Tự hào Nông dân Việt Nam 2025: Nhà khoa học sáng chế loại bẫy chuột đặc biệt không cần mồi, từng được lên báo nước ngoài

Với những đóng góp rất lớn trong việc bảo vệ sản xuất và đời sống xã hội, ông Trần Quang Thiều được Chủ tịch nước trao tặng Huân chương Lao động hạng Ba, được nhận Bằng khen của Thủ tướng Chính phủ và nhiều bằng khen, giấy khen khác của các cấp, các ngành.

Không chỉ nổi tiếng ở trong nước, ông còn Thiều được mời sang Trung Quốc, Campuchia, Ấn Độ để truyền nghề. Chiếc bẫy bán nguyệt diệt chuột không cần mồi do ông sáng chế không chỉ là một giải pháp nông nghiệp đột phá mà còn là minh chứng sống động cho trí tuệ thực tiễn của nhà nông.

Câu chuyện về "Vua diệt chuột" Trần Quang Thiều đã trở thành huyền thoại. Nhưng để bắt đầu, điều gì đã thôi thúc ông, một người nông dân, phải dành cả chục năm để chống lại loài chuột?

-Nỗi niềm đó là sự bất lực trước con chuột, chứ không phải vì muốn làm giàu ngay từ đầu.

Hồi ấy, những năm 1998-2000, tôi được cử làm Đội trưởng Đội sản xuất ở thôn Bình Vọng, xã Văn Bình, huyện Thường Tín (cũ). Ruộng đồng bị chuột phá hoang tàn.

Có lần, chúng tôi trồng giống lúa siêu nguyên chủng, chuột kéo đến làm hỏng đến 30% thửa ruộng. Bả thì nó lờn, bẫy có mồi thì chúng tinh ranh quá. Nó khều được mồi ra ăn sạch. Tôi tự nhủ: Phải tìm ra cách chiến thắng loài giặc này.

Là người nông dân thuần tuý, lại không có phòng thí nghiệm, vậy đã nghiên cứu về chuột bằng cách nào, và có ai chê ông "gàn dở" không?

-Bị chê nhiều lắm chứ! Suốt hơn 10 năm ròng rã, tôi có thói quen ra đồng, nằm phục từ 9 giờ tối đến 3 giờ sáng để “ngắm chuột”. Vợ con tôi can ngăn, bảo thức đêm nhiều hại sức khỏe, làm những việc vô ích. Hàng xóm láng giềng thì thầm to nhỏ, bảo ông Thiều bị điên rồi, tự nhiên không ngủ lại ra đồng ngắm chuột làm gì.

Nhưng chính những đêm trắng đó đã mang lại những phát hiện quan trọng nhất. Chìa khóa nằm ở quy luật hoạt động tự nhiên của con chuột. Tôi thấy chúng có hai phản xạ chính:

Thứ nhất, chúng luôn đi và về cùng một đường mòn, theo lối cũ từ thời chuột con theo chuột mẹ. Chúng không bao giờ chạy lăng xăng. Con đầu tiên cắn ở ruộng nào, con tiếp theo cũng đến đúng ruộng đấy để cắn. Chúng hoạt động từ chập tối đến 21h và tiếp tục hành trình từ 3h đến 5h hằng ngày. 

Thứ hai, chuột có thời kỳ phát dục, lúc ấy nó rất sợ mồi dính, không ăn mồi lạ. Chuột đực cũng dựa vào chuột cái mang mồi về. Nếu không có mồi nó còn đuổi chuột cái đi. Tôi hiểu ra: Bẫy có mồi là đi ngược lại tập tính của chúng. Phải đặt bẫy ngay trên đường đi cố định, dựa vào phản xạ tự nhiên của chúng.

Tất cả những quan sát đó được ông ghi chép lại thành một “Giáo trình” dày cộp?

-Phải ghi chép cẩn thận chứ! Tôi mất 10 năm để phân loại 43 loài chuột ở Việt Nam. Chuột nhà khác chuột cống, chuột cống khác chuột đồng..., mỗi loài có thói quen, thức ăn, điều kiện sống khác nhau. Tất cả được tôi thống kê thành một cuốn sách dày hơn 1.000 trang. Đó là vốn quý nhất của tôi, là khoa học của nhà nông được đúc kết từ thực tế đồng ruộng.

