TS. Nguyễn Viết Chức: “Giảm nghèo giai đoạn mới là giảm nghèo trong cả tư duy, cách nghĩ”

Chương trình mục tiêu Quốc gia giảm nghèo bền vững giai đoạn 2021-2025 là một trong ba chương trình lớn, thể hiện sự quan tâm sâu sắc của Đảng và nhà nước đối với người nghèo. Tuy nhiên, trong bối cảnh mới, công tác giảm nghèo đòi hỏi những cách tiếp cận đột phá, mà cốt lõi là một cuộc cách mạng trong tư duy, từ cơ quan quản lý đến chính người dân.

Tại buổi tọa đàm “Tiếng nói từ Nghị trường: Giải pháp đột phá cho giảm nghèo đa chiều” do Báo Nông thôn Ngày nay/Dân Việt tổ chức, các Đại biểu Quốc hội và chuyên gia đã cùng bàn luận sâu sắc về những giải pháp mang tính bước ngoặt này.

Cần một thước đo về "chất" thay vì chạy theo những con số

Mở đầu buổi tọa đàm, Đại biểu Quốc hội (ĐBQH) Phan Đức Hiếu, Đại biểu hoạt động chuyên trách tại Ủy ban Kinh tế và Tài chính của Quốc hội, đã chỉ ra thách thức lớn nhất trong công tác giảm nghèo hiện nay không nằm ở việc chạy theo các con số thống kê, mà là làm sao đo lường và cải thiện được chất lượng cuộc sống người dân.

Theo ông, những con số như tỷ lệ hộ nghèo giảm hay mức thu nhập vượt chuẩn nghèo (ví dụ 1,5 triệu đồng/tháng) tuy có ý nghĩa nhưng chưa phản ánh đầy đủ bức tranh.

“Thực ra, khoảng cách thu nhập giữa một người 1,4 triệu và 1,5 triệu đồng là rất mong manh. Việc thoát nghèo trên giấy tờ chưa chắc đã đi đôi với sự cải thiện đáng kể về chất lượng sống", ông Hiếu phân tích.

Ông nhấn mạnh, cần nhìn sâu hơn vào các khía cạnh phi vật chất như chất lượng dinh dưỡng, sức khỏe, môi trường sống, và đặc biệt là tính bền vững sau khi thoát nghèo. Nguy cơ tái nghèo vẫn luôn hiện hữu nếu các giải pháp chỉ mang tính thời vụ.

“Chúng ta cần quan tâm đến cả những yếu tố như môi trường ăn uống, sinh hoạt, ngủ nghỉ, năng lực lao động, năng lực sản xuất… chứ không chỉ là các chỉ tiêu cơ học", ông Hiếu nói.

Vị đại biểu Quốc hội nhấn mạnh, bên cạnh việc phấn đấu đạt chỉ tiêu, cần tập trung vào chất lượng thực tế của các chính sách, đảm bảo chúng thực sự mang lại cuộc sống tốt hơn và bền vững cho người dân.

TS. Nguyễn Viết Chức, Phó Chủ nhiệm Hội đồng tư vấn về Văn hóa - Xã hội (Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam) khẳng định, chính sự lắng nghe đã làm nên thành tựu ngoạn mục trong công cuộc xóa đói giảm nghèo của Việt Nam. Tuy nhiên, giai đoạn mới đòi hỏi sự lắng nghe sâu sắc và chủ động hơn.

“Trước đây, xóa đói giảm nghèo có thể chỉ cần làm cho người dân có gạo ăn, có cơm ăn áo mặc. Nhưng bây giờ, khi đời sống đã khá hơn, chúng ta phải lắng nghe để biết chất lượng cuộc sống thế nào là đủ, là tốt", theo TS. Nguyễn Viết Chức.

Ông nhấn mạnh, giảm nghèo không chỉ là câu chuyện ở cấp trung ương. Cơ sở phải là nơi hành động, phải lắng nghe để biết người dân từ thành thị, nông thôn đến vùng sâu vùng xa thực sự cần gì.

“Gần đây tôi nghe được thông tin xây dựng các trường học ở vùng biên giới nghèo. Đó chính là xóa đói giảm nghèo, chứ không phải chỉ là mang mì tôm, mang các thứ đến", ông nói.

Đồng tình với quan điểm này, PGS.TS Bùi Thị An, ĐBQH khóa XIII, cho rằng để chính sách có tính đột phá, việc đầu tiên là phải khảo sát thực tế một cách cụ thể.

