Cơ cấu, tổ chức Công an nhân dân buổi đầu thành lập và những chiến công trong mùa Thu năm 1945

Lực lượng Công an nhân dân (CAND) có ngày truyền thống 19/8/1945, trùng với ngày Cách mạng Tháng 8 thành công. Từ trước đó, Đảng đã xây dựng và tổ chức các “Đội Tự vệ đỏ”, “Đội Tự vệ cứu quốc”, “Đội Danh dự trừ gian”, “Hộ lương diệt ác”, “Đội Trinh sát”...

Đây đều là các tổ chức tiền thân của lực lượng CAND, làm nhiệm vụ nắm tình hình địch, chống khủng bố, diệt trừ tay sai của Pháp và phát xít Nhật để bảo vệ Đảng, bảo vệ phong trào cách mạng.

Đội tự vệ Hòa Quân - Đông Xớ trong phong trào Xô Viết Nghệ Tĩnh (1930 - 1931). Ảnh: Bộ Công an.

Khi thời cơ đến, Đảng phát động cuộc Tổng khởi nghĩa Tháng Tám năm 1945. Các tổ chức vũ trang cách mạng đã cùng với quần chúng nhân dân nổi dậy khởi nghĩa, đập tan chính quyền bù nhìn tay sai của địch, giành chính quyền về tay nhân dân.

Cùng với việc thiết lập chính quyền cách mạng, ở Bắc Bộ, Sở Liêm phóng và Sở Cảnh sát cũng được thành lập. Ông Chu Đình Xương, Trưởng ban vận động Tài chính Kỳ bộ Việt Minh Bắc Kỳ được cử làm Giám đốc Sở Liêm phóng Bắc Bộ.

Ở Trung Bộ, chính quyền lập Sở Trinh sát, do ông Nguyễn Văn Ngọc, Thường vụ Xứ ủy làm Giám đốc Sở. Ở Nam Bộ có Quốc gia tự vệ cuộc do ông Dương Bạch Mai, Xứ ủy viên Xứ ủy Nam Kỳ làm Ủy trưởng.

Đối với cấp tỉnh, tại Bắc Bộ có Ty Liêm phóng, Ty Cảnh sát; tại Trung Bộ có Ty Trinh sát, riêng Nghệ An và Hà Tĩnh thành lập Công an Cục. Còn tại Nam Bộ, chính quyền mới thiết lập Quốc gia tự vệ cuộc.

Các ông Chu Đình Xương, Dương Bạch Mai và Nguyễn Văn Ngọc - lãnh đạo công an 3 miền trong thời kỳ đầu thành lập lực lượng.

Với cấp huyện, ở Bắc Bộ và Trung Bộ gọi là Trinh sát huyện còn tại Nam Bộ gọi là Quốc gia tự vệ cuộc huyện. Với cấp xã, dựa theo tổ chức Ủy ban Dân tộc giải phóng ngày 16/4/1945 do Tổng bộ Việt Minh đề ra, hầu hết các xã đều có ủy viên bảo an, tự vệ hoặc tư pháp hoặc ủy viên trật tự nằm trong ủy ban xã.

Tuy tên gọi khác nhau nhưng các tổ chức đầu tiên của công an đều làm nhiệm vụ đấu tranh trấn áp bọn phản cách mạng, giữ gìn an ninh, trật tự, bảo vệ Đảng, bảo vệ chính quyền cách mạng non trẻ vừa mới được thành lập cũng như tính mạng, tài sản của nhân dân.

Những chiến công buổi đầu thành lập

Ngày 2/9/1945, lực lượng Liêm phóng tổ chức dẫn đường cho đoàn xe của Chủ tịch Hồ Chí Minh, bảo vệ an toàn tuyệt đối lễ mít tinh tại Quảng trường Ba Đình. Nơi đây, Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc Tuyên ngôn độc lập, khai sinh ra nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa.

Lực lượng công an bảo vệ Chủ tịch Hồ Chí Minh trong lễ mít tinh ngày 2/9/1945. Ảnh: Bộ Công an.

