Hải Phòng “chính hiệu”.

Nhạc sỹ Duy Thái sinh ra và lớn lên ở Hải Phòng, lập nghiệp và thành danh cũng ở chính thành phố quê hương. Ông là một nhạc sỹ nổi tiếng với tâm hồn nhạy cảm, có mối quan hệ rộng, tiếp xúc với nhiều tầng lớp, ông có thể đưa ra những nhận xét về tính cách người Hải Phòng một cách thật nhất, “giải mã” những góc khuất khiến người Hải Phòng đôi khi bị người ở địa phương khác e dè khi tiếp xúc, ngại va chạm…

Đến nơi hẹn với nhạc sỹ trên con phố sầm uất của Hải Phòng, phố Lương Khánh Thiện, tôi khá bất ngờ với không gian đẹp và yên tĩnh của quán cà phê cũ trong khuôn viên một căn biệt thự cổ được xây dựng từ thời Pháp. Chủ nhà, một phụ nữ với phong cách nhẹ nhàng, bặt thiệp khi biết tôi có hẹn với nhạc sỹ Duy Thái liền vồn vã mở cửa, mời tôi vào bàn rồi đi đun nước pha trà.

Qua lời chị tôi mới biết, gia đình chị không còn bán cà phê nữa. Quán nhỏ này giờ chỉ dành riêng cho nhạc sỹ Duy Thái và một số anh chị em văn nghệ sỹ qua lại, gặp gỡ, trao đổi, trò chuyện văn chương, giới thiệu và góp ý cho nhau những sáng tác mới …

Gần đây, người ta hay nói câu “Hải Phòng là không lòng vòng”, là người Hải Phòng, cảm nhận của ông về câu nói này như thế nào? Đấy có phải điều mà người ta muốn nói đến tính cách người Hải Phòng là thẳng thắn, không thích vòng vo?

- Đấy là một câu nói dân dã về Hải Phòng Giá như nó được nép vào một hình tượng khác, cũng ý đấy nhưng tìm một câu nào nó văn học hơn, nó sang hơn một chút thì nó sẽ thi vị hơn, dễ nghe hơn. Nhưng câu nói “Hải Phòng không lòng vòng” đúng là nó cũng nói nên một bản chất nào đó của người Hải Phòng.

Thứ nhất là, người Hải Phòng không thích rườm rà, xung quanh, không thích xa xôi, không thích bóng gió mà đi thẳng trực diện vào vấn đề, đi thẳng trực diện vào bản chất, mặc dù có thể là mộc mạc, mặc dù có thể là thô, là khó nghe nhưng thật. Đấy chính là ưu điểm nhất của người Hải Phòng. Nói về người Hải Phòng, muốn nói gì thì nói, không ngoài sự thẳng thật, thẳng thật đến mức thậm chí hơi thô.

Thứ hai, nói đến tính cách người Hải Phòng là nói đến sự mạnh mẽ, thậm chí mạnh mẽ đến mức, không thích có thể đánh nhau ngay. Ngày xưa, có thời gian, bây giờ thì nó qua rồi, khi ai đó vào trong quán, chỉ cần nhìn với ánh mắt mà bên kia cho là nhìn đểu một cái là đã sinh chuyện rồi. Thẳng ở chỗ đấy.

Thế nhưng, người Hải Phòng mời ai cái gì, hoặc là đối xử với ai cũng tận tình, thậm chí cháy bỏng hết mình. Mời là mời thật chứ không có chuyện mời rơi, không có chuyện như một số nơi, nói thì như giời như biển, nhưng làm thì… chán lắm. Nhưng người Hải Phòng đã nói là làm.

Bản chất gốc của người Hải Phòng là như thế. Bản chất đấy nó lan tỏa ra nhiều thế hệ. Vì thế, người Hải Phòng dù có đi đâu, làm gì, dù có được đắp đầy sự xã giao hoặc nhiều sự uyển chuyển khác thì bản chất gốc, bản năng gốc sẽ có một lúc nào đó lộ ra. Tức là, kể cả cái xấu, kể cả cái đẹp, đến lúc nào đó nó cũng sẽ lộ ra.

