GS.TS Nguyễn Trọng Chuẩn: Nhiều cán bộ “đổ nhào” - thừa tiền, thiếu liêm sỉ!

“Liêm sỉ”, “trách nhiệm”, “đạo đức” - những khái niệm vốn quen thuộc lại trở nên sống động, cuốn hút qua câu chuyện “người thật, việc thật” của GS.TS Nguyễn Trọng Chuẩn - Phó Chủ tịch Hội Triết học Việt Nam. Ông là một trong những người Việt đầu tiên được đào tạo bài bản tại ĐH Tổng hợp Quốc gia Moskva mang tên Lomonosov. Gặp ông lần đầu tiên, ấn tượng với người đối diện là sự minh triết, giản dị của một học giả uyên bác. Ở tuổi 86, khi nhiều người đã chọn “việc nhẹ nhàng” an hưởng tuổi già thì “người nông dân” ấy vẫn miệt mài “cày, cuốc” trên những cánh đồng tri thức, nghiên cứu và viết lách để thỏa đam mê.

Trong căn phòng khách ấm cúng của gia đình - nơi nắng vàng của buổi chiều Thu tháng 9 nhẹ nhàng xuyên qua khung cửa, GS.TS Nguyễn Trọng Chuẩn có dịp trải lòng với PV Dân Việt xoay quanh tác phẩm "Coi trọng liêm sỉ, biết giữ thể diện và uy tín trước dân là trách nhiệm chính trị của cán bộ, Đảng viên hiện nay" đã đoạt giải cao nhất cuộc thi viết "Bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng trong tình hình mới". Ông suy tư về vấn đề cán bộ sa ngã và lý giải cho câu hỏi: Điều gì đã hun đúc nên một ý chí kiên định và một trái tim luôn đau đáu với những vấn đề nhức nhối của đất nước?

Thưa Giáo sư, tác phẩm "Coi trọng liêm sỉ, biết giữ thể diện và uy tín trước dân là trách nhiệm chính trị của cán bộ, Đảng viên hiện nay" của ông gây tiếng vang khi đoạt giải A cuộc thi viết "Bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng trong tình hình mới" lần thứ 4 (tháng 5/2025). Điều gì khiến Giáo sư ở tuổi 86 vẫn đau đáu, trăn trở về vấn đề cán bộ như vậy?

- Tôi nhận thấy tuổi tác không phải là yếu tố quan trọng nhất với người làm khoa học, miễn là còn giữ được nhiệt huyết và xã hội còn cần đến mình.

Tôi bắt đầu viết báo từ rất sớm, đến nay đã có hàng trăm công trình, bài viết và hàng chục cuốn sách. Dù đã ngừng giảng dạy từ năm 2016 nhưng tôi vẫn chưa ngừng viết. Điều này xuất phát từ mong muốn đóng góp những suy nghĩ của mình cho Đảng, Nhà nước và cho nền khoa học Việt Nam, đặc biệt là ngành Triết học. Thời gian làm việc của tôi hiện tại chỉ nghỉ buổi tối. Ban ngày, tôi vẫn miệt mài với công việc. Mỗi khi hoàn thành một tác phẩm nào đó, tôi lại cảm thấy sung sướng vì biết mình vẫn còn đủ sức để cống hiến.

Thực tế vẫn còn rất nhiều điều đáng làm, đáng viết, thậm chí đáng báo động cho xã hội. Kể từ khi chuyển sang kinh tế thị trường, dù kinh tế đất nước ta phát triển rất tốt, nhưng một số vấn đề khác lại nảy sinh như: Tham nhũng, lợi dụng địa vị để làm giàu cá nhân, hay kiếm chác trên cương vị công tác… Với tư cách là một người đã từng trải qua chiến tranh, chứng kiến những hy sinh của đồng bào, tôi không thể chấp nhận được những điều này. Có những kẻ đã lợi dụng để thu vén lợi ích cho bản thân và gia đình. Sự sa ngã của các cán bộ, Đảng viên là nỗi đau lớn đối với Đảng, nhân dân và đất nước. Là một người làm công tác lý luận, tôi không thể đứng ngoài nỗi trăn trở đó.

