Cảm ơn Khánh Linh đã dành thời gian đến báo Dân Việt để chia sẻ về chủ đề AI, lĩnh vực công nghệ rất mới và đang bùng nổ trên thế giới và Việt Nam. Tôi rất tò mò rằng, một phụ nữ với vóc dáng bé nhỏ mà đã có những bước phát triển để Google vinh danh là nữ chuyên gia người Việt đầu tiên trong lĩnh vực AI. Linh sinh ra và lớn lên ở đâu và tuổi thơ của chị có điều gì đặc biệt để khiến chị gắn bó với công nghệ?

- Tôi sinh ra và lớn lên tại Hà Nội, trong một gia đình coi trọng giáo dục và tri thức. Từ nhỏ, bố đã cho tôi đọc những cuốn sách về khoa học và công nghệ – điều mà tôi rất yêu thích.

Lần đầu tôi tiếp xúc với máy tính là khi đến nhà một người họ hàng. Tôi thấy một thiết bị trông giống TV, có màu trắng, hiển thị những hình ảnh chuyển động lạ mắt. Khi biết đó là máy tính, tôi bắt đầu cảm thấy tò mò và muốn tìm hiểu nhiều hơn.

Hồi nhỏ chị mơ ước làm nghề gì, có phải mơ làm chuyên gia về công nghệ không?

- Tôi từng rất thích xem phim, nhất là các phim về hacker mũ trắng. Lúc đó, tôi chưa nghĩ gì đến AI, chỉ thấy mình yêu thích máy tính và có tìm hiểu đôi chút về bảo mật. Sau này, khi xuất hiện những bộ phim khoa học viễn tưởng, đặc biệt là thời điểm báo chí đưa tin về IBM Deep Blue – chiếc máy tính đánh bại kỳ thủ cờ vua thế giới – tôi bắt đầu tò mò: "Tại sao máy lại hiểu được con người và có thể đánh bại con người trong một số lĩnh vực?"

Khi ấy, tôi chưa gọi đó là AI mà chỉ đơn giản nghĩ về nó như một "cỗ máy". Nhưng chính sự tò mò ấy đã thôi thúc tôi tìm hiểu sâu hơn.

Trong quá trình học tập và nghiên cứu để tìm câu trả lời cho những câu hỏi đó, có khi nào chị cảm thấy chán nản, muốn bỏ cuộc khi học những thứ rất khó như toán, lập trình, AI không?  

- Có chứ. Khi mới bắt đầu học, tôi phải tiếp cận những khái niệm hoàn toàn mới như con trỏ trong lập trình hay lập trình hướng đối tượng – những thứ rất trừu tượng, buộc tôi phải thay đổi cách tư duy.

Môn khó nhất với tôi không phải là toán đại cương mà là xử lý tín hiệu và hệ thống nhúng. Những khái niệm như phép biến đổi Fourier thực sự khiến tôi gặp khó khăn và phải tự tìm hiểu rất nhiều. Tuy vậy, cũng có những môn hợp với tôi hơn, như xác suất – thống kê, tôi thấy dễ tiếp cận và gần gũi hơn.

Người thân trong gia đình như ba mẹ chẳng hạn có hiểu và ủng hộ con đường học AI của chị không?

- Tôi rất may mắn vì được gia đình, đặc biệt là bố mẹ, ủng hộ. Hồi cấp ba, khoảng năm 2007–2008, mọi người vẫn còn khá mơ hồ về lĩnh vực công nghệ thông tin, thường nghĩ đơn giản máy tính là để chơi điện tử. Tôi thì dành phần lớn thời gian học lập trình và tham gia các kỳ thi tin học hơn là học các môn khác.

Có lần, giáo viên chủ nhiệm từng nói rằng nếu tôi không học đầy đủ, có thể sẽ không đỗ tốt nghiệp. Dù vậy, bố mẹ vẫn luôn ủng hộ tôi, ngay cả khi tôi còn khá nghịch ngợm và ham chơi.

Chị có thói quen đời thường nào khiến người ta bất ngờ không? Ví như vừa viết code vừa nghe nhạc Trịnh chẳng hạn?

- Gia đình tôi có truyền thống nghệ thuật, bên nội có nhiều người làm nghề như họa sĩ, nhà văn, nhà thơ, đạo diễn… Tôi là người đầu tiên theo đuổi ngành khoa học – công nghệ. Tôi thực sự có thói quen vừa nghe nhạc vừa viết code. Ngoài ra, tôi thích đọc sách và thi thoảng chơi game.

