Vì sao nói mãi vẫn còn chuyện đồng bào dân tộc thiểu số bán điều non, cầm cố đất ở Bình Phước?

1.001 kiểu bán điều non, vay lãi suất cao, cầm cố đất…

Ông Điểu Xum – nông dân ở thôn Bình Hà, xã Đa Kia, huyện Bù Gia Mập, tỉnh Bình Phước - có 1,5ha điều. Gần đây, gia đình ông Xum không trả được khoản nợ vay "nóng" trước đó; nên ông Xum đành mang 1,5ha rẫy điều để bán non cho người khác, lấy tiền trả nợ.

Tương tự, gia đình anh Điểu Lương ở cùng thôn cũng rơi vào hoàn cảnh trắng tay. Do cần tiền mua xe gắn máy và tiêu xài, nên anh Điểu Lương phải đi vay nóng với lãi suất "cắt cổ" để trang trải. Anh Lương chờ đến mùa thu hoạch điều để bán trả nợ.

Nào ngờ cây điều bị ảnh hưởng thời tiết, liên tục mất mùa, dẫn đến anh Lương không có tiền trả nợ. Anh Điểu Lương phải cắn răng bán non gần 1,5ha điều hơn chục năm tuổi cho chủ nợ để trả nợ. Giờ đây, không còn đất đai, vườn tược, ông Điểu Xum và anh Điểu Lương phải đi nhặt điều thuê cho những hộ trong vùng để kiếm sống.

Tại thôn 5, xã Đường 10, huyện Bù Đăng có hơn 30 hộ đồng bào dân tộc S’tiêng, do cần tiền xây nhà, mua xe gắn máy, tiêu xài, tổ chức cưới hỏi… nên hầu hết diện tích điều của các hộ nơi đây đã được bán non, san nhượng, hoặc cầm cố.

Bên cạnh việc bán điều non, tình trạng cho vay với lãi suất cao, cầm cố đất, bán đất trong vùng đồng bào DTTS cũng diễn ra tràn lan ở tỉnh Bình Phước. Ông Điểu Huỳnh (ngụ thôn Khắc Khoan, xã Phú Nghĩa, huyện Bù Gia Mập) vay tiền của ông Bùi Đức Dương (ngụ cùng xã) số tiền 60 triệu đồng, thời hạn 20 ngày.

Ông Điểu Huỳnh mượn giấy chứng nhận quyền sử dụng đất (QSDĐ) của người anh em cột chèo Điểu Mum để thế chấp. Đến hẹn không thể trả nợ, ông Dương mời ông Huỳnh lên "giải quyết" bằng cách ký vay tiền 280 triệu đồng (?). 

Nhận thấy không đủ khả năng trả nợ, ông Huỳnh đã làm đơn tố cáo ông Dương lên cơ quan chức năng về hành vi cho vay nặng lãi. Tuy nhiên, khi cơ quan chức năng vào cuộc thì không có cơ sở để giải quyết.

Ông Điểu Phương (ngụ xã Phước Minh, huyện Bù Gia Mập) nhờ bà Lê Thị Đoán (xã Phú Nghĩa, huyện Bù Gia Mập) đứng ra làm thủ tục vay tiền tại ngân hàng. Sau khi nhận giấy chứng nhận QSDĐ của ông Phương, bà Đoán đã làm thủ tục sang tên cho mình.

Sau đó, bà Đoán tiếp tục sang nhượng đất của ông Điểu Phương cho ông Phan Văn Bé (thôn 4, xã Đa Kia, huyện Bù Gia Mập) với số tiền 500 triệu đồng. 

Tuy nhiên, trên thực tế, bà Đoán chỉ đưa cho ông Điểu Phương có… 60 triệu đồng. Số tiền còn lại, bà Đoán sử dụng cho mục đích cá nhân. Hiện, vụ việc đang được Công an huyện Bù Gia Mập điều tra.

Gần đây, còn xảy ra 11 trường hợp là người dân các thôn: Bù Nga, Bù La, Đắk Á, Bù Rên (thuộc xã Bù Gia Mập, huyện Bù Gia Mập) vay tiền lãi suất 3.000 đồng/ngày của bà Thị Nhung (thôn Bù Nga). Hiện nay, bà Nhung đã ủy quyền cho ông Nguyễn Minh Thơ (ngụ tại TP Đồng Xoài) để đi đòi nợ các hộ dân nói trên.

Qua xác minh của cơ quan chức năng, người ta phát hiện giấy ủy quyền của bà Thị Nhung không đủ giá trị pháp lý, vì không ghi rõ thời gian, chưa có xác nhận của chính quyền địa phương. Phía địa phương cũng đã nhiều lần mời bà Nhung lên để làm rõ vụ việc, nhưng bà Nhung không chấp hành. Và hiện tại, bà này không có mặt tại địa phương, nên việc xử lý vụ việc trên rối như canh hẹ.