Vậy chiếc bẫy bán nguyệt không mồi nổi tiếng ra đời dựa trên phát hiện nào, và đâu là bí mật kỹ thuật khiến nó hiệu quả hơn hẳn các loại bẫy diệt chuột khác?

-Chiếc bẫy bán nguyệt diệt chuột không cần mồi ra đời dựa trên hai quy luật tôi đã nói: Thứ nhất, chuột luôn đi về cùng một đường. Thứ hai, chúng rất sợ mồi lạ.

Chiếc bẫy của tôi được cải tiến từ chiếc bẫy bán nguyệt truyền thống. Bẫy hình bán nguyệt không cần mồi bằng thép, kích thước nhỏ, có chốt an toàn, có quả đối trọng bằng cao su ở giữa, lò xo khỏe, chỉ chạm nhẹ là sập bẫy.

Bí mật lớn nhất nằm ở chi tiết "râu bẫy" (cần gài). Tôi cố tình bẻ cong râu bẫy một góc nhỏ, tạo nên một cơ chế bập bênh cực nhạy.

Nếu để thẳng, cần tới 7 gram lực mới sập. Nhưng khi bẻ cong, nó tạo ra độ nhạy hoàn hảo, chuột chỉ cần 1 gram va chạm nhẹ là bẫy đã sập ngay. Lò xo mạnh khiến chuột chết ngay lập tức, không kịp kêu la báo động cho đồng loại. Đây là chi tiết mà nhiều đơn vị khác nhìn vào vẫn không thể sao chép được.

Bí mật 1 gram quả thật là đáng kinh ngạc. Là một người nông dân, không có máy móc hay phòng thí nghiệm hiện đại, làm sao ông có thể tính toán và đo lường được những chỉ số kỹ thuật chính xác đến từng gram lực và cả tốc độ sập của bẫy?

-Tôi không có phòng thí nghiệm, nhưng tôi có đầu óc của nhà nông. Sau khi phát hiện ra cơ chế 1 gram này, tôi vẫn chưa yên tâm. Tôi biết, con chuột chạy rất nhanh, nó mà thoáng thấy động là nó vọt ngay. Chiếc bẫy phải sập nhanh hơn tốc độ di chuyển của nó.

Vì vậy, tôi đã tự tìm đến Viện Vật lý (Hà Nội). Tôi mang chiếc bẫy của mình đến, nhờ các kỹ sư, các giáo sư ở đó đo giúp tôi tốc độ sập của chiếc bẫy này. Khi tôi chắc chắn tốc độ sập của bẫy nhanh hơn tốc độ di chuyển của chuột, tôi mới thật sự vừa lòng. Đây là sự kết hợp giữa kinh nghiệm thực tế của người nông dân và sự kiểm chứng khoa học. Phải chắc chắn thì mới dám cam kết với bà con!

Để thuyết phục nông dân, ông đã đưa ra những cam kết nào?

-Sau khi làm thí nghiệm tại nhà, tôi đem dùng bẫy vào thực tế. Trong một đêm, với gần 1.000 chiếc bẫy, đội sản xuất của chúng tôi đã diệt được 1.200 con chuột. Thiệt hại lúa giảm nhanh từ 30% xuống còn 0.5%.

Nông dân trong xã Văn Bình ai cũng phấn khởi vì ruộng không còn bị chuột phá. Năm 2002, đích thân ông Nguyễn Duy Hồng, Chi cục trưởng Chi cục Bảo vệ thực vật Hà Tây (trước đây) đã đến tận nhà tôi để kiểm nghiệm thực tế hiệu quả từ việc diệt chuột. Thấy bẫy chuột của tôi tốt, Chi cục Bảo vệ thực vật Hà Tây đã mua hơn 30.000 bẫy phát cho các huyện trong tỉnh để diệt chuột.

Tiếng lành đồn xa, các huyện rồi các tỉnh bắt đầu tìm về Văn Bình học hỏi kinh nghiệm diệt chuột. Cán bộ nông nghiệp ở nhiều địa phương đã tìm đến nhà tôi để tìm hiểu thực tế, mời đến giảng dạy cách diệt chuột cho nông dân.