Tôi luôn đề cao sự sáng tạo trong công nghệ. Ngành này không chỉ tuân theo công thức khô khan mà đòi hỏi sự sáng tạo không ngừng. Mỗi ngày, tôi đọc khoảng 3–5 bài báo khoa học mới và cố gắng tìm cách biến một vài ý tưởng trong đó thành hiện thực.

Tôi cũng hay thực hiện các "thực nghiệm" nhỏ cho cộng đồng mã nguồn mở, dựa trên những gì tôi học được và muốn thử nghiệm.

Vì sao chị lại chọn Singapore là điểm đến để du học về AI mà không phải là Mỹ hay là một quốc gia đi đầu về công nghệ?

- Thật ra tôi chọn Singapore vì hồi xưa tôi có học bổng bên Singapore và thứ hai là do gần nhà, gần bố mẹ vì là con gái mà còn trẻ nên khi đi xa thì thật sự tôi cũng hơi lo lắng.

Ở Mỹ, mặc dù có rất nhiều trường top thế giới về AI về công nghệ nhưng tôi chọn Singapore, cụ thể là Đại học Quốc gia Singapore NUS vì tôi cảm thấy văn hóa của người châu Á sẽ gần gũi với mình hơn và chi phí cũng đỡ đắt đỏ hơn so với ở Mỹ.

Trường đại học Quốc gia Singapore cũng là một trong những trường top thế giới, top 10 thế giới về chung các ngành cho nên cũng không kém cạnh nhiều, chỉ là ở Mỹ có môi trường cạnh tranh hơn và giúp phát triển nghề nghiệp hơn.

Những ngày đầu chị theo đuổi lĩnh vực AI ở Singapore, thầy giáo hay các bạn học có phân biệt gì về nữ giới học công nghệ không?

- Tôi cũng đã từng rất ngạc nhiên khi thấy họ không có nhiều định kiến mà họ chỉ tập trung vào việc là mình có giỏi hay không và đó là một môi trường mà tôi thấy rất văn minh và chuyên nghiệp. Bản thân tôi cũng không bao giờ nghĩ vì mình là nữ thì sẽ được ưu tiên hơn hay là sẽ bị đánh giá gì đó. Dĩ nhiên là cũng có một vài điều nho nhỏ nhưng cũng không ảnh hưởng đến kết quả cuối cùng, tức là nếu bạn cố gắng và bạn cho ra được một kết quả tốt thì họ sẽ vẫn công nhận bình thường.

Có giáo sư hay người thầy đặc biệt nào truyền cảm hứng mạnh mẽ cho chị để theo đuổi con đường nghiên cứu AI tạo sinh?

- Hồi tôi còn học ở Việt Nam có thầy Trần Thế Trung, hồi đó tôi thực tập dưới sự hướng dẫn của thầy và lúc đó nhờ thầy mà tôi làm con Chat bot đầu tiên năm 2011 và nó rất khác so với bây giờ. Chat bot lúc đó không thông minh như bây giờ, nó hoàn toàn dựa trên những luật lệ, quy tắc và thống kê cơ bản. Tuy nhiên là nhờ đó mà tôi mới bắt đầu thích hơn với ngành này.

Còn khi học ở Singapore có thầy Charles Pang, giáo sư Leong Mun Kew và Fan Zhen Zhen đã giúp đỡ tôi rất nhiều.

AI là lĩnh vực rất mới, vậy thời điểm chị học tài liệu có khó kiếm không?

- Thời điểm đó, tài liệu về AI không nhiều. Chủ yếu là tài liệu về học máy (machine learning) – các bài toán cơ bản và kỹ thuật nền tảng. Một số sách kinh điển có thể tiếp cận được, nhưng tài liệu chuyên sâu và các bài báo PDF vẫn khá khó tìm.

Hồi đấy, chị có từng nghĩ rằng một ngày mình sẽ trở thành “chuyên gia Google” không?

- Tôi chưa từng đặt mục tiêu trở thành chuyên gia được Google vinh danh. Tôi chỉ luôn cố gắng làm tốt nhất công việc của mình mỗi ngày, nỗ lực cải thiện bản thân từng chút một.

Để được Google vinh danh là chuyên gia về AI tạo sinh, chị đã phải chứng minh những gì và đâu là tiêu chuẩn ‘khó nhằn’ nhất?

