Để nông thôn Việt Nam hiện đại, cần giải mã "bài toán" chuyển đổi số nông nghiệp như thế nào?

Chuyển đổi số nông nghiệp: Tăng năng suất 30%, giảm 50% chi phí nhân công

Phát biểu tại Diễn đàn Chuyển đổi số và Đổi mới sáng tạo trong phát triển nông nghiệp và bảo vệ môi trường do Trung tâm Xúc tiến thương mại và Nông nghiệp tổ chức ngày 18/9, ông Nguyễn Kim Phúc - Phó Cục trưởng Cục Chuyển đổi số (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) cho biết: Chính phủ đã đưa nông nghiệp vào danh mục 8 lĩnh vực ưu tiên hàng đầu trong Chương trình chuyển đổi số quốc gia đến năm 2025, định hướng đến 2030 (Quyết định 749/QĐ-TTg).

Chuyển đổi số và ứng dụng công nghệ cao được xem là “chìa khóa” để tái cơ cấu ngành nông nghiệp theo hướng giá trị gia tăng, bền vững và tích hợp vào nền kinh tế số.

Đại diện Cục Chuyển đổi số cũng dẫn báo cáo của Ngân hàng Thế giới (2021) cho thấy việc đưa công nghệ số vào sản xuất nông nghiệp có thể giúp tăng năng suất lên tới 30%, cắt giảm 50% chi phí nhân công và giảm khoảng 40% lượng nước tưới, thuốc trừ sâu, phân bón nhờ tối ưu hóa quy trình. Đây là những lợi ích rất đáng kể, đặc biệt trong bối cảnh Việt Nam đang cần nâng cao hiệu quả sử dụng tài nguyên và thích ứng với biến đổi khí hậu.

Ông Nguyễn Kim Phúc cũng thông tin: Đến năm 2024, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã xây dựng và vận hành 113 cơ sở dữ liệu chuyên ngành cùng 32 phần mềm quản lý phục vụ các lĩnh vực trồng trọt, chăn nuôi, thủy sản, lâm nghiệp, thủy lợi.

Đến nay, cả nước đã có khoảng 290 doanh nghiệp nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao trong sản xuất (chiếm gần 3% tổng số doanh nghiệp nông nghiệp); khoảng 690 vùng sản xuất nông nghiệp (trên 70% số này đạt tiêu chí vùng nông nghiệp công nghệ cao); và gần 2.000 hợp tác xã nông nghiệp đang áp dụng công nghệ cao. Tuy tỷ lệ còn thấp, nhưng những con số trên cho thấy dư địa thị trường còn rất lớn cho công nghệ thâm nhập vào nông nghiệp.

Đáng chú ý, việc cơ giới hóa thông minh cũng có bước tiến: ước tính hiện có khoảng 3.000 máy bay không người lái (drone) đang được sử dụng trong ngành nông nghiệp Việt Nam. Những “cánh đồng số” ngày càng mở rộng, mở ra triển vọng lớn trong nâng tầm nền nông nghiệp Việt Nam.

Đặc biệt, truy xuất nguồn gốc và quản lý chất lượng đã có bước phát triển nhờ blockchain và IoT. Hàng nghìn nông sản xuất khẩu đã được gắn mã số vùng trồng, mã QR, đáp ứng yêu cầu khắt khe của các thị trường nhập khẩu.

Ông Phạm Duy Khánh, Giám đốc Trung tâm Phát triển nông thôn (Viện Chiến lược chính sách nông nghiệp và môi trường trình bày tham luận về chuyển đổi số nông nghiệp. Ảnh: Thu Hà

Ở góc độ vĩ mô, ông Phạm Duy Khánh, Giám đốc Trung tâm Phát triển nông thôn (Viện Chiến lược chính sách nông nghiệp và môi trường) nhấn mạnh sự phát triển mạnh mẽ của nền kinh tế số Việt Nam. Năm 2024, kinh tế số ước đóng góp 18,3% GDP, tăng trưởng trên 20% so với năm 2023 – cao gấp 3 lần tốc độ GDP chung và nhanh nhất Đông Nam Á.

Song song, thương mại điện tử bán lẻ đạt 25 tỷ USD năm 2024, tăng 20%, đưa Việt Nam vào nhóm 10 quốc gia có tốc độ tăng trưởng nhanh nhất thế giới. Thanh toán không tiền mặt tăng hơn 50% mỗi năm, số doanh nghiệp công nghệ số vượt 73.000, tăng trên 10% so với năm 2023.

“Đây là nền tảng quan trọng để thúc đẩy thương mại nông sản trực tuyến, truy xuất nguồn gốc, xây dựng thương hiệu và mở rộng thị trường cho nông nghiệp Việt Nam”- ông Khánh nói.

Một ví dụ điển hình ông Khánh đưa ra tại Diễn đàn là xã Yên Hòa (huyện Yên Mô (cũ), tỉnh Ninh Bình. Được chọn làm điểm đột phá chuyển đổi số trong chương trình "Xây dựng xã thông minh" đến nay, xã Yên Hòa đã ứng dụng thành công chuyển đổi số trong phát triển kinh tế-xã hội, hình thành diện mạo làng số, xã thông minh.

Đến nay, 10/10 thôn của xã Yên Hòa có internet, 70% người dân dùng smartphone, 90% hộ gia đình truy cập internet di động. Các sản phẩm OCOP được đưa lên sàn thương mại điện tử Postmart, thanh toán QR code được triển khai, y tế và giáo dục thông minh được áp dụng, cùng hệ thống AI cho phát thanh tuyên truyền.