Thời còn đi học, tôi thấy nhóm sinh viên người Hải Phòng rất nổi trội. Ở đâu có họ là ở đó sôi động. Chỉ nhìn cách đi đứng, nói năng (giọng miền biển rất nặng, đôi khi còn nói ngọng N-L) là biết người Hải Phòng. Các bạn sinh viên tỉnh khác thì nhắc nhau, đừng “dây” với người Hải Phòng. Tại sao lại có chuyện như vậy, thưa ông?

- Người Hải Phòng đúng là có đặc điểm như thế. Khi ra ngoài thành phố, dù đi học hay đi làm ăn, họ vượt lên được so với người tỉnh ngoài là ở cái đó, ở sự tử tế, chân thành. Nhưng điểm yếu của tính cách của người Hải Phòng là bộc trực quá, mạnh mẽ quá, thẳng thắn quá, và lại “bốc” quá. Ý tôi là, trong con người Hải Phòng mạnh mẽ như có ngọn lửa, mà “ngọn lửa” nó cháy quá thì đương nhiên sẽ phạm nhiều lỗi.

Nhưng tôi nghĩ không sao cả, tất cả thời gian cũng như xã hội tự vận chuyển, nó sẽ làm mọi cái dịu đi, nó sẽ phù hợp chứ nó không mãi mãi giống như câu chuyện ngày hôm qua. Cái mà người tỉnh ngoài e dè với người Hải Phòng, có lẽ, một thời người Hải Phòng rất “gấu”, nhìn một cái, cảm thấy khó chịu, tự dưng muốn đấm vào mặt người ta rồi.

Bây giờ người Hải Phòng không như thế, người Hải Phòng có văn hóa rồi. Nhưng tính cách, bản năng gốc không thể thiếu được.

Ví dụ, có điều như này, vượt lên trên những điều mà người nơi khác không có được, người Hải Phòng, đã là anh em, bạn bè, bất kể là ai xúc phạm đến, khi ở thành phố thì dằn được điều ấy xuống, nhưng nếu ở tỉnh ngoài là bốc lên ngay, “ngọn lửa” của ngày hôm qua nó lại trỗi dậy ngay, sẵn sàng xả thân vì bạn.

Người Hải Phòng nó hay ở chỗ đấy. Cho nên là, người Hải Phòng dù có đi đâu, ban đầu người khác còn e ngại, nhưng càng sống với người Hải Phòng, người ta càng yêu quý. Ngay như người Hà Nội, hào hoa là vậy, nhưng khi xuống Hải Phòng cũng bị người Hải Phòng chinh phục, yêu quý người Hải Phòng.

Cái tình nghĩa của người Hải Phòng nó ánh lên, đẹp lên, được thăng hoa bởi nhiều sự ưu việt ở những tính cách ấy, họ được tắm, họ được sống, được lớn lên, nuôi nấng trong những điều đó và họ không bao giờ quên được.

Trong văn chương, thi nhạc cũng như ngoài đời thực, hình ảnh người Hải Phòng được khắc họa bằng những cụm từ “ăn sóng nói gió”, và như ông vừa nói, người Hải Phòng sống chân thật, thẳng thắn, tình nghĩa, mạnh mẽ, sẵn sàng xả thân vì người thân, bất chấp điều đó sẽ gây hậu quả sau này. Vậy điều gì đã tạo nên tính cách người Hải Phòng như vậy, thưa nhạc sỹ?

- Đất, cát, vùng, miền, các nét sinh hoạt, tập tục sinh hoạt của quê hương, của cha ông… nó tạo nên một tính cách, con người vật vã với sóng gió, vật vã với công việc, vật vã với những điều cần lao và những con người từ biển đi lên, không phải từ nhung lụa đi xuống, họ phải vượt lên khó khăn. Đó chính là cái tạo ra sức mạnh. Họ bước ra từ gian khó nên họ không sợ khó, những tấm lòng đã đi qua gian khổ thì thường không quên nhau.