- Đó là một quá trình dài. Google không chỉ nhìn vào những gì bạn làm trong sáu tháng hay một năm, mà đánh giá toàn bộ hành trình sự nghiệp: bạn từng học ở đâu, làm gì, thực tập ở đâu, có đóng góp gì cho cộng đồng công nghệ không. Rất may mắn, tôi có kinh nghiệm ở cả ba khía cạnh đó. Google đã động viên tôi tự tin hơn và khuyến khích tôi tham gia quá trình tuyển chọn, kéo dài suốt một năm.

Tiêu chuẩn mà tôi thấy khó khăn nhất là họ sẽ đánh giá những hoạt động hội thảo, hay là tổ chức sự kiện. Vì tôi vốn là người hướng nội, nên việc xuất hiện trước đám đông, tổ chức sự kiện không phải là điểm mạnh. Tôi thích ở nhà đọc sách, viết code hơn. Tuy nhiên, về mặt chuyên môn, tôi khá tự tin.

Chị vừa nhắc đến công ty của Mỹ có phải là công ty về AI có tên Obello không? Cụ thể chị làm gì và một công ty của Mỹ có gì thú vị với người Việt?

- Obello là công ty tại Silicon Valley, do hai người sáng lập – trong đó có một người Mỹ gốc Việt – đều là nhà thiết kế đồ họa. Tôi đảm nhiệm vị trí Trưởng bộ phận AI, phụ trách nghiên cứu và phát triển các giải pháp ứng dụng AI nhằm tự động hóa quy trình sáng tạo.

Tuy nhiên, công việc của tôi không nhằm tạo ra thiết kế thay thế con người – điều đó liên quan đến sở hữu trí tuệ và chất xám – mà là xây dựng công cụ hỗ trợ các nhà thiết kế làm việc nhanh hơn, đúng quy chuẩn thương hiệu hơn. Công ty làm việc với nhiều khách hàng lớn như eBay, Electronic Arts, Chanel..., nên yêu cầu về quy tắc thiết kế rất nghiêm ngặt.

Điều đặc biệt là chúng tôi phải tự tạo bộ dữ liệu huấn luyện (training data) – toàn bộ đều là dữ liệu trả phí, do chính các nhà thiết kế tạo ra.

Trong tất cả dự án AI mà chị từng làm cho đến nay chị cảm thấy tâm đắc nhất, tự hào nhất về dự án nào?

- Tôi từng rất tự hào khi tham gia dự án tại IBM, nơi tôi cùng đội ngũ xây dựng hệ thống dự báo các sự kiện như thiên tai, bất ổn chính trị và phân tích ảnh hưởng của chúng đến chuỗi cung ứng toàn cầu. Dự án này có tác động xã hội lớn.

Ngoài ra, tôi từng tham gia dự án cộng đồng về sức khỏe tâm thần tại Việt Nam, hỗ trợ miễn phí cho 1.000 người gặp vấn đề tâm lý vào năm 2015 – khi nhận thức xã hội về sức khỏe tâm thần còn hạn chế. Bản thân tôi cũng từng trải qua chứng lo âu và ngại giao tiếp, nên dự án này rất gần gũi với tôi.

Hiện tại, tôi cũng dành thời gian đóng góp cho các dự án mã nguồn mở nhằm hỗ trợ cộng đồng công nghệ.

Nói như vậy có nghĩa AI không chỉ là một nghề mà còn là một cách mà tạo ảnh hưởng tích cực đối với xã hội, trong bối cảnh bùng nổ của AI như hiện nay theo chị Việt Nam đang ở đâu trên bản đồ AI thế giới và chúng ta cần làm gì để không bị bỏ lại phía sau, không bị tụt lùi so với thế giới?

- Tôi cho rằng các kỹ sư và nhà nghiên cứu AI người Việt rất thông minh và tài năng. Có thể kể đến những tên tuổi nổi bật như anh Lê Viết Quốc, anh Lương Minh Thắng – đều là người Việt làm tại Google và có nhiều công trình nghiên cứu nổi bật, ví dụ như AlphaCode, mô hình có khả năng giải bài toán ở trình độ Olympic quốc tế. Đó là những đóng góp quan trọng, có tính thay đổi lớn.