Thời gian đầu, người dân không tin một lão nông chân đất như tôi có thể diệt chuột hiệu quả. Vậy nên đến bất kì đâu, tôi cũng tổ chức đánh chuột một hôm mới kí hợp đồng. Tôi ký cam kết “đền thóc” với bà con nông dân. Tôi ký hợp đồng, nếu chuột cắn phá 3% diện tích trở lên, tôi sẽ đền bù 2 tạ thóc một sào vụ Xuân. Mua bẫy của tôi, tôi còn bảo hành 2 năm – một điều mà ngay cả tivi đắt tiền cũng không dám làm. Tôi làm thế vì tôi hiểu sự khó khăn, nghèo khó của bà con nông dân.

Thành công của ông ngày hôm nay là nhờ sự hiệu quả tuyệt đối. Nhưng chắc chắn, để thuyết phục bà con nông dân, ông đã phải đối diện với rất nhiều sự nghi ngờ. Kỷ niệm nào về sự phản đối của bà con khiến ông nhớ mãi?

-Có một lần, tôi được mời vào Quảng Trị. Tôi đã diệt chuột thành công ở 6 huyện rồi, đến huyện thứ 7 thì lại gặp chuyện. Vừa được giới thiệu bước lên bục, một nông dân đã quát lớn lên: "Chúng tôi bị mắc lừa nhiều lắm rồi, thuốc diệt chuột toàn thuốc rởm, chuột phá hết. Ông bẫy có mồi còn không ăn ai lại gọi ông bẫy không mồi về làm gì, định lừa gạt nữa à!"

Lúc đó, cả hội trường im lặng. Tôi hiểu được nỗi khổ và sự thất vọng của họ. Họ đã mất quá nhiều niềm tin rồi. Tôi mới nói với họ rằng: "Tôi đặt chân đến đây, chưa ăn một hạt cơm nào của nhân dân. Bà con cũng chưa mất với tôi một đồng nào. Tôi sẽ cho các bác mượn 500 cái bẫy chuột để thực hành trước. Chiều nay chúng ta đi đặt bẫy. Sáng ngày mai, các bác đến đây tôi hướng dẫn lý thuyết, thắc mắc gì lúc đó các bác cứ hỏi".

Sợ tôi làm dối bỏ chuột vào bẫy trước, người nông dân kia đòi tôi phải đi cùng. Tối hôm ấy, ông ta không dám ăn cơm ở nhà, mà gọi vợ mang cơm ra đồng để canh chừng tôi và lũ chuột. Cả đêm ông ấy thức. Kết quả: sáng hôm sau, ông ấy gỡ 30 cái bẫy được 40 con chuột!

Hôm sau, khi tôi giảng xong, vị nông dân đó đã xách cả chuột lên hội trường để xin lỗi tôi, xin lỗi cán bộ xã, cán bộ huyện vì trót nặng lời. Đó là khoảnh khắc mà tôi thấy quý hơn bất cứ huân chương nào.

Một lần khác tôi được mời vào tận Kon Tum để cứu sâm Ngọc Linh bị chuột tàn phá. Tôi phải leo đồi từ 3 giờ sáng đến 16 giờ chiều mới đến được khu vực trồng sâm. Nhìn thấy tôi già cả, leo đồi mệt mỏi rồi, có người ngao ngán lắc đầu: "Sâm Ngọc Linh chỉ còn rất ít thôi, chuột phá hết rồi. Chúng tôi bắn nỏ, đặt bẫy rồi nhưng không được. Thấy ông tâm huyết chúng tôi cũng cảm động lắm, nhưng chắc không được đâu!"

Đêm hôm ấy, sau khi hướng dẫn cho mọi người đặt bẫy, tôi mệt quá, nằm thiếp đi. Nhưng nửa đêm tôi giật mình tỉnh giấc vì nghe thấy tiếng hú quá to, vang cả núi đồi! Hóa ra là chuột đã dính bẫy chết, người dân mừng quá, hú hét vang cả khu rừng để gọi nhau ra gỡ bẫy. Tiếng hú đó, tôi tin rằng, chính là tiếng reo mừng của người nông dân khi họ lấy lại được hy vọng, lấy lại được mùa màng. Đó là động lực lớn nhất của tôi.