Sự vất vả, đói nghèo, những con người phải quăng chài, quăng lưới để kiếm sống, lam lũ vất vả, từ mồ hôi áo trên vai, cho đến tới những người lam lũ trong xưởng thợ ngày đêm lao động làm ra lợi ích cho đất nước. Người Hải Phòng đã vượt qua biết bao cuộc chiến tranh và bao nhiêu sự mất mát và từ sự khó nghèo đó người ta bước lên một cách vững chắc và người ta tôn trọng những nền văn minh của ngày hôm qua.

Nhưng điều này thì không riêng gì Hải Phòng mà người ở bao vùng quê khác trên đất nước này đều phải trải qua, vậy làm thế nào để nhận diện được đúng tính cách người Hải Phòng? Nếu tôi nói sai, nói chưa đúng, thì người ta sẽ buồn cười, nhưng tôi là người Hải Phòng, chỉ có người Hải Phòng, ở trong lòng của người Hải Phòng thì mới cảm nhận được thế nào là đau, thế nào là niềm vui, nỗi buồn, vui sướng với tính cách người Hải Phòng, chứ nếu ở ngoài thì sẽ không thể cảm nhận đúng được.

Chúng ta từng chứng kiến những cuộc “nổi loạn” của người Hải Phòng khi đến các địa phương khác, như đi cổ vũ bóng đá trên sân Vinh hay sân Nam Định, tạo nên những hình ảnh không đẹp cho người Hải Phòng, ông nghĩ sao về đặc điểm này?

- Như tôi đã nói, người Hải Phòng ở đâu, cứ động đến đồng hương là có thể xông vào bênh vực, thậm chí đánh nhau. Đấy chính là bản tính gốc của con người Hải Phòng là bộc trực mà người bộc trực thì hay sai lầm. Nếu là người biết nín nhịn để xem ai đúng ai sai, nhưng với người Hải Phòng thì không cần, cứ bạn tôi là đúng.

Mà không riêng gì trong việc đi xem, cổ vũ bóng đá, không riêng gì những cuộc nhậu, không riêng gì những sự tranh đấu khác, bởi vì nó đã nằm trong tính cách, trong máu thịt rồi, khi mà đã đụng chạm đến những chân rết của nó là nó bùng lên ngay.

Đặc điểm này, tất nhiên là có mặt tiêu cực là như thế. Vì sao lại như vậy? Chúng ta (hay bản thân tôi là người Hải Phòng) cũng phải thẳng thắn thừa nhận, nhìn trực diện vào thực tế trình độ người Hải Phòng chưa phải là cao.

Hải Phòng hiện có rất ít trường đại học. Cả thành phố có vài trường đại học có thể gọi tên là Đại học Hàng Hải, Đại học Y, Đại học Hải Phòng. Trường lớp là sự đào tạo, nó cũng khắc họa lên cá tính, bản chất con người vùng đất ấy. Thế thì trường lớn hay thầy giỏi ở Hải Phòng quá ít. Giờ mới bắt đầu có một số trường.

Có thể sau này, Hải Phòng sẽ khác, chứ như giờ nói Hải Phòng không phải đất học có khi mọi người lại tự ái, nhưng chúng ta nếu nhìn một cách nghiêm túc lại thì đành phải thừa nhận điều ấy cũng có một phần đúng.

Tính cách người Hải Phòng đương nhiên rất mạnh mẽ. Nếu như bị khó chịu hay có ai đó, điều gì đó xúc phạm đối với mình hay người thân mình là dễ “bùng” lắm, như que diêm ném vào bình xăng ấy.

Nếu là người nơi khác, người ta có sự êm ái, bình tĩnh trước một sự việc, họ sẽ trấn tĩnh để xem sự việc như thế nào, tìm ra đúng sai, đó là sự tỉnh táo cần thiết của mỗi người trước các sự việc bất ngờ. Nhưng đó lại không phải là con người Hải Phòng, không phải tính cách người Hải Phòng.

