Ai sấy khô chân gà để làm phân bón?

Sấy khô chân gà để làm phân bón?

Vụ việc cơ quan chứ năng phát hiện cơ sở chế biến chân gà, vịt bốc mùi tại xã Hoàng Vân (Bắc Ninh) đang xôn xao dư luận. Tuy nhiên, tình tiết đáng ngờ nhất không nằm ở mùi hôi thối, mà nằm ở lời khai đầy mâu thuẫn về mục đích sử dụng: “Làm phân bón” từ chủ cơ sở được ông Vũ Hoàng Tâm - Phó Chủ tịch UBND xã Hoàng Vân thuật lại.

Về mặt sinh học, để biến phụ phẩm động vật thành phân bón hữu cơ, bắt buộc phải qua quy trình ủ hoai mục hoặc thủy phân. Quá trình này yêu cầu độ ẩm cao để vi sinh vật hoạt động và phân giải chất hữu cơ. Nguyên liệu phải được ủ đống hoặc ủ trong bể kín, tuyệt đối không có quy trình làm phân bón nào lại đem nguyên liệu đi phơi, sấy khô trên kệ sắt vậy cả.

Khả năng cao nhất ở hiện trường đó là việc chủ cơ sở phơi, sấy chân gà, vịt trên kệ sắt là một quy trình bảo quản nhằm rút bớt nước để nguyên liệu khô lại, ngừng quá trình thối rữa tạm thời nhằm vận chuyển đi nơi khác hoặc chế biến món ăn khô.

Khoan chưa kết luận vội mà hãy nhìn vào hạ tầng của cơ sở này. Đó là nhà xưởng rộng nhiều mét vuông quây tôn kín, hệ thống kệ sắt phơi sấy, nhân công băm chặt, điện năng vận hành quạt sấy... Cá nhân tôi đã từng đi vào nhiều nhà máy. Đây là một dây chuyền với chi phí cố định và chi phí vận hành không nhỏ.

Theo khảo sát của người viết, giá trị của phân bón trên thị trường hiện nay thấp. Nếu thực sự làm phân bón, người ta sẽ chọn các phương pháp ủ đống lộ thiên hoặc ủ bạt rẻ tiền, tận dụng nhiệt năng mặt trời. Sẽ thật sự khó tin nếu có ai đó bỏ tiền điện, tiền nhân công để sấy khô hàng tấn phế thải chỉ để bán với giá vài nghìn đồng một bao.

Bài toán kinh tế này cầm chắc phần lỗ. Trừ khi, đầu ra của sản phẩm không phải là bao phân bón, mà là một thứ hàng hóa có giá trị cao hơn gấp nhiều lần.

Chưa kể, giá trị nguyên liệu đầu vào là chân gà, chân vịt ngay cả khi là hàng phế phẩm, hàng loại, hàng đông lạnh quá hạn thì vẫn luôn có giá trị thương mại cao hơn rác thải nông nghiệp như là rơm rạ, vỏ trấu, phân chuồng. Trên thị trường “ngầm” của thực phẩm bẩn hoặc thị trường thức ăn chăn nuôi, bột thịt xương có giá trị cao vì hàm lượng protein và canxi. Việc thu mua chân gà về làm phân bón là một sự phi lý, kỳ dị mà không đời nào một thương nhân đi thực hiện.

Thực tế cho thấy, chân gà, dù là hàng đông lạnh quá hạn, thậm chí đang phân hủy, chưa bao giờ là phế phẩm bỏ đi để làm phân bón. Ngược lại, nó là “mỏ vàng” của gian thương trên thị trường thực phẩm bẩn.

Chỉ cần nhìn lại các vụ việc bị phanh phui gần đây, chúng ta sẽ thấy một bức tranh toàn cảnh khá đáng ngại về thực phẩm bẩn. Ngày 2/6/2025, tại Quảng Ninh, lực lượng Quản lý thị trường đã phát hiện một kho đông lạnh chứa tới 12 tấn chân gà đang phân hủy, bốc mùi hôi thối. Chủ lô hàng khai nhận đã thu gom trôi nổi để chờ tiêu thụ, chứ không hề “có ý định làm phân bón”.