Những vấn đề như làm sao để chấm dứt tình trạng hối lộ, nhận hối lộ hay tham vọng làm giàu nhanh đã thôi thúc tôi không ngừng suy nghĩ và viết. Lĩnh vực nghiên cứu của tôi là triết học, văn hóa và tôi vốn là một kỹ sư Sinh học. Nền tảng kiến thức đa dạng này giúp tôi nhìn nhận mọi vấn đề một cách toàn diện. Từ bài báo đầu tiên đăng trên tạp chí quốc gia năm 1970 cho đến nay, tôi đã không ngừng nghiên cứu. Các công trình của tôi cũng đã được xuất bản ở Liên Xô, ở Trung Quốc, Canada, Mỹ... Đó chính là động lực to lớn giúp tôi tiếp tục cống hiến làm việc cho đến bây giờ.

Từ khi nào mà ông quan tâm, nghiên cứu đến vấn đề "liêm sỉ, thể diện và uy tín trước dân" của những cán bộ, Đảng viên?

- Những vấn đề như tham nhũng, lợi dụng chức vụ để kiếm chác, hay những người bán danh dự để hưởng lợi, hưởng thụ là điều chúng ta thấy hằng ngày qua các thông tin trên báo chí. Tất cả điều đó không thể nào qua mắt được những người nghiên cứu - người luôn mong muốn xã hội tốt đẹp hơn và tìm cách để khắc phục những tệ nạn này.

Tác phẩm “Coi trọng liêm sỉ, biết giữ thể diện và uy tín trước dân là trách nhiệm chính trị của cán bộ, đảng viên hiện nay”, nằm trong dòng các bài viết của tôi cho Tạp chí Cộng sản và các tạp chí triết học. Khi có nhiều vấn đề đập vào mắt, tôi đã tập trung vào những mảng mà từ góc độ của mình có thể tạo ra tác động mạnh mẽ nhất.

Liêm sỉ vốn là chuẩn mực đạo đức của cá nhân, nhưng Giáo sư lại gọi là “trách nhiệm chính trị”. Vì sao ông lại có sự nhìn nhận như vậy?

- Đây là vấn đề lớn. Trước hết, ta cần phải nói liêm sỉ của ai? Chính là của cán bộ, của Đảng viên, trước dân, trước Đảng. Sự tồn vong của đất nước, của Đảng phụ thuộc rất lớn vào trách nhiệm của đội ngũ cán bộ. Nếu cán bộ sai lầm thì uy tín của Đảng trước dân sẽ giảm nghiêm trọng, thậm chí gây ra những bức xúc không đáng có trong xã hội.

Vì vậy, việc đề cập đến liêm sỉ trước hết là đối với các cán bộ các cấp. Một Đảng viên không thể đánh mất điều đó trước cái nhìn của quần chúng nhân dân đối với Đảng. Đó là điều thúc đẩy tôi viết nhiều.

Thật ra, bài viết này không dài lắm! Tôi cũng bất ngờ khi được xướng tên nhận giải A. Đối với tôi, đây là sự ghi nhận cho những nỗ lực suy tư, đắn đo, cân nhắc từng câu chữ để thể hiện được mong muốn của mình đối với đất nước.

Có ý kiến cho rằng chúng ta phải bàn luận về liêm sỉ như một vấn đề cấp thiết. Phải chăng sự cám dỗ của đồng tiền trong kinh tế thị trường đã làm lu mờ giá trị này, đặc biệt khi thực tế có không ít cán bộ sa ngã?

- Đúng thế, vấn đề liêm sỉ được bàn luận xuất phát từ thực tiễn cuộc sống. Chúng ta thấy có những người đã "đổ nhào" một cách không thương tiếc. Tôi nói điều này có lẽ cũng hơi cá nhân một chút, nhưng nói thật bản thân tôi thấy rất đau lòng. Tôi có những học trò mà mình hy vọng sẽ là những cán bộ mẫu mực, nhưng rồi họ đã sa ngã.