Người Hải Phòng không dừng lại được, không cần biết. Anh cứ là bạn tôi thì anh đúng. Cái đáng yêu của người Hải Phòng cũng là như thế, mặc dù có thể dở với người khác, chỗ khác thế nhưng cái hay của người Hải Phòng là thế, là xả thân vì bạn, vì người thân. Ở đấy người ta mới tìm thấy đâu là sự chân thành.

Người Hải Phòng tóm lại là thẳng thắn, không vòng vo, nhưng vượt lên tất cả là sự tử tế, chân thành. Nói như thế không có nghĩa là người nơi khác không tử tế, không chân thành, nói như thế là sai. Ở đâu cũng có người tử tế, chân thành, nhưng ở đây tôi muốn nói người Hải Phòng sáng hơn, trội hơn.

Ở một số nơi khác, người tử tế chân thành giống như vàng bạc, đá quý, phải đào tìm mới tìm thấy được. Nhưng ở Hải Phòng không cần đào tìm nó cũng lộ thiên. Tôi cho rằng đó là thế mạnh của người Hải Phòng, dù là năm tháng nó cũng dịch chuyển đi, người Hải Phòng cũng mềm mại hơn, không còn cứng nhắc như ngày xưa nữa.

Ngày xưa thì khủng khiếp lắm. Người Hải Phòng sẵn sàng xả thân vì bạn bè, rồi sau đó muốn ra sao thì ra. Cái đấy nó lột tả đúng tính cách người Hải Phòng, kiểu tính cách tạo nên những cu Nên, cu Lý, Dung Hà (tên các nhân vật cộm cán trong giới “anh chị” giang hồ đất Cảng thời những năm 90 của thế kỷ trước- NV) hay như trường hợp ông Dương Tự Trọng, từng là Phó giám đốc Công an Hải Phòng, vì cứu anh trai là Dương Chí Dũng mà sẵn sàng vi phạm pháp luật, chấp nhận mất chức, đi tù.

Vâng thưa ông, những năm 90 của thế kỷ trước, Hải Phòng từng rúng động bởi những vụ cướp của, giết người, những vụ thanh trừng đẫm máu trong giới “anh chị”, giới “giang hồ” đất Cảng. Người dân Hải Phòng những năm đó rất ngại ra đường buổi tối vì sợ hãi những vụ "thanh toán", tranh chấp địa bàn diễn ra thường xuyên. Ông nghĩ sao khi đã từng trải qua những thời gian đó?

- Tính cách người Hải Phòng đúng là tạo nên những con người như thế. Bản thân họ ban đầu cũng không phải xấu đâu, hoặc cũng không phải đi vào những con đường đó mà kiếm tiền mà nhiều khi chỉ là thể hiện “anh chị” oai vệ với nhau thôi, tình nghĩa anh em thôi. Bây giờ thì khác. Các “đại ca” bây giờ đều biết "kiếm tiền", "làm ăn kinh tế" cả.

Đặc biệt người Hải Phòng không sống theo hiệu ứng đám đông. Có khi chỉ đơn độc một mình nhưng cũng vẫn thể hiện bản lĩnh. Đã có lần tôi chứng kiến trong một quán nhậu ở Sài Gòn, lúc đó khoảng 1 giờ sáng rồi mà 2 ông người Hải Phòng “chiến đấu” với 14 ông khiến cho đám người kia phải bỏ chạy. Thế nên những cu Nên, Dung Hà… một thời vào Sài Gòn còn khiến cho Năm Cam - một trùm xã hội đen khét tiếng phải kiềng, phải thuê người thanh trừng...

Tính cách người Hải Phòng cũng rất “hấp dẫn” văn nghệ sỹ, nhạc sỹ, thi sỹ, cũng chính vì thế, có rất nhiều bài thơ, bài hát ca ngợi người Hải Phòng, phải chăng tính cách người Hải Phòng cũng ảnh hưởng tới giới văn chương?