Bên cạnh đó, còn rất nhiều kỹ sư người Việt đang làm việc âm thầm tại các công ty công nghệ toàn cầu, trong cả nghiên cứu cơ bản lẫn ứng dụng AI vào thực tế. Có thể nói, người Việt đang dần khẳng định vị trí trên bản đồ AI thế giới.

Hiện nay người ta đang nói rất nhiều đến câu chuyện rằng AI sẽ thay đổi hoàn toàn cuộc sống của con người. Theo chị, điều gì khiến chị có thể tin rằng AI tạo sinh sẽ thay đổi đời sống hàng ngày của người Việt trong vòng 5 năm tới?

- 5 năm là khoảng thời gian dài, và rất khó dự đoán chính xác vì AI đang phát triển quá nhanh. Nhưng ngay bây giờ, nhiều người đã quen với việc dùng ChatGPT hàng ngày. AI tạo sinh giúp tăng năng suất – ví dụ như soạn email, dịch thuật, phân tích dữ liệu – nhưng cũng có mặt trái.

Nếu quá phụ thuộc vào AI, con người có thể lười suy nghĩ. Ngoài ra, AI học từ dữ liệu khổng lồ, và chúng ta không thể kiểm soát hoàn toàn chất lượng hay sự khách quan của dữ liệu đó. Những thiên kiến, thông tin sai lệch, thậm chí độc hại có thể len lỏi vào kết quả.

Tuy nhiên, tôi tin rằng người Việt sẽ ứng dụng AI ngày càng mạnh mẽ. Bố mẹ tôi ngoài 60 tuổi cũng đã dùng ChatGPT để tra cứu, dịch tài liệu và giải thích các khái niệm khó hiểu.

Vậy theo chị ứng dụng công nghệ AI trong lĩnh vực nông nghiệp sẽ mang lại lợi ích gì và khả năng tiếp cận của người nông dân hiện nay như thế nào?

- Đây là một câu hỏi rất hay và tôi rất muốn đọc sâu hơn về vấn đề này khi có thời gian. Đầu tiên AI và học máy rất có tiềm năng trong lĩnh vực nông nghiệp nói chung, ví dụ như phân tích cây trồng rồi về dự đoán sâu bệnh và dự đoán, phân loại về những bệnh có thể xảy ra trên cây đấy ở trong khoảng thời gian trong tương lai.

Thứ hai, về phân tích các cái mẫu đất để xem có đủ dinh dưỡng hay là có những nguy cơ gì đó không thì những mô hinh AI hoàn toàn có thể ứng dụng được.

Xa hơn thì chúng ta có những mô hình, ví dụ như là dự báo về thiên tai, dự báo về bão, lũ chẳng hạn thì cũng sẽ ảnh hưởng đến việc phát triển nông nghiệp.

Hoặc là phân tích môi trường để mô phỏng những sự liên quan đến lai giống hoặc liên quan đến những cái tác động xung quanh như môi trường, ảnh hưởng thế nào lên giống cây trồng hoặc là phương thức canh tác nông nghiệp ở vùng đó nói chung... Tôi cho rằng, hiện tại người nông dân cũng đã bắt đầu áp dụng một vài ứng dụng như tự động hóa quy trình làm nông nghiệp hoặc dự báo bệnh tật trên cây trồng. Tuy nhiên có thể trong vài năm nữa khi những mô hình AI bắt đầu trở nên rẻ hơn và chúng ta có thể cài đặt một vài mô hình AI chạy trên điện thoại cá nhân và người nông dân có thể tự sử dụng những cái đó để dự đoán hay là làm những công việc hằng ngày. Hay rộng hơn là các doanh nghiệp có thể đầu tư những hệ thống tự động, những con robot tự động gieo trồng, thu hoạch… sẽ có tác động rất lớn, còn xa hơn thì tôi chưa có câu trả lời.

Nếu có một lời nhắn cho các bạn trẻ Việt Nam đang hoang mang vì AI sẽ “cướp việc”, chị sẽ nói gì?

- Khi công nghệ AI bùng nổ như hiện nay, thật khó tránh khỏi việc lo lắng về việc làm. Tuy nhiên tôi cho rằng cũng không nên quá lo lắng mà ngừng việc học của mình.

AI bản chất là máy – nó học từ dữ liệu có sẵn, hoạt động theo xác suất. Nó chưa có khả năng thấu cảm, sáng tạo sâu sắc hay tích lũy kinh nghiệm như con người.

