Lấy tấn công làm phòng thủ

Tuy nhiên, nhìn vào cuộc chiến điều động hàng vạn quân, triển khai chiến trường quy mô lớn và dài ngày (trên 40 ngày) thì đây là một cuộc tấn công quân sự chứ không phải là một động thái nhỏ lẻ. 

Đương nhiên, các nhà binh pháp học thời xưa đã dùng kế sách này, nhưng xét về mức độ táo bạo, độ chuẩn bị kỹ lưỡng mới thấy rõ Lý Thường Kiệt đã dụng binh tài tình như thế nào.

Chân dung Lý Thường Kiệt trên bìa sách Nhà Xuất bản Kim Đồng.

Lời tâu này chứng tỏ, quân Tống từ lâu đã rình rập lăm le xâm lược nước ta. Vua Tống lập tức chuẩn bị khởi binh bằng việc sai Thẩm Khởi và Quế Di là tri Quế Châu; ngầm lấy binh người Man động, chuẩn bị thuyền bè, khí giới, tập thủy trận…

Trận đánh này khiến quân Tống hết sức bất ngờ và lần lượt thất thủ. Trận đánh Ung châu tình thế có hơi khác nhưng đây là trận vây thành, công đồn mang tính điển hình của nghệ thuật quân sự. 

Khi vây thành thời gian lên đến hơn 40 ngày, trước sự kháng cự mãnh liệt của địch, quân của nhà Lý đã vây chặt, chồng bao đất cao rồi vào thành. Lý Thường Kiệt chỉ huy quân đánh chặn quân tiếp viện của Trương Thủ Tiết.

Trận đánh diễn ra đúng thời điểm: Khi địch mới chuẩn bị cuộc chiến nên binh lực chưa thực sự đầy đủ; mang yếu tố bất ngờ, táo bạo: Quân Tống chỉ nghĩ đến việc xâm lăng chứ không thể nghĩ mình bị đánh. Ở đây cũng nói thêm, công việc tình báo, nắm bắt động tĩnh của địch, cũng như nắm vững địa hình của địch được quân của Lý Thường Kiệt làm rất tốt, do đó khi tiến công đã hoàn toàn chủ động.

Phòng tuyến sông Như Nguyệt - công thủ toàn diện

Chính lúc này, đang đêm, tại một ngôi đền thờ hai vị thần là Trương Hống và Trương Hát, hai vị tướng trung nghĩa của Triệu Việt Vương, lời ngâm bài Nam quốc sơn hà vang lên: 

Nam quốc sơn hà Nam đế cư

Tiệt nhiên phận định tại thiên thư

Như hà nghịch lỗ lai xâm phạm

Nhữ đẳng hành khan thủ bại hư.

(Bản dịch thơ của Trần Trọng Kim: Sông núi nước Nam vua Nam ở/Rành rành định phận ở sách trời/Cớ sao lũ giặc sang xâm phạm/Chúng bay sẽ bị đánh tơi bời).

Về tinh thần, với Nam quốc sơn hà, ông đã thổi bùng ngọn lửa yêu nước của quân dân, niềm tin tất thắng. Trận chiến này cũng là trận chiến mang tính toàn dân, người dân đã cùng binh sĩ xây dựng phòng tuyến.

Quan trọng nữa, tại tuyến phòng lũy sông Như Nguyệt, Lý Thường Kiệt, bên cạnh chứng tỏ là bậc thầy về nghệ thuật phòng thủ, mặt khác tư tưởng tiến công luôn thường trực.

Đây là lúc Lý Thường Kiệt cho quân phản công mãnh liệt, toàn diện. Ông cũng chia quân làm hai cánh: Một đánh vào quân chủ lực do Quách Quỳ chỉ huy; một đánh vào quân do Triệu Tiết chỉ huy. Sáng tạo của Lý Thường Kiệt ở chỗ: Ông đánh vào khối quân chủ lực của Quách Quỳ chỉ là hư, để nghi binh, cách đánh tiến vào rầm rộ, phô trương thanh thế; đánh quân Triệu Tiết, nơi phòng bị sơ sài, lực lượng mỏng, mới là thực. Quân của Triệu Tiết bị đánh tan, quân của Quách Quỳ buộc phải tháo chạy.

Đặc biệt, Lý Thường Kiệt với tài dụng binh của mình đã xây lâu đài chiến thắng trên nền tảng của lòng yêu nước, vua tôi hòa mục, quân dân một lòng. Chiến thắng của Lý Thường Kiệt đã đập tan ý chí xâm lược của nhà Tống, nước có tiềm lực kinh tế - quân sự mạnh hơn gấp bội.