“Chúng ta không thể áp dụng một khung chính sách cho mọi nơi. Điện Biên cần khác, Tây Nguyên cần khác, Nam Bộ cần khác. Muốn chính sách khả thi, phải đánh giá thật kỹ từng vùng, xem họ cần gì để cung cấp đúng cái đó, nơi thiếu trường thì cung cấp trường, nơi thiếu y tế thì cung cấp y tế".

Bà An nhấn mạnh, nếu không đi từ thực tế, chính sách sẽ rơi vào tình trạng “cung cấp cái mình có chứ không phải cái dân cần”, dẫn đến lãng phí nguồn lực và không hiệu quả.

"Trao quyền chủ động, không phải chờ nhà nước mang bò đến cho"

Theo TS. Nguyễn Viết Chức, cuộc cách mạng trong công tác giảm nghèo phải bắt đầu từ chính tư duy.

Giảm nghèo giai đoạn mới là giảm nghèo trong cả tư duy và cách nghĩ. Chúng ta phải làm sao để người nghèo chủ động nghĩ rằng mình sẽ thoát nghèo bằng cách nào, chứ không phải bị động chờ nhà nước mang bò đến cho. Phải tạo cho họ sự tự tin, dũng cảm và vai trò chủ thể.

Quan điểm này được thể hiện rõ khi bàn về vai trò của chuyển đổi số. Đây không chỉ là trang bị máy tính, mà là công cụ để người dân tự tin, chủ động vươn lên.

“Phải đưa số vào cuộc sống, vào sản xuất kinh doanh, giúp người dân biết ghi chép, liên hệ, tiếp cận thông tin. Đây là khía cạnh văn hóa và đạo lý của công tác giảm nghèo", ông nói.

Để hiện thực hóa điều này, PGS.TS Bùi Thị An đề xuất hai giải pháp cụ thể và cấp thiết. Thứ nhất, Chính phủ và Quốc hội cần có ngân sách riêng để đầu tư hạ tầng số cho vùng sâu, vùng xa. Không có hạ tầng thì không thể chuyển đổi số. Thứ hai là đào tạo số, trang bị kỹ năng và kiến thức số cho người dân để họ không bị lừa, biết cách khai thác công nghệ.

Bà An tin rằng khi có hạ tầng và kiến thức, chuyển đổi số sẽ giúp tạo ra một bộ dữ liệu quốc gia về người nghèo, công khai, minh bạch, giúp giám sát chính sách hiệu quả và thực sự trao quyền cho người dân.

Cơ chế linh hoạt và huy động nguồn lực xã hội

Để chính sách thực sự hiệu quả, ĐBQH Phan Đức Hiếu đề xuất một sự thay đổi căn bản trong cơ chế phối hợp giữa trung ương và địa phương.

“Trung ương có lẽ chỉ nên dừng lại ở việc ban hành khung chính sách chung. Nếu càng đi sâu vào chi tiết, càng cụ thể thì đôi khi lại không phù hợp với thực tiễn của địa phương", ông Hiếu lập luận.

Ông dẫn chứng việc phân bổ ngân sách quá chi li theo từng dòng, từng mục khiến nhiều địa phương không tiêu được tiền cho hạng mục này dù lại rất cần cho hạng mục khác. Sự cứng nhắc này làm giảm hiệu quả của nguồn lực.

Do đó, ông đề xuất một cơ chế linh hoạt, trao quyền chủ động hơn cho địa phương, thậm chí cấp xã. Theo ông Hiếu, để thu hút nguồn lực từ khu vực tư nhân, thay vì nhà nước tự tổ chức các lớp đào tạo nghề, hãy chuyển kinh phí đó cho doanh nghiệp.

“Nếu một doanh nghiệp tuyển dụng một lao động nghèo và tự đào tạo họ để phù hợp với công việc, hãy để doanh nghiệp đó hưởng phần kinh phí đào tạo của nhà nước. Như vậy, nguồn lực sẽ được sử dụng hiệu quả, đúng mục đích, người lao động có việc làm bền vững và doanh nghiệp có động lực tham gia.

Cách tiếp cận này sẽ gắn kết doanh nghiệp vào quá trình giảm nghèo một cách tự nhiên và hiệu quả, đảm bảo nguồn hỗ trợ đến đúng địa chỉ và tạo ra tác động xã hội thực sự", ông Hiếu phân tích.

×