Những chuyện chưa bao giờ kể về họa sĩ Lê Thiết Cương của nhà văn Nguyễn Thị Thu Huệ, Đỗ Bích Thúy

"Tối giản nhưng chuẩn chỉ, cốt cách sang trọng, đấy là Lê Thiết Cương"

Nhà văn Nguyễn Thị Thu Huệ chia sẻ, mấy đêm rồi chị gần như thức trắng khi biết tin người anh Lê Thiết Cương chuyển bệnh nặng. Chị cập nhật tin của họa sĩ đàn anh mỗi ngày.

Chị biết nơi Lê Thiết Cương đang điều trị nhưng không đủ dũng cảm vào thăm vì “bị cái tính từ trẻ, càng yêu quý ai, càng tránh nhìn thấy người ấy đau ốm nặng, vì không chịu được những hình ảnh ám ảnh, không phải là người ấy khi mạnh mẽ”.

“Biết anh Lê Thiết Cương về nhà hôm qua, tôi cũng không đủ dũng cảm đến thăm. Tôi muốn lưu giữ hình ảnh người tôi yêu quý, luôn mạnh mẽ như lâu nay vẫn thế.

Với anh Cương, hình ảnh sau cùng là lúc anh ở nhà, rót rượu cho tôi và mấy người bạn nhậu tưng bừng. Anh Ước nói liên tục. Anh Kha cười cười. Việt Hà gật gù chả hiểu có nghe ai nói không…

Anh luôn chiều bạn. Các cuộc rượu ở nhà anh, thường anh im lặng rót rượu cho mọi người, lấy thêm đồ nhậu, chỉnh lại cái bát ăn, tận tình như người phục vụ và thuộc hết thói quen của bạn. Rồi những cuộc triển lãm, những lần gặp anh ở 65 Nguyễn Du…”.

Theo nhà văn Nguyễn Thị Thu Huệ, chị và họa sĩ Lê Thiết Cương thân thiết với nhau từ 1995.

“Vẫn nhớ, ngày ấy chúng tôi ngồi trên chiếu trải ở sàn phòng khách căn chung cư cũ khu tập thể Giảng Võ, anh Cương ngồi cạnh chiếc tủ lạnh bé bé, mở ra có mấy chiếc ly pha lê trong ngăn đá. Đĩa muối tinh, những lát chanh, anh úp miệng cốc cho chúng dính muối, rồi rót rượu, pha đá thả chanh. Căn phòng nhỏ chỉ ấm áp lời ca Tuấn Ngọc... Tối giản nhưng chuẩn chỉ, cốt cách sang trọng, đấy là anh Cương.

Một lần anh nhắn: “Anh mua được cuốn Cát đợi bản in đầu tiên, qua ký cho anh nhé. Anh để lại tủ sách cho con”.

Gặp nhau nhiều, với tôi, anh coi như đứa em phất phơ, như bạn rượu, có chai ngon là nhắn qua anh uống. Lần anh đi Nhật kiểm tra sức khoẻ, về hẹn, anh mua sổ cho em và một chai ngon mãi chưa uống vì lúc có tôi thì vắng Hằng hay anh Việt Hà, có anh Hà lại vắng tôi.

Tất cả truyện tôi viết rồi in, anh đều đọc rồi nhắn tin. Khen, góp ý và bắt lỗi vài chữ sai.

Có những chiều mưa, tôi ngồi uống rượu cùng anh và những người bạn. Cách khoảng sân trời, bên kia mẹ anh luôn làm việc gì đấy trong căn bếp ấm cúng. Bình yên có thể nghe tiếng gió lùa qua tán cây thả rơi trên mái ngói.

Tôi luôn nghĩ, ai mình yêu quý mà không gặp lại là họ đi đâu đấy xa xa. Nhiều cuộc chia tay như vậy rồi. Với anh Cương, cũng thế. Anh kiểu đang sang Mỹ thăm con hay đi đâu đấy như anh vẫn thế. Chỉ là không gặp nhiều như trước thôi. Cũng phải tìm cách gì đấy để quen với mất mát, không vin vào đấy chả biết phải làm thế nào trước những nỗi đau.

Bàn làm việc của tôi, luôn treo bức tranh anh tặng từ năm 1995. Chuyển nhà nhiều lần, cái gì có thể mất nhưng tranh của anh luôn nguyên vẹn. Anh đi chơi lần này sẽ dài…”.

"Lê Thiết Cương là người ham sống, khát khao sống"

Nhà văn Đỗ Bích Thúy cũng cho biết, dù có dùng cách gì để lý giải, chị vẫn không thể tin được chuyện phải từ biệt họa sĩ Lê Thiết Cương sớm thế.

“Anh đã làm cho tôi 10 cuốn sách. Cuốn thứ 11 anh em định làm vào mùa Thu năm nay. Nhưng rồi anh ốm, khoẻ một chút lại ốm, rộn ràng vài hôm lại chìm vào yên ắng. Sốt ruột quá nhắn tin cho anh, anh luôn nói thật về tình trạng sức khoẻ của mình. Những diễn biến tốt lên hoặc xấu đi.

