Ký ức Hà Nội: Ám ảnh tiếng còi báo động thời tem phiếu... đến ánh sáng đô thị kỷ nguyên mới

Năm 1972, chúng tôi, lũ học trò cấp III cùng bao học sinh Hà Nội khác gấp gáp sơ tán khỏi Thủ đô. Nơi chúng tôi đến cách Hà Nội gần ba mươi cây số, qua cầu Chèm. Học sinh tự đào hầm, đội nón rơm đi học, ăn cơm độn khoai độn sắn; đá bóng bằng lá chuối khô cuộn tròn, sưu tập mảnh bom đạn tặng nhau. Đói bụng nên hay có chuyện, trò chơi.

Có lần cả lớp đang học bị dân địa phương vô “tố” đêm qua có kẻ nhổ trộm mía mới vừa lên ngọn, ăn xong nhổ bã khắp nơi. Ba đứa chúng tôi ở nhờ nhà một chị chủ “đẹp giòn”, chồng hay đi xa. Tối tối, lên giường tụi tôi nghêu ngao: “Ngoài hiên giọt mưa thu thánh thót rơi...”. Giọng khàn đục, nhưng chị chủ động lòng, cho thêm chén tương, quả cà.

Bom đã nổ ở An Dương, ngoài bãi Phúc Xá, nhà máy điện Yên Phụ, hồ Trúc Bạch, bệnh viện Bạch Mai…Có đêm, từ trên đê nhìn về trời Hà Nội đỏ rực chớp bom, pháo phòng không, tên lửa. Đám con gái ôm nhau khóc. Lũ trai trằn trọc. Nhiều đứa bất chấp nguy hiểm, đạp xe hoặc đi bộ hàng chục cây số trốn về Hà Nội.

Những lần “bỏ lớp” ấy khiến chúng tôi chạm trán với sự khốc liệt của chiến tranh. Một lần, tôi theo bạn về khu sơ tán của Bệnh viện Việt Xô. Vừa ra về vài tiếng, bom nổ ngay chỗ chúng tôi vừa ghé. Em gái người bạn tên Hồng - một cô bé xinh xắn, cùng ba em họ thiệt mạng. Mấy ngày sau, người ta mới tìm thấy cánh tay nhỏ và mảnh áo bông hoa đỏ của em mắc trên cành cây cao.

Lần khác, vô tình chứng kiến một nhà ngoại giao Pháp bị thương được đưa vào Bệnh viện Xanh Pôn, nơi mẹ tôi làm việc. Ông ta nằm bất động trên cáng. Sự kiện bom Mỹ “lạc” vào Đại sứ quán Pháp gây xôn xao dư luận một thời. Con phố ấy rợp bóng cây cổ thụ, là nơi bọn trẻ chúng tôi hay thơ thẩn nhặt quả sấu chín.

Rồi ngày 26/12/1972, phố Khâm Thiên, nơi có mật độ dân cao của Hà Nội bị B52 rải thảm. Phố Khâm Thiên có nhiều ngõ chật chội, lại thêm hai bên buôn bán chồm ra sát đường đi. Mùa gió nồm ướt nhẹp. Đây là nơi tôi có nhiều người bạn học. Hôm đó, bom nổ rền vang, khói đen cuồn cuộn.

Tòa nhà trong khu tập thể Kim Liên liên tục rung chuyển, nghiêng ngả. “Khâm Thiên! Khâm Thiên bị rồi", tiếng người dân kêu thảng thốt. Cả khu phố tan hoang. Mùi khét của bom đạn và tử khí ám ảnh nhiều ngày. Trong lớp, có đứa đeo băng tang, có đứa không thấy đi học nữa. Chiến tranh hiện hình tang thương: những thiệp cưới nghẹn ngào chưa kịp trao đã vùi trong đổ nát, nhà thờ lớn im lìm đón Giáng sinh, và sự phẫn nộ khi những tên phi công Mỹ bị dẫn giải qua công viên Thống Nhất.

Con đê La Thành hằng ngày tôi đi học xen giữa làng Kim Liên và khu tập thể Kim Liên, chạy dài đến tận Ô Chợ Dừa. Khu tập thể Kim Liên được xây từ năm 1960 theo kiểu Triều Tiên, được chia thành từng B (B1 đến B14) theo chẵn lẻ, mỗi B cao bốn tầng. Cứ 2 hộ chung một cửa, một bếp, một nhà tắm và nhà vệ sinh.

Nhà xây hình ống nên hộ đông người thì ngộp lắm. Mưa ngập, lũ trẻ tầng một thò chân nghịch nước, thậm chí... câu cá. Nơi đây tập trung nhiều trí thức, văn nghệ sĩ nổi tiếng. Tuổi thơ của chúng tôi là những trận đánh khăng, bắn bi, đá bóng giữa trưa nắng gắt và cả những cuộc đánh lộn nảy lửa giữa tụi trẻ trong khu và trẻ làng. Chiến tranh, giữa những dãy nhà (B) là hầm trú ẩn kiên cố.