Nhận thấy nhu cầu diệt chuột của nông dân rất lớn, nếu mở công ty phát triển rộng cách thức bẫy chuột sẽ có lợi cho bà con rất nhiều. Nghĩ là làm, năm 2006, ông Thiều đã thành lập công ty chuyên diệt chuột mang tên "Vua chuột Trần Quang Thiều". Tiếp đó ông mở thêm nhiều chi nhánh trong cả nước, với phương châm "lấy công làm lãi", mục đích là làm lợi cho dân.

Bên cạnh chiếc bẫy, ông còn đưa ra một “phương pháp diệt chuột” kết hợp với 24 tiết trời trong năm. Ông có thể giải thích rõ hơn về “Khoa học 24 tiết trời” này không?

-Đó là quy luật tự nhiên, phải nắm được thì mới thành công. Trong một năm, có 24 tiết trời. Những ngày trước và sau các tiết trời quan trọng như Kinh Trập, Tiểu Hàn, Đại Hàn, là lúc rắn ra khỏi hang để kiếm ăn. Chuột sợ rắn lắm! Những ngày này, chuột sẽ xù lông nằm yên trong hang, không dám ra ngoài.

Nếu đi đặt bẫy vào những ngày này là thất bại, vừa không có chuột vừa nguy hiểm. Bao giờ tôi cũng nhắc: "Ngày nào chuyển tiết trời, ra đồng thấy gió lạnh sởn da gà thì bà con nên về nhà. Thời điểm ấy, rắn xuất hiện nhiều. Đi bẫy chuột mà vấp phải rắn thì khổ". Phải biết “Cấm diệt chuột” vào ngày nào, và “Tổng diệt chuột” vào ngày nào thì mới hiệu quả cao nhất.

Tôi được biết, công ty của ông đã lấn sân tham gia diệt chuột cho cho các công ty công nghiệp. Ông đã chinh phục Tập đoàn Ford (Mỹ) và các đối tác Nhật Bản như thế nào?

• Hiện nay công ty của tôi đang có trên 480 hợp đồng bảo vệ các sản phẩm và cơ sở vật chất hiều cơ quan nhà nước, doanh nghiệp lớn, bệnh viện, trường học và các khu vực trọng yếu như Trung tâm Hội nghị quốc gia, Bộ Công an, sân bay quốc tế Nội Bài, thuỷ điện Sơn La, và các nhà máy, kho tàng lớn.

Với Tập đoàn Ford (Mỹ), họ rất chuyên nghiệp và khó tính. Tôi không nói nhiều về công nghệ, tôi chỉ nói về cam kết: Đánh 3 ngày, 10 ngày sau chuột cắn phá, tôi đền. Lãnh đạo người Mỹ đã Ok ngay. Ngày đầu tiên, chúng tôi bắt được 186 con chuột. Sau 3 ngày, mọi thứ sạch sẽ. Sau đó, họ ký hợp đồng dài hạn trả 9 triệu đồng/tháng để duy trì dịch vụ. Họ tin vào sự hiệu quả tuyệt đối.

Còn với công ty đóng tàu của Nhật Bản, chuyên gia Nhật sang đánh 4 ngày chỉ được 12 con. Tôi đến, tôi bắt được 147 con sau một đêm. Họ rất kinh ngạc và xin mượn bẫy về nghiên cứu. Tôi phải cố tình bẻ cong cần gài lại, để họ không thể học được bí quyết cốt lõi.

Còn hợp đồng với Bộ Quốc phòng Campuchia thì sao?

-Năm 2012, tôi được Thứ trưởng Bộ Quốc phòng Campuchia mời sang. Họ cần diệt chuột tại các kho vũ khí, nơi không thể dùng hóa chất. Tôi sang, hướng dẫn quân nhân Campuchia cách đặt bẫy, cách nhận biết đường đi của chuột trong môi trường đặc biệt. Sau khi công việc hoàn thành, họ hỏi tiền công, tôi nhất định không nhận, vì đó là giao lưu hữu nghị. Họ đã mua rất nhiều quà lưu niệm tặng lại. Sau đó, tôi còn được Bộ Công Thương đưa sang Ấn Độ và được giới khoa học gọi là “Nhà khoa học của nhà nông”.