- Tôi nghĩ từ cái lõi đấy, nó sẽ tỏa đi khắp, trong sự ảnh hưởng đó, rất nhiều văn nghệ sỹ muốn đến Hải Phòng, muốn sống ở Hải Phòng để sáng tác, để làm nên một điều gì đó. Trong đó có thể kể tới nhạc sĩ Văn Cao (sống ở Hải Phòng 20 năm), nhà văn Nguyên Hồng người Bắc Ninh cũng về Hải Phòng sống để rồi cho ra tác phẩm Bỉ Vỏ để đời. Còn nhiều lắm các nhà văn, nhà thơ, nhạc sỹ… Nhà biên kịch Lưu Quang Vũ cũng thường xuyên về Hải Phòng, gắn bó với Hải Phòng… Nhà thơ Thanh Tùng với tác phẩm Thời Hoa đỏ.

Trong số các nhà văn, nhà thơ viết về Hải Phòng, ảnh hưởng tính cách người Hải Phòng, có lẽ không thể không kể đến nhà thơ Đồng Đức Bốn, điển hình người Hải Phòng với tinh cách ngang tàng… Yêu ghét rõ ràng.

Đúng là chỉ có tính cách người Hải Phòng mới có thể viết được câu thơ: “Tôi thường đi trên lưỡi đao/ Tay cầm cơn bão mang vào cho em”

Và ông có rất nhiều câu thơ thể hiện tính cách người Hải Phòng như thế.

“Đừng buông giọt mắt xuống sông/ Anh về dẫu chỉ đò không cũng chìm”; 

“Cánh hoa sắc một lưỡi dao/ Vì yêu tôi cứ cầm vào như không”;

Ông là người Hải Phòng “chính hiệu”, với tính cách của ông như vậy, những tác phẩm của ông ảnh hưởng của tính cách người Hải Phòng như thế nào?

- Tôi từng sáng tác ca khúc về Hải Phòng trong đó khắc họa tính cách người Hải Phòng rất rõ. Yêu ai yêu hết lòng.

Ngay cái đó thể hiện tính cách người Hải Phòng. Tôi chỉ có thế, yêu được thì yêu, không yêu được thì thôi, không mập mờ…

Người Hải Phòng là sống hết mình. Có kỷ niệm, nhạc sỹ có bạn từ Hà Nôi xuống chơi tiền chỉ đủ mua 2 cốc chè đãi bạn, còn chủ thì chỉ ngồi… nhìn. Có khi trong túi không còn tiền mua nổi một cái bánh mỳ, mình cũng sẵn sàng “ký sổ” để đãi bạn.

Cũng có điều đáng buồn là, nói đến người Hải Phòng, đầu tiên nhiều người giật mình, người ta nghĩ đến cái xấu nhiều hơn, người Hải Phòng khủng khiếp lắm, chém giết nhau… Nhưng không phải như thế. Đầu tiên người ngoài hay có cảm giác như thế bởi cái tính cách người Hải Phòng rất mạnh, yêu ghét rõ ràng. Chính vì thế cái tiếng xấu đó nó loan ra, những điều tốt nó cũng lan ra nhưng trong giới hạn ẩn, sự tử tế nó bị ẩn.

Là người Hải Phòng, hẳn ông luôn tự hào và đồng tình với lời bài hát của nhạc sỹ Nguyễn Xuân Bình “tự hào nói, tôi người Hải Phòng”?

- Tôi lại có cách nghĩ khác. Người Hải Phòng làm điều tử tế một cách tự thân, tự nhiên, không cần biết ngày mai sẽ được tung hô, sẽ được vẻ vang vì thế họ không cần tự hào về điều đó, mà họ cứ làm theo tình cảm thôi, đấy mới là gốc người Hải Phòng. Người ta cứ làm, thậm chí có thể là sai trái với xã hội (bảo vệ một con người sai… ), họ đối tốt với ai, đối xấu với ai…

Cái sự tự hào ấy, nó cứ tự toát lên … Sự tự hào toát lên từ việc làm, từ tính cách, chứ không vỗ ngực nói “Tôi tự hào là người Hải Phòng”.