Bao năm trôi qua, những đứa trẻ ngày nào cũng đã trở thành ông nội ông ngoại. Có dịp về Hà Nội, lại hẹn nhau bia hơi vỉa hè phố Trần Khánh Dư, cà phê Nguyễn Hữu Huân... để nhớ về một thời tem phiếu, xếp gạch “xí chỗ” mua lương thực từ sáng sớm; nhớ những chiều thứ bảy đạp xe “bát phố tẩy” (Hồ Gươm). Con trai hãnh diện với áo đại cán, mũ cối. Con gái giản dị áo cổ lá sen nhuộm màu sẫm, tóc bím hoặc buông dài...

Để hồi tưởng miếng ngon xưa với cái muỗng tre nhỏ xíu xinh xinh chế nước chấm dắt trên đôi gánh hàng rong. Nhớ bà cụ co ro trùm áo bông bán ngô (bắp) nướng sát đường rày xe lửa ô Cửa Nam; gói xôi xéo góc đường Nguyễn Du nóng rực ngày đông. Bánh tôm Hồ Tây, ốc nguội Ô Quan Chưởng, bún chả Hàng Mành. Tô bún riêu, bún ốc thơm nhẹ mùi giấm bỗng. Miếng chả chiên vàng rộm đĩa cơm tám (không phải tấm) phố Huế…

Để nhớ những lá thư người lính viết vội liệng trắng đất khi những chuyến tàu bịt kín xuôi về phương Nam. Những người cha, người mẹ lọc cọc xe đạp băng qua hố bom, vượt cả trăm cây số chở đồ tiếp tế cho con trong tiếng loa “Đồng bào chú ý! đồng bào chú ý! Máy bay địch cách Hà Nội…”. Nhớ những trò nghịch dại: trộm xuồng ra Hồ Tây câu cá, dòm trộm các cặp tình nhân trong công viên rồi bị rượt chạy mất dép. Và nhớ những người bạn đã nằm lại nơi Quảng Trị “mùa hè đỏ lửa” năm 1972...

Thủa đó người ta không đặt nhiều câu hỏi. Ít ai nghĩ về mình, hòa thành một khối. Ngày ấy, nuôi nhau bằng tem phiếu nhưng thật giả phân minh, nghĩa tình dứt khoát. Tất bật mà không bất an lo sợ lọc lừa, giả dối. Thanh niên xung phong ra tiền tuyến, vẻn vẹn trong tim chỉ sáu từ “một xanh cỏ hai đỏ ngực”.

Hà Nội hôm nay khác quá rồi. Chị An phố Hàng Lược sống cùng thời kể rằng người phố cổ cũng đi nhiều lắm rồi. Đường xe điện lên Bờ Hồ đi suốt tới Bưởi lũ học trò thường bám nhảy không còn dấu vết. Khu Kim Liên khiến người trở về tần ngần bỡ ngỡ. Những dãy nhà cũ vẫn đó, nhưng đã có những tòa cao ốc vươn cao, ánh đèn siêu thị, cửa hàng nhấp nháy suốt đêm.

Bệnh viện Bạch Mai đã trở thành cơ sở y tế hiện đại bậc nhất. Khâm Thiên đông đúc, sôi động vẫn trầm lắng trước tấm bia kỷ niệm những người thiệt mạng năm xưa. Nhiều con đường chật hẹp thành đại lộ, từ xe đạp cà tàng nay cuồn cuộn ô tô, xe điện...

Những khu tập thể cũ kỹ nay thành di sản văn hóa đô thị, gợi nhớ một thời gian khổ mà giàu tình người. Một lần, gặp lại nhà văn Vũ Công Chiến – tác giả tập hồi ký “Kim Liên một thủa”, ngay tại khu B9, chúng tôi ôm nhau cười rưng rưng. Ký ức ấy không chỉ của riêng tôi, mà còn là của cả một thế hệ.

Hà Nội thay đổi để thích nghi, để sống, để phát triển. Hà Nội trong tôi từ tiếng còi báo động đến ánh đèn đô thị luôn là chốn trở về, nơi tôi học cách lớn lên, yêu thương và ghi nhớ. Nó như một thân cây già, lớp vỏ xù xì chồng chất ký ức, nhưng bên trong, mầm sống mới vẫn không ngừng xanh biếc.

Sông Hồng nước mênh mông bờ đôi ngả

Cầu Long Biên nhớ quá mỗi lần về

(Hà Nội Yêu Thương - Bằng Lăng Tím)

Hà Nội! giao thoa ký ức và hiện tại. Hà Nội một dòng chảy không ngừng nghỉ, cuốn theo bao thế hệ, để lại ánh sáng lấp lánh của ký ức.

Mời độc giả gửi bài dự thi cuộc thi viết "Ký ức Hà Nội". Tác phẩm gửi dự thi về Báo NTNN/Điện tử Dân Việt cần ghi rõ họ tên tác giả, bút danh (nếu có), năm sinh, nghề nghiệp, giới tính, quê quán, địa chỉ liên hệ, email, số điện thoại.
Mỗi tác giả có thể gửi nhiều tác phẩm nhưng phải thống nhất một bút danh. Tác phẩm dự thi gửi về email của chương trình: cuocthikyuchanoi@gmail.com hoặc qua đường Bưu điện về Ban Bạn đọc, tầng 10 Tòa nhà Báo Nông thôn Ngày nay 68 Dương Đình Nghệ, phường Cầu Giấy, TP. Hà Nội.

×