Hà Nội cần một tư duy đô thị mới

Hà Nội cần một tư duy đô thị mới

Chiều qua, 13/11, HĐND TP Hà Nội đã bầu ông Nguyễn Đức Trung, Phó Bí thư Thành ủy, giữ chức vụ Chủ tịch UBND TP Hà Nội, nhiệm kỳ 2021-2026.

Phát biểu khi nhậm chức, tân Chủ tịch Hà Nội hứa sẽ tập trung vào 5 vấn đề trọng tâm của Hà Nội trong thời gian tới, trong đó tôi đặc biệt quan tâm tới nội dung thứ 3, đó là: Triển khai thực hiện 2 quy hoạch lớn của thành phố, đồng thời rà soát, điều chỉnh để đáp ứng yêu cầu phát triển mới, trong đó tập trung giải quyết những vấn đề về phát triển đô thị, hạ tầng đô thị hiện đại, thông minh, xanh...

Tôi đã có gần 30 năm sinh sống, học tập và làm việc tại Thủ đô Hà Nội, thời gian đó cũng đủ để tôi nhận biết sự đổi thay và phát triển nhanh chóng của thủ đô. Tuy nhiên có một số thứ nó không những không phát triển tích cực mà ngày càng xấu đi và luôn ám ảnh trong tôi và nhiều công dân thủ đô khác, đó là: Tắc đường, ngập lụt và ô nhiễm môi trường.

Tôi có lý do riêng để viết bài này trong thời điểm hiện nay vì những thứ vừa nêu đã đến mức báo động, đất nước đang bước vào kỷ mới, kỷ nguyên vươn mình của dân tộc và Hà Nội vừa có sự thay đổi lớn về bộ máy lãnh đạo của Đảng bộ và chính quyền thành phố, đều là những con người mới hoàn toàn với bầu nhiệt huyết và tinh thần dám đổi mới.

Tôi kỳ vọng nhiều ở họ một tư duy đổi mới, sáng tạo và tầm nhìn xa cho phát triển thủ đô xanh - trái tim của đất nước chúng ta. Trong khi nhiều thủ đô trên thế giới đã bước sang giai đoạn phát triển bền vững – xanh – thông minh, Hà Nội vẫn đang vật lộn với ba căn bệnh đô thị mãn tính này.

Đó không chỉ là những hiện tượng nhất thời của tăng trưởng nóng, mà là biểu hiện của một mô hình phát triển đã chạm ngưỡng và cần được “đại phẫu” thực sự – từ tư duy quy hoạch đến quản trị đô thị.

Ba “điểm nghẽn” kéo dài quá lâu

Không khó để nhận thấy, Hà Nội ngày nay đang “thở” trong một không gian chật hẹp cả nghĩa đen lẫn nghĩa bóng. Giao thông tắc nghẽn triền miên – không chỉ trong giờ cao điểm, mà bất cứ lúc nào có mưa, có sự kiện. Dân số đô thị tăng nhanh hơn tốc độ mở rộng hạ tầng. Trong khi đó, hệ thống vận tải công cộng mới đáp ứng được 19,5 % nhu cầu đi lại, thấp xa so với mục tiêu 30-40% vào năm 2030 theo quy hoạch.

Ngập lụt cũng đã trở thành “nỗi ám ảnh mùa mưa” của người dân. Chỉ cần một trận mưa lớn, những tuyến phố như Nguyễn Xiển, Dương Đình Nghệ, Phạm Văn Đồng, Võ Chí Công… lại hóa sông. Nhiều hồ điều hòa bị lấp dần, mương thoát nước bị thu hẹp bởi các dự án bất động sản. Càng mở rộng bê tông hóa, thành phố càng tự cắt đứt những “mạch máu tự nhiên” giúp chống ngập.

Mặt khác ô nhiễm không khí lại là “kẻ giết thầm lặng”, nồng độ bụi mịn PM2.5 tại Hà Nội thường xuyên vượt chuẩn WHO gấp 3–5 lần, khiến thủ đô nhiều ngày đứng trong nhóm ô nhiễm cao nhất thế giới. Nguồn thải giao thông, xây dựng và công nghiệp ven đô đang tạo thành vòng xoáy khó kiểm soát, trong khi mạng lưới quan trắc và giám sát môi trường còn thiếu và yếu.

Nguyên nhân sâu xa là Hà Nội đang phát triển ngược với quy luật đô thị hiện đại. Vấn đề không nằm ở chỗ Hà Nội thiếu tiền, mà là thiếu một mô hình phát triển đúng. Thành phố vẫn đang vận hành theo lối “đô thị mở rộng theo chiều ngang” – lấy trung tâm làm lõi, dồn dân cư, cơ quan, trường học, bệnh viện về nội đô, trong khi các đô thị vệ tinh chưa thực sự hình thành sức hút.

Cơ chế phối hợp vùng giữa Hà Nội và các tỉnh lân cận như Hưng Yên, Vĩnh Phúc, Ninh Bình còn lỏng lẻo, khiến giao thông và thoát nước bị “đứt gãy hệ thống”. Quy hoạch thì nhiều, nhưng chồng chéo; dự án thì nhiều, nhưng thiếu sự đồng bộ.

Và đặc biệt, quản trị đô thị chưa theo kịp quy mô và tốc độ phát triển: Từ dữ liệu, giám sát, đến trách nhiệm liên ngành của các cơ quan quản lý nhà nước. Tắc đường, ngập lụt, ô nhiễm – xét đến cùng – không phải ba vấn đề riêng rẽ mà là ba biểu hiện khác nhau của cùng một căn bệnh: Phát triển thiếu cân bằng, thiếu tầm nhìn dài hạn và thiếu cơ chế thực thi mạnh mẽ.