Sự cám dỗ của đồng tiền rất lớn từ xưa đến nay chứ không phải chỉ bây giờ. Ngày xưa, số lượng quan thanh liêm cũng không nhiều, tức là người tránh được cám dỗ không nhiều.

Nếu như ở các nước, từng đồng tiền vào đâu, ra đâu đều có quy trình để bảo vệ người đứng đầu các cấp; thì chúng ta đã theo dõi vấn đề này được chưa? Thực tế là chưa. Có những cán bộ bây giờ moi ra cả thùng tiền trong phòng làm việc. Đó là hành động không còn liêm chính, không còn liêm sỉ, bất chấp tất cả. Đồng tiền làm lóa mắt, chưa kể những hủ hóa khác... Đó là những điều rất đáng sợ, đáng ngại và sẽ là một trong những cái cớ để cho những người chống đối đã đành, nó còn làm “mọt ruỗng” tổ chức của mình.

Sự sụp đổ của Liên Xô và các nước Đông Âu cũng chính vì điều đó. Người ta đua nhau làm giàu và rồi cuối cùng "lạc đường" cả. Đó là nguy cơ lớn nhất đối với Đảng và Nhà nước.

Tôi cho rằng, trong điều kiện này, chúng ta phải đẩy mạnh công cuộc chống suy thoái đang diễn ra mà Tổng Bí thư Tô Lâm có thể nói là “người đốt lò” còn mạnh hơn cả cố Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng, khi không có vùng cấm, không có ngoại lệ. Tôi nghĩ đó là điều hết sức cần thiết trong tình hình xã hội hiện nay.

Viết về liêm sỉ, có phải Giáo sư đang muốn chạm vào nơi sâu kín nhất của lương tri mỗi con người? Trong tác phẩm của mình, ông có đề xuất những cơ chế, chính sách cụ thể để duy trì và tôn vinh những cán bộ có đạo đức, đồng thời xử lý những người đã đánh mất nó?

- Trong tác phẩm, tôi chủ yếu nói về nghĩa vụ và đạo đức của cán bộ, Đảng viên trước quần chúng, nhân dân và trước Đảng. Tôi khẳng định, điều quan trọng nhất là sự tự giác của mỗi người. Nếu bị ép buộc thì sự rèn luyện đạo đức sẽ không thể bền vững và sâu sắc. Chỉ khi tự ý thức được trách nhiệm của mình đối với xã hội, đất nước và cơ quan đang công tác, người cán bộ mới có thể đảm nhận công việc một cách thoải mái và hết lòng.

7 giải thưởng của ông trong 5 năm gần đây, ở lứa tuổi 80, cho thấy một tinh thần làm việc không ngừng nghỉ của một nhà khoa học. Chắc hẳn ông đã được thừa hưởng từ một nền giáo dục và truyền thống gia đình?

- Tôi sinh ra ở vùng quê nghèo ở Thanh Hoá. Bố tôi học vấn thấp, nhưng tính cách thì có thể nói khó mà theo được. Bố là người cần cù, chăm chỉ, trung thực và rất thương người. Đó cũng là những phẩm chất mà tôi đã tiếp thu được. Bố tôi cũng là người động viên và rất kiên quyết đối với việc học hành của tôi. Tôi vẫn nhớ nhất câu nói của bố là: "Con xem cả xã ta không có ai học nổi lên cấp 3 cả. Con cố gắng học".

Khi còn nhỏ, nhà tôi nghèo lắm! Mỗi tuần, tôi phải đi bộ 7km để đến trường cấp hai ở Vĩnh Lộc. Gia đình làm nông nên ngoài việc học, tôi còn phải ra đồng làm việc, đi cày. Tôi đi cày cũng không đến nỗi đâu nhé! (cười).