Chính quyền mới phải đương đầu nhiều thử thách khi từ cuối tháng 8/1945, dưới danh nghĩa Đồng minh vào tước vũ khí Nhật, 20 vạn quân Tưởng Giới Thạch mang theo đặc vụ, chống phá trong các tổ chức “Việt Nam Quốc dân Đảng”, “Việt Nam Cách mạng đồng minh hội” kéo vào miền Bắc nước ta.

Ở miền Nam, ngày 11/9/1945, khoảng 2 vạn quân Anh kéo vào với danh nghĩa tước vũ khí quân đội Nhật nhưng thực chất là mở đường cho Pháp trở lại xâm lược Việt Nam lần nữa. Ngày 23/9/1945, quân Pháp đánh chiếm Sài Gòn rồi mở rộng tấn công toàn Nam Bộ. Các tổ chức tay sai của Pháp cũng bắt đầu hoạt động, chống cách mạng.

Trong tình thế này, các lực lượng Liêm phóng, Cảnh sát, Trinh sát, Quốc gia tự vệ cuộc vừa mới thành lập phải bắt tay ngay vào cuộc đấu tranh quyết liệt chống “thù trong, giặc ngoài”.

Ở Nam Bộ, lực lượng Quốc gia tự vệ cuộc phối hợp với các lực lượng khác tổ chức đào đường, dựng chiến lũy và chiến đấu để cản bước tiến quân Pháp. Trong Sài Gòn - Chợ Lớn, một bộ phận Quốc gia tự vệ cuộc rút về Chợ Đệm, xây dựng lực lượng vũ trang, lấy tên “Bộ đội Chợ Đệm”; làm nhiệm vụ bảo vệ cơ quan, bảo vệ cán bộ, lãnh đạo của Đảng, chặn đánh các cuộc hành quân của địch.

Một bộ phận khác của Quốc gia tự vệ cuộc Sài Gòn - Chợ Lớn chiến đấu giam chân địch ở thành phố, sau đó rút về Cần Giuộc rồi lên Hiệp Hòa tổ chức kháng chiến. Tại Hiệp Hòa, đơn vị được bổ sung lực lượng và lấy tên “Bộ đội Hiệp Hòa”. Tháng 1/1946, bộ đội Chợ Đệm và bộ đội Hiệp Hòa hợp nhất lại thành “Quốc vệ đội Nam Bộ”.

Ngay trong ngày quân Pháp tấn công Sài Gòn, Quốc gia tự vệ cuộc Cần Thơ và Sóc Trăng tổ chức bảo vệ an toàn chuyến tàu đầu tiên chở các chiến sĩ cách mạng từ Côn Đảo trở về, trong đó có các các lãnh đạo như Lê Duẩn, Tôn Đức Thắng, Nguyễn Văn Linh, Phạm Hùng, Mai Chí Thọ...

Ngày 12/11/1945, dưới sự chỉ huy của ông Lê Bình, Trưởng Quốc gia tự vệ cuộc Cần Thơ, “Đội cảm tử” có sự hỗ trợ của lực lượng vũ trang địa phương đã bí mật tập kích vào Sở chỉ huy hành quân của Pháp ở thị trấn Cái Răng, diệt hơn 20 lính, bắn trọng thương hai chỉ huy. Tuy nhiên, 5 chiến sĩ của “Đội cảm tử”, gồm ông Lê Bình đã anh dũng hy sinh.

Cuối tháng 11/1945, quân Pháp tiến ra Nha Trang. Tại đây, lực lượng Trinh sát Khánh Hòa đột nhập vào sân bay Nha Trang, đốt cháy 2 máy bay, phá hỏng 1 chiếc và tiêu hủy 5.000 lít xăng…

Nhân viên Ty cảnh sát Hà Nội trong ngày 2/9/1945. Ảnh: Bộ Công an.

Thống nhất các lực lượng công an

Trước yêu cầu của cuộc đấu tranh bảo vệ an ninh, trật tự ngày càng gay go, phức tạp và quyết liệt đòi hỏi lực lượng công an phải được thống nhất tổ chức lực lượng từ Trung ương đến địa phương trong toàn quốc, tạo sức mạnh cho cuộc chiến đấu.