Cần một tư duy đô thị mới

Hà Nội cần thay đổi hướng phát triển từ “đô thị mở rộng” sang “đô thị tái cấu trúc”. Nghĩa là không chỉ tiếp tục bê tông hóa và san lấp, mà phải “làm mới” bên trong chính cấu trúc hiện hữu.

Thứ nhất, phải giảm tải khu vực trung tâm, chuyển cơ quan hành chính, trường đại học, bệnh viện lớn ra khỏi vành đai 3. Đưa người dân ra các đô thị vệ tinh như Hòa Lạc, Đông Anh, Gia Lâm, Sơn Tây bằng cách phát triển đồng bộ giao thông công cộng, nhà ở và dịch vụ. Đây là hướng mà Seoul, Tokyo và Paris đã làm rất thành công: phân tán hợp lý để phát triển bền vững.

Thứ hai, đặt giao thông công cộng vào trung tâm của quy hoạch. Không thể có đô thị hiện đại khi người dân vẫn phải dựa vào xe máy để đi lại nội đô như hiện nay, Hà Nội cần dành nhiều ngân sách hơn nữa cho giao thông công cộng như xe buýt điện đa dạng chỗ ngồi, sớm hoàn thành và đưa vào vận hành nhiều hơn nữa các tuyến metro trước năm 2035, kết nối liên vùng bằng hệ thống vành đai 4 – 5, kết hợp mô hình phát triển đô thị gắn với trục giao thông công cộng.

Đồng thời, phải dám thí điểm thu phí xe vào nội đô, giới hạn đăng ký phương tiện cá nhân, và khuyến khích xe điện, những biện pháp từng giúp Singapore, London và Bắc Kinh giảm mạnh kẹt xe.

Bên cạnh tắc đường, thành phố chống ngập hiệu quả không chỉ nhờ vào cống to hay bơm mạnh, mà nhờ biết “sống cùng nước”. Hà Nội cần khôi phục và mở rộng hệ thống hồ điều hòa tự nhiên, không cho phép san lấp ao hồ để làm dự án. Các khu đô thị mới phải bắt buộc có hồ điều tiết và hạ tầng thoát nước mưa độc lập.

Song song, cần triển khai hệ thống cảnh báo và điều tiết ngập thông minh, ứng dụng cảm biến mưa, đo lưu lượng cống, điều phối theo thời gian thực – mô hình đang được Tokyo và Singapore áp dụng thành công. Khi dữ liệu thời tiết, địa hình và thoát nước được số hóa, việc phòng chống ngập sẽ chuyển từ “chạy theo nước” sang “chủ động đón nước”.

Với ô nhiễm, cần một mạng lưới quan trắc tự động và công khai dữ liệu 24/7, giúp người dân giám sát và chính quyền xử lý kịp thời. Các nhà máy, trạm trộn bê tông, xưởng vật liệu xây dựng phải được di dời xa nội đô; rác thải sinh hoạt phải được phân loại và xử lý bằng công nghệ tái chế, thay vì chôn lấp như hiện nay.

Đồng thời, cần trồng thêm nhiều triệu cây xanh đô thị trong giai đoạn 2025–2030, xây dựng mái nhà xanh, hàng rào xanh, công viên xanh tạo không gian hấp thụ bụi và giảm nhiệt đô thị, mỗi mét vuông cây xanh chính là một “lá phổi” cho thành phố.

Quản trị đô thị thông minh – chìa khóa cho thay đổi

Không thể giải quyết ba vấn đề lớn nếu Hà Nội vẫn quản lý bằng cách truyền thống xưa cũ, manh mún.Thành phố cần có Trung tâm Điều hành Đô thị Thông minh liên thông tất cả dữ liệu về giao thông, môi trường, thoát nước, năng lượng và dân cư. Khi đó, chính quyền có thể giám sát và điều phối đô thị theo thời gian thực – không phải “chờ báo cáo”, mà “ra quyết định tức thời” dựa vào dữ liệu.

Cùng với đó là cải cách thể chế: Cần một cơ quan điều phối liên ngành cấp thành phố có thực quyền, chịu trách nhiệm về tắc đường, ngập lụt, môi trường – thay vì chia cắt cho từng sở, ngành. Ngoài ra cần cơ chế tài chính đặc thù cho Hà Nội để huy động vốn, phát hành trái phiếu xanh, và thu phí môi trường đô thị tương ứng với phát triển xanh.

Nếu coi Hà Nội là một cơ thể sống, thì hạ tầng giao thông là mạch máu, hồ điều hòa là lá phổi, và cây xanh là làn da. Ba vấn đề tắc đường – ngập lụt – ô nhiễm chính là những tổn thương của cơ thể đó. Muốn chữa lành, không thể chỉ “băng bó” từng vết thương, mà phải tái tạo toàn bộ hệ tuần hoàn của đô thị. Đã đến lúc Hà Nội cần một cuộc đại phẫu đô thị – không chỉ bằng những dự án xây dựng, mà bằng tư duy quy hoạch mới, công nghệ quản trị mới, và tinh thần trách nhiệm mới.

Một thủ đô nghìn năm văn hiến, muốn xứng đáng với tầm vóc quốc gia, phải là thành phố mà mỗi người dân có thể thở trong không khí sạch, đi lại trong an toàn, và sống trong môi trường hài hòa với thiên nhiên. Giải quyết tắc đường, ngập lụt và ô nhiễm không phải là chuyện kỹ thuật – đó là bài kiểm tra năng lực lãnh đạo đô thị của thời đại mới ngày nay từ tư duy “đô thị vật lý” sang “đô thị sinh thái – thông minh, hiện đại”

×