Tôi vẫn nhớ nhà tôi có một con trâu trắng rất hung hăng đến nỗi các chị tôi không dám lại gần. Tuy nhiên, tôi lại "trị" được con trâu ấy. Tất cả những điều đó đã hun đúc cho tôi tính kiên trì và sự bản lĩnh, ứng xử cùng với một nền tảng thể lực tốt. 70 tuổi, tôi mới nghỉ chơi bóng đá.

Trước đó, tôi là người duy nhất trong 7 anh em cùng học được cử đi học ở nước ngoài. Đó không chỉ là niềm vinh dự, mà còn là một trách nhiệm lớn lao với tôi và gia đình, quê hương, đất nước.

Mảnh đất xứ Thanh – nơi "địa linh nhân kiệt", truyền thống hiếu học và văn hóa quê hương đã thấm đẫm, ảnh hưởng đến tinh thần yêu nước, trách nhiệm công dân và dạy cho ông bài học gì về "khí tiết" của một kẻ sĩ?

- Cho đến hiện tại, tôi đã không phụ lòng mong mỏi của gia đình, các thầy cô giáo cũ, những người mà đến giờ tôi vẫn rất trân trọng.

Có thể nói, xứ Thanh là một nơi phát triển, giữ được truyền thống văn hóa dân tộc và là cái nôi sản sinh ra nhiều doanh nhân, nhà văn, nhà báo, nhà khoa học và lãnh đạo nổi tiếng. Trong suốt thời kỳ kháng chiến cho đến nay, mảnh đất này luôn có những người con ưu tú như nguyên Bộ trưởng Bộ Ngoại giao Nguyễn Dy Niên. Gần đây nhất, một người bạn thân thiết với tôi vừa qua đời là nguyên Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Lê Huy Ngọ - người con xứ Thanh đã cống hiến trọn đời cho nông nghiệp.

Điều tôi tiếp thu được nhiều nhất khi sinh ra ở quê hương xứ Thanh là sự cố gắng, kiên trì trong mọi tình huống, dù khó khăn bao nhiêu cũng không nản chí. Thứ hai là sự trung thực của người làm khoa học. Tôi luôn cố gắng làm điều tốt nhất cho người khác, không từ chối nếu việc đó không vi phạm pháp luật.

Cuộc sống đôi khi phức tạp lắm! Tôi biết có những học trò dựa vào “thế” của thầy, nhưng tôi học được sự độ lượng của người thầy, bởi học trò thì "trăm người trăm tính". Hiện tại, vẫn có những học trò dù xa cách về mặt địa lý nhưng hàng chục năm nay nhưng vẫn liên lạc, vẫn thăm hỏi, trò chuyện với thầy. Có thể nói, hạnh phúc của người thầy là khi học trò vẫn nhớ đến mình. Làm nghề dạy học không giàu về kinh tế, nhưng lại giàu trí tuệ và giàu tình thương, đó là một loại hạnh phúc rồi.

Với một người dành cả đời nghiên cứu về triết học, theo ông, phẩm chất nào là quan trọng nhất đối với một nhà khoa học chân chính?

- Thật ra, phẩm chất quan trọng đối với một nhà khoa học có nhiều, chứ không phải chỉ một. Trước hết, mỗi người phải biết phân định đúng – sai trong công việc của mình. Nếu không xác định được điều đó thì ngay từ đầu chúng ta có thể vấp ngã.

Thứ hai, không thể thiếu được là tính kiên trì. Vì nếu thiếu sự kiên trì, chúng ta rất dễ bằng lòng với những gì đã làm được. Trong khoa học, không có đường thênh thang mà vô cùng gian nan, khó khăn. Phải tích lũy hằng ngày, nhìn nhận một cách khách quan những sự việc xảy ra xung quanh mình từng giờ, từng phút. Và muốn đánh giá được đúng – sai, trước hết bản thân phải hiểu biết. Nói như Lênin: "Học, học nữa, học mãi", hay như Khổng Tử: "Học không biết chán, dạy không biết mỏi". Tất cả những điều đó là những phẩm chất rất cần thiết.