Chúng tôi, trong những nỗ lực tuyệt vọng, những ngày gần đây nhất vẫn không ngừng tìm kiếm một giải pháp từ nhiều nguồn, nhiều kênh, dù chỉ có chút lấp lánh hy vọng anh sẽ vượt qua giai đoạn này. Nó như một con dốc rất dài và dựng đứng, nhưng tôi luôn nói với anh, bọn em tin anh sẽ vượt qua. Anh nói: “Cảm ơn em gái!”. Suốt bằng ấy năm trời gần anh, kính trọng, quý mến anh, anh gọi tôi là em gái. Tôi thấy lòng mình cứ quặn lên.

Một buổi chập tối, tôi đang nấu ăn thì anh gọi điện. Anh hiếm khi gọi điện lắm, toàn nhắn tin, kiểu như tiện cho tôi lúc nào đọc thì đọc. Giọng anh yếu hơn hôm qua, anh bảo: “Kiếm cho anh một que sắt giống hệt cái đũa cả. Tôi không hỏi anh dùng để làm gì, cũng không nghĩ ngợi gì, hai vợ chồng vội mặc áo mưa đi ra đường lục lọi mấy hàng đồ vật liệu xây dựng chưa kịp đóng cửa. Mang lên phòng cho anh, chắc anh đoán bọn tôi lo lắng vì chẳng biết anh dùng cái thanh sắt ấy làm gì nên giải thích ngay: “Để bẩy lưng anh lên. Anh mỏi”, nhà văn Đỗ Bích Thúy nói.

Theo nhà văn Đỗ Bích Thúy, họa sĩ Lê Thiết Cương là người ham sống, khát khao sống. Sống với anh đồng nghĩa với làm việc và làm việc đồng nghĩa với hạnh phúc.

“Anh Lê Thiết Cương luôn tận dụng mọi khoảnh khắc để sống. Nằm trên giường bệnh, bên gối của anh mấy ngày vừa rồi luôn có cuốn sách của ông Thiệp (Nguyễn Huy Thiệp). Trước đấy là sách của ông Nguyên Ngọc. Tất nhiên chẳng có cuốn nào của hai ông ấy mà anh chưa đọc, anh đọc lại thôi, nhất là sách ông Thiệp.

Có bao câu ông Thiệp viết mà anh thuộc lòng rồi đôi khi lại mang ra để vận vào một hoàn cảnh nào đấy. Tôi chưa thấy tình bạn nào đẹp như tình bạn Lê Thiết Cương - Nguyễn Huy Thiệp. Người kia mất rồi người này vẫn nhắc đến mỗi ngày. Giờ không biết anh đã gặp ông Thiệp chưa?

Hồi 49 ngày ông Nguyễn Thuỵ Kha (anh hay gọi là anh Kha), anh lúc ấy vừa mới mổ xong, vẫn cố in sách, ra mắt sách. Suốt buổi hôm ấy, lúc nào anh cũng đưa khăn lên thấm mồ hôi. Anh đã tự đứng ra làm sách cho bao nhiêu người bạn, người anh mà anh quý trọng. Cứ làm thôi. Chẳng cần ai phải nhờ vả hay đề nghị gì, làm mới vui trong lòng, mới thoả cái tình cảm yêu mến mà anh dành cho người ta.

Cuối cùng thì anh cũng từ biệt cuộc sống trần trụi này để bước vào một cõi khác. Hết đau đớn. Tất cả những gì về anh ở trong ký ức lúc này cứ từ từ hiện ra như một cuốn phim.

Một người lúc nào cũng ăn mặc cầu kỳ tươm tất; một người đã ngồi xuống thì ngay cả tấm thảm trải trên ghế cũng phải phẳng phiu vuông vắn; một người hễ đã viết một điều gì nghiêm túc, không bao giờ thừa một chữ. Một người, có lẽ, đã chọn cho mình một cách ra đi vô cùng Lê Thiết Cương”.

Họa sĩ Lê Thiết Cương trút hơi thở cuối cùng tại nhà riêng vào 18 giờ 55 phút ngày 17/7 sau thời gian điều trị bệnh ung thư.

Hoạ sĩ Lê Thiết Cương sinh năm 1962, tại Hà Nội. Anh tốt nghiệp trường Đại học Sân khấu - Điện ảnh Hà Nội khóa 1985 -1990. Anh là một nghệ sĩ tự do và là tác giả của hai cuốn sách: "Nhà & Người" (8/2024), "Trò chuyện với hội hoạ" (6/2025).

Trong giới mỹ thuật Việt Nam đương đại, họa sĩ Lê Thiết Cương là một trong những nhân vật được giới sưu tầm tranh chú ý nhất. Các sáng tác của anh chủ yếu được vẽ trên chất liệu sơn dầu, bột màu trên vải màn, bồi giấy dó, điêu khắc... Phong cách tối giản là nét độc đáo của cá tính sáng tạo Lê Thiết Cương.

Trong ký ức của bè bạn, hoạ sĩ Lê Thiết Cương là một người rất thẳng thắn, thẳng tới mức độ... khó chịu. Trong ký ức của những người làm ở Nhà Xuất bản Hội Nhà Văn, hoạ sĩ Lê Thiết Cương là nghệ sĩ tinh tế, tài hoa, thẳng thắn, hài hước và ấm áp.

×