Ngày 21/2/1946, Chủ tịch Hồ Chí Minh ký Sắc lệnh số 23, hợp nhất các Sở Cảnh sát và Liêm phóng toàn quốc thành Việt Nam Công an vụ thuộc Bộ Nội vụ do ông Lê Giản phụ trách.

Ngày 18/4/1946, Bộ Nội vụ ban hành Nghị định số 121, quy định tổ chức của Việt Nam Công an vụ gồm 3 cấp, Công an Việt Nam, Công an kỳ và Công an tỉnh. Tại Trung ương, được gọi Nha Công an Việt Nam. Tại 3 miền Bắc, Trung, Nam, gọi là Sở Công an còn các tỉnh gọi là Ty Công an (Hà Nội, Hải Phòng, Huế, Sài Gòn - Chợ Lớn sẽ có tổ chức riêng).

Để thực hiện nhiệm vụ bảo vệ chính quyền cách mạng, lực lượng CAND đẩy mạnh đấu tranh trấn áp phản cách mạng, bắt một số tên trong các vụ ám sát chính trị, tiến công và bóc gỡ nhiều tổ chức như Bạch Thái Tòng ở Hải Phòng; triệt phá sào huyệt của bọn Việt Nam Quốc dân Đảng ở thị xã Phủ Lý (Ninh Bình); tiêu diệt “Đại Việt Duy dân”.

Ngày 12/7/1946, Nha Công an Trung ương chỉ đạo trinh sát và công an bí mật, bất ngờ đột nhập vào trụ sở số 132 Đuyvinhô (nay là phố Bùi Thị Xuân, Hà Nội) bắt giữ đối tượng, thu nhiều tài liệu và khám phá thành công vụ án ở số 7 phố Ôn Như Hầu (nay là phố Nguyễn Gia Thiều, Hà Nội), vây quét 40 trụ sở của Quốc dân Đảng…

Đội trinh sát đặc biệt, lực lượng trực tiếp phá vụ án Ôn Như Hầu năm 1946. Ảnh: Bộ Công an.

Thắng lợi này của lực lượng Công an được Tổng Bí thư Trường Chinh đánh giá: “Những vụ khám bắt trên đây có một tác dụng vô cùng quan trọng, nó lột mặt nạ bọn phản động bên trong, tay sai của bọn phản động bên ngoài, làm cho quốc dân luôn luôn tỉnh táo để khỏi mắc hợm bọn Việt gian đội lốt cách mạng để ủng hộ Chính phủ diệt trừ chúng”.

Cùng với Hà Nội, công an nhiều địa phương tiến hành truy quét bọn phản động. Ở Hải Phòng, lực lượng khám phá và truy bắt những tên lính Pháp - thủ phạm gây ra vụ thảm sát ở tiệm vàng Vĩnh Tường; bắt gián điệp người Nhật hoạt động cho Pháp. Các tổ chức Quốc dân Đảng ở Thanh Hóa, Nghệ An, Hà Tĩnh, Thừa Thiên, Quảng Nam... phần lớn đều bị khám phá và trừng trị.

Thất bại trong âm mưu câu kết với bọn phản động để lật đổ chính quyền cách mạng, quân Pháp mở rộng cuộc chiến tranh xâm lược ở Nam Bộ, Nam Trung Bộ, đồng thời tiến hành đánh chiếm Hải Phòng và khiêu khích chính quyền cách mạng ở Thủ đô Hà Nội.

Giai đoạn này, lực lượng CAND đã khẩn trương triển khai công tác bảo vệ Đảng, bảo vệ lãnh tụ, đặc biệt là bảo vệ tuyệt đối an toàn phái đoàn đàm phán của Chủ tịch Hồ Chí Minh trong suốt chuyển thăm Pháp năm 1946. Đồng thời, CAND tranh thủ thời gian kịp thời trừng trị những phần tử tay sai cho địch, chủ động chuẩn bị cho cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược, giai đoạn 1946 - 1954.

*Bài viết dựa theo sách 80 năm Ngày truyền thống CAND Việt Nam, Nhà xuất bản Chính trị Quốc gia Sự thật.

×