Suốt hơn 20 năm làm nghề diệt chuột, ông Thiều đã đi gần hết các tỉnh, thành phố trong cả nước để tham gia diệt chuột, cung ứng cho thị trường trong và ngoài nước hơn 32 triệu bẫy chuột. Bẫy chuột của ông Thiều được bán với giá 9.000 đồng/bẫy nhỏ và 20.000 đồng/bẫy trung bình, bảo hành 2 năm.

Khi chúng tôi thắc mắc: "Tivi mua cả chục triệu đồng chỉ bảo hành 12 tháng, cái bẫy chuột có mấy nghìn mà được bảo hành những 2 năm". Ông Thiều cười trả lời: "Tôi cũng là nông dân nên rất hiểu sự nghèo khó của họ, bán cho nông dân cái gì cũng phải bền, tốt mà giá rẻ thì họ mới đỡ khổ". Cơ sở sản xuất bẫy chuột của ông Thiều đã tạo công ăn việc làm cho 58 lao động địa phương với mức lương 4-8 triệu đồng/người/tháng.

Ông đã biến công việc diệt chuột thành một sự nghiệp gia đình và truyền lại cho thế hệ sau như thế nào?

-Tôi đã tạo ra một nghề, và nghề này rất chân chính. Tôi đã mở hơn 3.000 khóa học từ năm 2002 đến nay, giúp khoảng 4 triệu lượt nông dân trên cả nước nắm được bí quyết diệt chuột.

Về gia đình, tôi đã chuyển giao công ty chính cho con trai cả. Ba người con còn lại đều mở công ty diệt chuột riêng. Thậm chí con trai út của tôi đã mở rộng thị trường sang cả Campuchia và Thái Lan. Tôi là người nông dân, nhưng tôi đã xây dựng nên một chuỗi doanh nghiệp vững chắc, tạo công ăn việc làm ổn định cho hàng chục lao động địa phương.

Thật tình mà nói, cái nghề này nó không oai. Muốn thành công, không thể ngồi bàn giấy, không thể đi giày da. Nếu anh đi giày, anh chỉ có thể đứng trên bờ chỉ trỏ, chuột nó sẽ không mắc bẫy đâu.

Tôi luôn dạy các con và nhân viên: Phải sắn quần lội xuống bùn, tự tay mình đặt bẫy cùng với nông dân. Phải đổ mồ hôi, phải cùng người ta vượt qua khó khăn, thì người ta mới tin tưởng mình.

Năm 2025, Trung ương Hội Nông dân Việt Nam đã tôn vinh ông là 1 trong 32 Nhà khoa học của Nhà nông. Cảm xúc của ông khi đón nhận sự tôn vinh này như thế nào?

Thực sự, tôi rất xúc động và cảm thấy mình may mắn. Tôi là người nông dân, cả đời chỉ gắn bó với bùn đất, với cái cày. Bây giờ, được Trung ương Hội Nông dân Việt Nam tôn vinh là “Nhà khoa học của Nhà nông”… đó là một vinh dự quá lớn.

Danh hiệu này không phải là cho riêng tôi, mà là sự công nhận cho trí tuệ thực tế của người nông dân. Nó chứng minh rằng, không cần bằng cấp cao, chỉ cần có sự đam mê và sự quan sát tỉ mỉ, người nông dân hoàn toàn có thể tìm ra được những giải pháp khoa học mang lại lợi ích lớn cho cộng đồng.

Sự tôn vinh này có thay đổi cách nhìn của ông về công việc diệt chuột không?

Công việc diệt chuột thì không thay đổi. Nó vẫn là công việc không oai, nhưng tôi càng trân trọng hơn giá trị của nó. Diệt chuột không chỉ bảo vệ lúa, sâm, mà còn bảo vệ sức khỏe cộng đồng khỏi dịch hạch, khỏi sự phá hoại của thiên nhiên. Sự tôn vinh này chính là động lực để tôi tiếp tục truyền nghề, tiếp tục nghiên cứu để giúp đỡ nhiều bà con nông dân hơn nữa.

Xin cảm ơn ông!

×