Trong các đời lãnh đạo Hải Phòng, tôi rất ấn tượng với cố Phó Thủ tướng Lê Văn Thành. Ông nguyên Bí thư Thành ủy Hải Phòng. Ông là người Vĩnh Bảo và tôi thấy, ông “đặc sệt” Hải Phòng từ cách nghĩ, cách làm, là người lãnh đạo thẳng thắn, dám nghĩ, dàm làm, dám chịu trách nhiệm và thời kỳ ông làm Bí thư thành ủy Hải Phòng cũng đã làm cho Hải Phòng “thức dậy” sau nhiều năm “ngủ yên”...

- Người Hải Phòng là như thế. Người Hải Phòng không bị chi phối bởi kinh tế, danh lợi. Người Hải Phòng không bị cám dỗ bởi vật chất. Ưu điểm, ông đúng chỗ này, ông sẽ sai chỗ khác. Và người Hải Phòng chấp nhận.

Cảm ơn ông về cuộc trò chuyện!

Nhạc sỹ Duy Thái sinh năm 1954 tại thành phố Hải Phòng. Sau khi tốt nghiệp Trường Nghệ thuật Sân khấu Việt Nam, ông về công tác tại Đoàn Kịch nói Hải Phòng, rồi chuyển sang Trung tâm Tổ chức Biểu diễn Nghệ thuật của thành phố.

Duy Thái yêu mê âm nhạc từ rất sớm. Ông tự học và sáng tác ca khúc. Năm 22 tuổi ông đã liều lĩnh viết khúc tình ca đầu đời, cũng là đầu tiên, có tên Bến sông. Sau tác phẩm đó, ông chuyển dần sang lĩnh vực âm nhạc.

Tên tuổi của Duy Thái trở nên quen thuộc với giới trẻ bắt đầu từ ca khúc Lời của gió, sáng tác năm 1985. Ca khúc do Hồng Nhung và Quang Vinh song ca vào năm 1987. Đến năm 1991, khi Hồng Nhung đoạt giải Nhất cuộc thi Ca nhạc nhẹ lần thứ hai qua bài hát này, thì Duy Thái rời bỏ hẳn sân khấu. Theo nhà thơ, nhạc sĩ Nguyễn Thụy Kha và nhiều người yêu âm nhạc thì bài hát Lời của gió đã làm nên tên tuổi của nhạc sỹ Duy Thái.

Sau ca khúc Lời của gió, Nhạc sỹ Duy Thái tiếp tục có những tình khúc mới cũng rất thành công được công chúng đón nhận yêu thích, như: Tìm tên anh trên bờ cát, Hãy đến với em, Phố vắng, Giọt nắng mùa thu, Tương tư, Em về Paris, Trăng vào phố thị, Tình yêu đầu tiên, Ảo ảnh tình yêu …

Nhạc sỹ Duy Thái cho biết, đến nay, gia tài sáng tác của ông có khoảng trên dưới 100 ca khúc. Ông đã tổ chức được hơn mười đêm nhạc riêng ("Đêm nhạc Duy Thái") ở những trung tâm ca nhạc lớn như Hà Nội, Hải Phòng, thành phố Hồ Chí Minh, Vũng Tàu, Đà Nẵng... ghi dấu ấn những chặng đường tình ca đầy lãng mạn của ông.

Nhiều ca sĩ nổi tiếng đã chọn bài hát của ông biểu diễn ở nhiều nơi trên thế giới. Ông đã xuất bản Tuyển tập ca khúc Duy Thái (1996), hai Album tình khúc Duy Thái.

Năm 2022, ông được trao tặng Giải thưởng Nhà nước về Văn học Nghệ thuật với các ca khúc: Lời của gió, Ngàn xưa phố Hiến, Mùa xuân.

Gần đây nhất, năm 2025, Nhạc sỹ Duy Thái được trao giải 3 cho nhạc phẩm “70 năm Giải phóng Hải Phòng” trong cuộc thi sáng tác các ca khúc Kỷ niệm 70 năm Ngày giải phóng Hải Phòng.

Nhạc sỹ Duy Thái trở thành hội viên Hội Nhạc sĩ Việt Nam vào năm 1993. Hiện ông là Chủ tịch Hội Âm nhạc thành phố Hải Phòng.

×