PV báo Dân Việt đã tiếp xúc bà Thị Ché (thôn Bù Rên, xã Bù Gia Mập, huyện Bù Gia Mập) vào một ngày cuối tháng 6/2022. Bà Ché ngồi bóc vỏ lụa hạt điều thuê trước hiên nhà để kiếm tiền trang trải cuộc sống. Bà Ché than thở rằng, "tiếc hùi hụi" 11ha điều của gia đình đã bị sang nhượng lại cho người khác.

Bà Ché cho biết: Trước đây, bà ủy quyền cho một người khác đi vay nợ ngân hàng để có tiền trồng tiêu và chi tiêu hàng ngày. Do không biết tính toán làm ăn, nên để có tiền trả lãi, bà đã phải vay "nóng" thêm từ bên ngoài. Thời gian trôi qua, lãi mẹ đẻ lãi con, nợ chồng nợ, nên bà đành phải sang nhượng lại 11ha rẫy điều của gia đình để gán nợ.

Tài sản duy nhất của gia đình bà Thị Ché còn lại hiện nay, là căn nhà đang ở. Đau xót hơn, sổ đỏ - tức Giấy chứng nhận QSDĐ và tài sản gắn liền trên đất - căn nhà cũng đang bị cầm cố 300 triệu đồng trong ngân hàng. Đồng cảnh ngộ với bà Thị Ché là trường hợp bà Thị Chơi. 

Với khoản nợ 150 triệu đồng mà bản thân bà Chơi cũng không nhớ rõ vay từ bao giờ. Lãi mẹ đẻ lãi con, số tiền giờ đã lên 220 triệu đồng. Không vườn rẫy, không có nghề nghiệp ổn định, bị đẩy vào thế khó, nên mới đây, bà Thị Chơi đành ngậm ngùi gán ngôi nhà cùng mảnh vườn đang ở với diện tích gần 1.500m2 để trả nợ.

Làm gì để không còn hiện tượng "bán điều non"?

Ông Lý Trọng Nhân - Trưởng Ban Dân tộc tỉnh Bình Phước - cho biết: Nguyên nhân dẫn đến tình trạng bán điều non, vay tiền lãi suất cao, cầm cố đất, bán đất… những năm gần đây, là do tốc độ tăng trưởng kinh tế của vùng DTTS còn chậm so với mặt bằng chung của tỉnh.

Mặt khác, do nhận thức của một bộ phận đồng bào DTTS còn đơn giản và hạn chế; đời sống còn khó khăn, nhưng vẫn liều lĩnh vay nợ, vay tiền nóng chỉ nhằm mục đích mua sắm, làm nhà đẹp, mua xe máy mới, tổ chức cưới hỏi linh đình,... Sau đó, không có tiền để trả nợ, buộc phải cầm cố đất, vườn để trả nợ hoặc bị chủ nợ lấy đất, siết nhà cửa để trừ nợ.

Ông Nhân cũng cho rằng, công tác tuyên truyền, vận động của chính quyền cơ sở, cơ quan chức năng, trong một bộ phận nhân dân chưa được thường xuyên, sâu sát. Có không ít hộ dân khi tiếp cận được nguồn vốn vay của các tổ chức tín dụng, lại sử dụng không đúng mục đích cho vay, mà tiêu xài phung phí, nên khi đến thời hạn trả nợ ngân hàng thì không có tiền trả nợ. Cùng đường, họ phải vay tiền lãi suất cao để trả nợ, dẫn đến phải bán điều non, thế chấp, cầm cố, sang nhượng đất đai.

Theo ông Nhân, để ngăn chặn tình trạng trên, giải pháp hữu hiệu nhất là "tuyên truyền về hình thức, thủ đoạn của các đối tượng cho vay nặng lãi, môi giới đất, bán đất, bán điều non để đồng bào DTTS nâng cao nhận thức. Trong đó, cần phát huy vai trò hạt nhân của đội ngũ già làng, người có uy tín trong đồng bào DTTS trong công tác thông tin, tuyên truyền giáo dục pháp luật đối với cộng đồng người DTTS trên địa bàn - nơi già làng, người có uy tín sinh sống".

Đồng thời, các cơ quan chức năng và UBND các cấp cần rà soát, kiểm tra và kiên quyết xử lý xử phạt vi phạm hành chính về lĩnh vực đất đai. Kiểm điểm, phê bình chính quyền cơ sở nơi để xảy ra hành vi sang nhượng trái phép đất ở, nhà ở, đất sản xuất được cấp từ các chương trình chính sách.

Cơ quan chức năng sớm thực hiện điều tra truy tố, khởi tố xét xử công khai vụ án và đối tượng cho vay nặng lãi trong giao dịch dân sự để răn đe các đối tượng lợi dụng sự thiếu hiểu biết của người DTTS để lừa đảo chiếm đoạt tài sản.

"Tuy nhiên, giải pháp mang tính dài hơi, bền vững và giảm thiểu đến mức thấp nhất tình trạng trên là nâng cao đời sống vật chất và tinh thần cho từng hộ DTTS; động viên, kích thích đồng bào có khát vọng vươn lên" – ông Nhân nói.