Ví dụ, trong sáng tạo nội dung – viết báo, làm nghệ thuật – nhiều người lo AI sẽ thay thế họ. Nhưng sản phẩm của con người luôn có “chất” riêng, có hồn và cá tính riêng mà AI chưa thể đạt đến trình độ đó. Sự khác biệt giữa AI và con người cũng rất lớn, tức là khi mình xem một sản phẩm mà AI tạo ra thì mình biết ngay đấy là của AI. Ngay cả trong thế giới lập trình, AI có thể viết một số đoạn mã đơn giản, nhưng với hệ thống lớn, dài và phức tạp thì AI dễ bị "ảo giác" – tức đưa ra kết quả sai.

Điều quan trọng là con người có kinh nghiệm, linh cảm nghề nghiệp và khả năng sáng tạo mà AI không có. Vì vậy, thay vì lo lắng, hãy tập trung trau dồi kỹ năng, học hỏi và phát triển thế mạnh riêng.

Theo chị, những khuyết điểm của AI hiện tại liệu có thể bị khắc phục trong tương lai?

- Tôi nghĩ là có thể. AI đang tiến tới khả năng tương tác với thế giới thực, ví dụ nhận biết đồ vật xung quanh, nhận diện ngữ cảnh môi trường. Nhưng dù vậy, AI vẫn là mô phỏng – nó học từ dữ liệu, không trải nghiệm cuộc sống thật như con người.

Con người có cảm xúc, có những trải nghiệm thật – từ nỗi buồn đến sự thất vọng – điều đó tạo nên chiều sâu và cảm hứng cho sáng tạo. AI không có khả năng này. Bởi vì con người ngoài những thứ được dạy ra thì còn có những trải nghiệm ngoài cuộc sống, những khó khăn, như chúng ta thấy là những nhà văn vĩ đại nhất họ đều trải qua những nỗi buồn hay là những sự tuyệt vọng và chúng ta không thấy điều đấy ở AI. Tôi nghĩ những cái gọi là hỉ nộ ái ố, những thăng trầm cuộc sống đó mới chính là cái chất xúc tác và AI hiện tại đang thiếu và chưa thể hiểu được. Cho nên giới hạn của AI cũng sẽ chỉ là một cái mức nào đấy thôi.

Tuy AI có thể vượt trội về tốc độ xử lý và tự động hóa, nhưng với những việc đòi hỏi cảm xúc, sự tinh tế hay sáng tạo sâu sắc, AI vẫn chưa thể thay thế được con người. Chúng ta vẫn cần chuẩn bị kỹ càng, học hỏi không ngừng và giữ vững bản sắc của mình.

Sau tất cả, điều gì khiến chị hạnh phúc nhất khi đi trên con đường rất “ít nữ giới” lựa chọn như ngành AI?

- Hạnh phúc nhất là được làm công việc mình thích và tạo ra những giá trị từ công việc mình làm. Niềm vui của tôi là mỗi sáng thức dậy có việc để làm và tôi còn làm việc cả ngày thứ 7 và chủ nhật. Tuy nhiên, cũng có đôi lúc hơi tủi thân vì ít có bạn nữ làm cùng.

Tuy nhiên tôi biết có rất nhiều bạn kỹ sư là nữ ngoài kia còn giỏi hơn mình rất nhiều nhưng họ ưu tiên những cái khác mà chưa dấn thân vào lĩnh vực này thôi.

Tôi cũng may mắn, có một người bạn đời cũng là dân công nghệ, chúng tôi đồng hành và thấu hiểu nhau. Chúng tôi cũng có những cuộc hẹn hò, yêu đương lãng mạn như các cặp đôi khác, chỉ có hơi khác một điều, cách chúng tôi tận hưởng sự lãng mạn lại đôi khi là thông qua bàn phím hoặc những …cuộc đấu game với nhau. Niềm vui, niềm hạnh phúc đôi khi chỉ đơn giản là vậy.

Cảm ơn chị về cuộc trò chuyện!

Khánh Linh là cựu sinh viên chuyên ngành kỹ thuật phần mềm Đại học FPT, tốt nghiệp Thạc sĩ Kỹ thuật Tri thức/AI tại Đại học Quốc gia Singapore và đã có những đóng góp đáng kể cho lĩnh vực công nghệ về mặt học thuật, với hai công bố khoa học quan trọng.

Khánh Linh cũng là người sáng lập Beautiful Mind Vietnam, một nền tảng hỗ trợ sức khỏe tâm lý phi lợi nhuận.

×