Tóm lại, trước hết phải xác định cho mình mục đích làm vì điều gì: Vì đất nước, vì dân tộc, vì Đảng (nếu là Đảng viên), hay là vì điều gì khác. Nếu chỉ vì địa vị, vì lợi ích cho bản thân và gia đình để rồi phá bỏ tất cả các quy tắc thì đó sẽ là con đường sa ngã, không thể nào cứu vãn được.

Bản thân tôi không bao giờ xao nhãng việc học. Câu nói "Học, học nữa, học mãi" với tôi không phải là khẩu hiệu suông. Tôi càng thấm thía rằng, không bao giờ được vì đồng tiền hay vì địa vị mà đánh mất bản thân. Phải sống trung thực với mình, năng lực mình đến đâu thì làm đến đấy.

Khi Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng muốn tôi lên làm việc tại Văn phòng của Tổng Bí thư, tôi đã từ chối vì thích làm nghiên cứu hơn. Phải nói rằng, đó là quãng đời mà tôi tích lũy được nhiều kiến thức. Làm khoa học, đặc biệt là triết học, nếu không có chân đế của khoa học cơ bản thì không làm được.

Trong cuộc sống, phân biệt đúng - sai không phải lúc nào cũng dễ dàng. Có những cái ta tưởng như đúng 100%, nhưng nếu suy đi tính lại và thực tiễn kiểm nghiệm thì nó lại không hoàn toàn như vậy. Đặc biệt, làm khoa học phải có chính kiến và ý thức xây dựng thì mới có đóng góp cho xã hội.

Khi tôi viết các bài về bảo vệ môi trường sống, tôi dẫn chứng các con sông ở Việt Nam bị ô nhiễm ra sao, rừng bị phá thế nào, ô nhiễm không khí ra sao… Tôi báo động về chuyện đó rất sớm và hiện tại vẫn còn nguyên giá trị. Về kinh tế tư nhân, sau khi từng đi thực tế từ Bắc vào Nam để chuẩn bị cho Đại hội VII, thời điểm đó, tôi từng có phát biểu rằng, chúng ta chỉ nên giữ lại 30% kinh tế quốc doanh thôi, vì các doanh nghiệp tư nhân làm ăn tốt hơn…

Đó là những bài học, kinh nghiệm, nhưng cũng là những giá trị mà bản thân lĩnh hội được hoặc mình đóng góp vào đó. Cả một quá trình xuyên suốt từ năm 1965 cho đến bây giờ, tôi không ngừng nghỉ chuyện đọc sách, học thêm, tìm tòi, nghiên cứu để thể hiện ra bằng những công trình, tác phẩm có thể nói là lớn với đời tôi nói riêng. Đó là một quá trình tích lũy, kiên trì và trung thực với bản thân mình.

Bài học nhân sinh sâu sắc nào mà cả cuộc đời, sự nghiệp ông đúc kết và muốn trao truyền cho thế hệ trẻ?

- Có thể nói, xã hội hiện đại có rất nhiều cám dỗ từ tiền bạc, địa vị đến những thói thường mà không phải ai cũng dễ dàng né tránh. Với tất cả điều đó, mỗi người phải tự ý thức trách nhiệm của mình. Đặc biệt, là một người làm thầy, tôi luôn tự dặn mình không được lơ là dù chỉ một phút trước những yếu mềm, không bao giờ tự thỏa mãn với những gì mình đã đạt được và không bao giờ thù oán ai một cách vô cớ.

Trên con đường công danh sự nghiệp, một người trí thức phải giữ được sự trong sạch của bản thân. Điều đó bắt đầu từ sự trung thực với mình, trung thực với bạn bè, rồi mới đến trung thực với đất nước. Giữ được sự trong sạch là điều quý giá nhất. Bởi nếu không thì sẽ như người ta nói: "Kiếm củi 3 năm đốt một giờ”. Đó là điều mà tôi luôn trăn trở.