Từ một xã thuần nông ở vùng châu thổ sông Hồng, xã Yên Hòa đã vươn tầm thế giới, được Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp Liên hợp quốc (FAO) giới thiệu trong Sáng kiến "Làng kỹ thuật số", cùng với mô hình của một số nước trong khu vực châu Á-Thái Bình Dương.

"Số hóa" nông nghiệp: Cần đột phá về chính sách và năng lực cho nông dân

Bên cạnh những kết quả đạt được, các đại biểu cũng thẳng thắn chỉ ra việc chuyển đổi số trong lĩnh vực nông nghiệp cũng còn nhiều hạn chế.

Phần lớn doanh nghiệp, hợp tác xã, hộ sản xuất vẫn quản lý theo cách truyền thống, thiếu thiết bị cơ bản, năng lực số yếu, e ngại chia sẻ dữ liệu và gặp rào cản chi phí đầu tư.

Ở cấp quản lý, hạ tầng công nghệ – dữ liệu thiếu đồng bộ, chính sách hỗ trợ chưa đủ mạnh, khung pháp lý bất cập, kênh xúc tiến thương mại số chưa đa dạng và nguồn kinh phí còn hạn chế. Riêng với môi trường và sản phẩm xanh, hoạt động xúc tiến thương mại còn manh mún, thiếu nền tảng số chuyên biệt để kết nối và mở rộng thị trường.

Theo ông Nguyễn Minh Tiến, Giám đốc Trung tâm Xúc tiến thương mại và Nông nghiệp, nguyên nhân chủ yếu đến từ hạn chế nhận thức, nguồn lực đầu tư, năng lực công nghệ số của doanh nghiệp, nông dân và cơ quan quản lý; hạ tầng số ở nhiều vùng sản xuất còn yếu; hành lang pháp lý chưa hoàn thiện; sản xuất nông nghiệp nhỏ lẻ, thiếu liên kết chuỗi; dữ liệu lớn chưa hình thành; nền tảng công nghệ trong nước còn yếu về chất lượng, bảo mật; cùng đặc thù mùa vụ khiến việc tham gia nền tảng số thiếu thường xuyên.

Còn theo ông Nguyễn Kim Phúc, dù Chính phủ đã ban hành Chương trình Chuyển đổi số quốc gia, nhưng chính sách hỗ trợ nông nghiệp số vẫn dàn trải, thiếu trọng tâm, chưa có cơ chế tài chính ưu đãi đủ mạnh. Việc áp dụng công nghệ mỗi nơi một kiểu dẫn đến dữ liệu phân mảnh, thiếu kết nối, kho dữ liệu nông nghiệp quốc gia chưa đồng bộ và khó chia sẻ. Nếu không sớm ban hành chuẩn dữ liệu và giao thức chung, rất khó hình thành hệ sinh thái số liên thông từ Trung ương tới địa phương.

Đề xuất giải pháp, ông Nguyễn Kim Phúc - Phó Cục trưởng Cục Chuyển đổi số (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) cho rằng cần nâng cao nhận thức và năng lực số cho nguồn nhân lực nông nghiệp. Đây là giải pháp nền tảng, bởi con người là chủ thể trực tiếp ứng dụng công nghệ.

Đồng thời, đầu tư phát triển hạ tầng công nghệ số đồng bộ tới nông thôn; xây dựng và hoàn thiện hệ sinh thái dữ liệu nông nghiệp mở, liên thông; hoàn thiện cơ chế chính sách, tài chính thúc đẩy chuyển đổi số nông nghiệp.

“Trước hết, Chính phủ cần ban hành các chính sách tín dụng ưu đãi cho các dự án nông nghiệp công nghệ cao. Ví dụ, thành lập gói tín dụng lãi suất thấp dành riêng cho nông dân mua sắm thiết bị IoT, drone; mở rộng bảo lãnh tín dụng cho startup công nghệ nông nghiệp vay vốn…”- ông Phúc nêu ý kiến.

Đại diện Bộ Nông nghiệp và Môi trường cũng cho rằng cần tăng cường điều phối và triển khai chương trình chuyển đổi số một cách tổng thể, có lộ trình.

“Bộ Nông nghiệp và Môi trường cần là đầu mối phối hợp với các bộ, ngành liên quan (Khoa học & Công nghệ, Công Thương, Tài chính…) và chính quyền địa phương để triển khai các nhiệm vụ chuyển đổi số theo lộ trình rõ ràng. Ở tầm vĩ mô, xây dựng bộ chỉ số đánh giá mức độ chuyển đổi số trong nông nghiệp (Agri-Digital Index) áp dụng chung trên toàn quốc, làm cơ sở theo dõi tiến độ và hiệu quả thực hiện. Ví dụ, chỉ số về tỷ lệ trang trại có kết nối internet, tỷ lệ sản lượng được truy xuất nguồn gốc điện tử, tỷ trọng doanh thu từ kênh số... Việc lượng hóa như vậy giúp định hướng chính sách sát thực tiễn hơn”- ông Phúc đề xuất.

Ông Phạm Duy Khánh đề xuất, cần tập trung xây dựng ngân hàng dữ liệu quốc gia về nông nghiệp số. Đồng thời, cần nâng cao nhận thức, đào tạo kỹ năng số cho nông dân thông qua mô hình điểm, giới thiệu cách làm thành công để họ trải nghiệm trước khi nhân rộng.

“Đặc biệt, việc xây dựng làng thông minh cần dựa trên ba trụ cột: chính quyền số, kinh tế số và xã hội số. Chính quyền số ứng dụng dịch vụ công trực tuyến liên thông; kinh tế số quản lý mã số vùng nguyên liệu, thương mại điện tử sản phẩm OCOP; xã hội số cung cấp dịch vụ y tế, giáo dục, văn hóa, môi trường nông thôn qua nền tảng số”, ông Khánh nhấn mạnh.

×