Hay gần đây nhất, ngày 28/10/2025, tại thôn Vũ Hạ (xã Phụ Dực, Hưng Yên), cơ quan chức năng đã phải tổ chức giám sát tiêu hủy gần 14 tấn chân gà đông lạnh (gồm cả loại nguyên xương và rút xương) bốc mùi hôi thối. Đây là lô hàng nhập khẩu của một doanh nghiệp kinh doanh thực phẩm nhưng bị hỏng do mất nhiệt. Sự việc gây ô nhiễm môi trường nghiêm trọng đến mức người dân bức xúc, buộc chính quyền phải vào cuộc tiêu hủy.

Câu hỏi đặt ra là: Nếu chân gà thối thực sự là nguyên liệu tiềm năng để làm phân bón như lời khai tại Bắc Ninh, tại sao không tận dụng nó mà phải tốn kém chi phí để tiêu hủy bỏ đi?

Những con số biết nói này chứng minh rằng: Chân gà luôn là mặt hàng thực phẩm có giá trị thương mại cao. Việc các đối tượng lặn lội thu gom, lưu trữ hàng chục tấn chân gà (kể cả loại kém chất lượng) cho thấy đích đến của nó là bàn ăn hoặc nhà máy chế biến thực phẩm, chứ không phải là ruộng đồng.

Phải chăng là chiếc "phao cứu sinh"?

Về mặt pháp luật, ranh giới xử phạt giữa “gây ô nhiễm môi trường” và hành vi “vi phạm an toàn vệ sinh thực phẩm” là rất lớn. Nếu thừa nhận số chân gà thối này được dùng để chế biến thực phẩm, chủ cơ sở có thể đối mặt với án hình sự, phạt tù và những chế tài rất nghiêm về tội kinh doanh thực phẩm bẩn, gây tổn hại sức khỏe cộng đồng.

Ngược lại, nếu khai là “làm phân bón”, câu chuyện sẽ được lái sang hướng vi phạm quy định bảo vệ môi trường, xử lý rác thải không đúng cách những lỗi thường chỉ bị phạt hành chính.

Lời khai “làm phân bón” dễ là một chiếc “phao cứu sinh” pháp lý mà các đối tượng gian thương thường sử dụng khi bị bắt quả tang.

Tuy nhiên, chắc chắn cơ quan chức năng tỉnh Bắc Ninh sẽ không đơn giản chấp thuận lời khai rằng việc sấy khô chân gà, vịt chỉ để “làm phân bón”.

Để bóc gỡ bản chất vụ việc, Cơ quan điều tra sẽ áp dụng nguyên tắc “trọng chứng hơn trọng cung”, tập trung vào các mũi điều tra.

Thứ nhất, đó là chứng minh sự phi lý về kinh tế. Cơ quan điều tra sẽ làm rõ bài toán chi phí - lợi nhuận. Việc sử dụng nguồn điện năng lớn để vận hành lò sấy công nghiệp và thu mua nguyên liệu đầu vào giá trị cao (chân gà, vịt) chỉ để sản xuất “phân bón giá rẻ” có thuyết phục hay lấp liếm, ngụy biện.

Thứ hai, sử dụng khoa học hình sự để “mở miệng” tang vật. Mẫu sản phẩm sẽ được giám định thành phần hóa lý. Nếu kết quả cho thấy hàm lượng protein và canxi cao vượt trội, đây chính là bột thịt xương hoặc phụ gia thực phẩm, hoàn toàn không phải chỉ số của phân bón hữu cơ thông thường.

Thứ ba, truy vết điểm đến cuối cùng bằng cách thu giữ sổ sách và truy xét hóa đơn, công an sẽ xác định người mua là ai. Nếu số hàng này chảy về các nhà máy chế biến thực phẩm (xúc xích, giò chả) hay thức ăn chăn nuôi, hành vi phạm tội sẽ được cấu thành đầy đủ.

Dư luận tin rằng cơ quan chức năng sẽ củng cố được hồ sơ pháp lý vững chắc, đảm bảo xử lý đúng người, đúng tội.

×