Tôi nhớ trong một cuộc trò chuyện của tôi với Thiếu tướng Nguyễn Đức Huy - người đi qua 3 cuộc chiến, trải qua rất nhiều lần "vào sinh ra tử", nhưng ông bảo điều ông sợ nhất là "sự cám dỗ trong thời bình". Là một nhà giáo, nhà khoa học, Giáo sư có đối mặt với những cám dỗ, nỗi sợ như thế?

- Tôi đã từng từ chối việc đưa phong bì cho hội đồng chấm thi. Tôi tuyên bố thẳng thắn với người hối lộ: "Một là các anh, các chị thi. Hai là các anh, các chị để phong bì đấy và đi về, tôi không nhận”. Đó là điều mà một nhà giáo không thể chấp nhận được. Thi cử đâu chỉ là chuyện điểm cao hay điểm thấp, mà chính là để xem kiến thức mình tiếp thu được đến đâu. Đừng có mang đồng tiền ra như dân gian có câu: "Đồng tiền đi trước là đồng tiền khôn". Điều đó đối với khoa học không được.

Suốt mấy chục năm giảng dạy trên khắp cả nước, tôi vẫn nói với học trò rằng, tri thức và kiến thức rất quan trọng, nhưng phẩm giá của một con người còn quan trọng hơn nhiều. Nếu không thấy phẩm giá của mình, mà lại mua tri thức bằng đồng tiền thì không bao giờ có thể lấy được sự kính trọng của mọi người trong xã hội.

Giữa một xã hội mà nhiều người chạy theo giá trị vật chất như hiện nay, những người liêm chính liệu có khi nào cảm thấy “đơn độc”? Trải qua gần một thế kỷ, chứng kiến bao thăng trầm, phẩm giá của một đời người theo ông là gì?

- Cũng có lúc thấy đơn độc đấy. Bởi vì người như vậy dễ bị cô lập. Tuy nhiên, một người để được xã hội nhớ đến, được học trò nhớ đến thì trước hết phải là một người trung thực, tôn trọng người khác và biết chế ngự những cảm xúc của mình. Thứ hai, là phải có sự kiên trì, làm việc hết mình và sống nhân văn. Tôi cho rằng, đó là công việc của cả một đời rèn luyện, chứ không phải chỉ một giai đoạn ngắn ngủi.

Ông nghĩ cần phải làm gì để nuôi dưỡng tâm trong sáng, đánh thức được tính tích cực của những người trẻ trước khi họ trở thành cán bộ?

- Đây là cả một quá trình cần có sự tham gia của gia đình, nhà trường và bạn bè. Vì nếu một trong những mắt xích đó bị đứt đoạn thì sẽ không thành được. Trước hết, trong gia đình, bố mẹ phải làm gương cho con cái noi theo. Nếu bố mẹ nói một đằng, làm một nẻo thì con cái không bao giờ nghe theo.

Thứ hai, đối với nhà trường cần phải là một môi trường lành mạnh, rèn luyện trong cả một quá trình và sự trung thực, cố gắng của bản thân là điều không thể thiếu được. Nếu chỉ cố gắng mà thiếu sự trung thực với bạn bè thì chắc chắn không bao giờ được ai quý mến hoặc kính trọng. Việc giữ được phẩm chất này suốt đời là cả một nghệ thuật. Tôi đã từng chứng kiến những người bạn có tài nhưng cuối cùng bị đào thải vì không giữ được mình.

Trong xã hội này, kiếm tiền rất dễ, nhưng sự trung thực đối với đất nước và xã hội phải đặt lên trên hết. Không được vì lợi ích cá nhân hay vì đồng tiền làm lóa mắt để rồi trở thành người bị xã hội đào thải.

Với trách nhiệm của một người thầy, tôi luôn nhắn nhủ học trò phải biết giữ mình, không bị cám dỗ bởi bất cứ điều gì. Giữ được mình trong những hoàn cảnh khó khăn nhất thì tự mình sẽ trưởng thành hơn. Và để cống hiến lâu dài, người trí thức phải học tập suốt đời.

Cảm ơn Giáo sư đã dành thời gian trò chuyện cùng Dân Việt!

×