Nhà Khoa học của nhà nông năm 2025 là người đầu tiên đề xuất trồng rau sạch, mở hướng cho rau trái vụ, tạo 17 giống mới

Gần 50 năm gắn bó với ngành nông nghiệp và người nông dân, GS.TS Trần Khắc Thi - Ủy viên Ban Chấp hành Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Hà Nội đã có nhiều đề tài, dự án khoa học có giá trị cao. Ông là người đầu tiên nghiên cứu về trồng rau an toàn trong nước, đề xuất công nghệ trồng rau trái vụ trên địa bàn Hà Nội và chủ trì chọn tạo 17 giống rau mới… Qua đó, góp phần nâng cao giá trị nông sản Việt, giúp người nông dân làm nông nghiệp bền vững.

Nhà Khoa học của nhà nông gần nửa thế kỷ cống hiến cho cây rau Việt

Sinh ra trong một gia đình nghèo, neo đơn ở Thái Bình (nay thuộc xã Long Hưng, tỉnh Hưng Yên), tuổi thơ của GS.TS Trần Khắc Thi gắn liền với nhiều gian khó. Cha hy sinh trong kháng chiến chống Pháp, hai anh trai lần lượt ngã xuống trên chiến trường chống Mỹ, gánh nặng gia đình dồn cả lên đôi vai gầy của người mẹ tảo tần.

Trong cảnh thiếu vắng bóng cha, anh, cậu bé Trần Khắc Thi sớm phải gánh vác việc đồng áng, vừa cắp sách đến trường vừa cày cấy như một nông dân thực thụ. Những năm tháng lam lũ ấy đã rèn giũa cho ông ý chí bền bỉ và trở thành hành trang quý giá trên con đường nghiên cứu khoa học sau này.

Năm 1970, tốt nghiệp phổ thông loại Khá, ông được Nhà nước cử sang Liên Xô học tập. Sau 1 năm học dự bị tiếng Nga, ông nhập học tại Học viện Nông nghiệp Timiriazev ở Matxcơva, Liên Xô (cũ).

Khi lựa chọn chuyên ngành, thay vì theo hướng lương thực, chăn nuôi hay thủy sản, ông quyết định chọn khoa Rau quả. “Ngành rau quả ở Nga, đặc biệt là cây rau, sẽ phù hợp và dễ áp dụng với điều kiện sản xuất của Việt Nam”, ông phân tích. Quyết định ấy đã trở thành bước ngoặt, mở đầu cho hành trình gần nửa thập kỷ GS.TS Trần Khắc Thi gắn bó với cây rau Việt.

Năm 1976, ông tốt nghiệp khoa Rau quả với tấm bằng đỏ – thành tích mà trong hơn 300 sinh viên khóa đó chỉ vài người đạt được. Mang trong mình khát vọng đem tri thức về phục vụ quê hương, ông trở về Việt Nam đúng lúc đất nước vừa thoát khỏi chiến tranh, lòng tràn đầy nhiệt huyết.

Kể lại kỷ niệm đáng nhớ trong những năm đầu về nước, ông Thi bồi hồi: Thời gian đầu, tôi công tác tại Viện Cây Lương thực và Cây Thực phẩm tại một vùng quê của tỉnh Hải Dương (nay là TP Hải Phòng).

Khi đó, theo chủ trương của cố Bác sĩ Nông học Lương Định Của, Viện trưởng Viện Cây Lương thực và Cây Thực phẩm, tất cả sinh viên mới ra trường đều phải lao động 1–2 năm ngoài đồng trước khi bước chân vào phòng thí nghiệm.

“Ban đầu, tôi hụt hẫng vì niềm đam mê nghiên cứu như “ngọn lửa đang cháy bỏng” bị kìm nén. Nhưng càng về sau, tôi càng thấm thía rằng chính quãng thời gian “ăn cơm nhà nông, ngủ giữa đồng ruộng” ấy đã rèn thêm kỹ năng thực tiễn, giúp những kiến thức học ở nước ngoài của tôi không bị xa rời thực tế”, ông Thi tâm sự.

Những tri thức, kinh nghiệm đúc rút sau nhiều năm học hỏi, nghiên cứu, gắn bó với đồng ruộng đã trở thành nguồn động lực bền bỉ để GS.TS Trần Khắc Thi không ngừng cống hiến cho sự nghiệp nghiên cứu.

Trong nhiều thập kỷ, GS.TS Trần Khắc Thi đã để lại dấu ấn đậm nét trong nhiều lĩnh vực nghiên cứu, đặc biệt là chọn tạo giống rau, phát triển mô hình rau an toàn, trồng rau trái vụ và ứng dụng công nghệ cao.

Trong lĩnh vực chọn tạo giống mới, trên cơ sở nghiên cứu đa dạng nguồn vật liệu khởi đầu, ông và tập thể cán bộ Viện Nghiên cứu Rau quả đã lai tạo thành công 17 giống rau có giá trị, phần lớn là các giống ưu thế lai như dưa chuột, cà chua, dưa hấu, mướp đắng…

Các giống này đều được Bộ Nông nghiệp và PTNT (nay là Bộ Nông nghiệp và Môi trường) công nhận, góp phần nâng cao năng suất, đa dạng hóa sản phẩm rau chất lượng cao cho thị trường trong nước. Đồng thời, giúp giảm dần sự lệ thuộc vào nhập khẩu hạt giống, mở ra cơ hội cạnh tranh cho rau quả Việt Nam trên thị trường quốc tế…

Bên cạnh đó, GS.TS Trần Khắc Thi còn là một trong những người đầu tiên đề xuất nghiên cứu và phát triển rau an toàn ở Việt Nam từ năm 1995. Ông cùng các cộng sự đã đi đầu trong việc xác định nguyên nhân gây ô nhiễm, đưa ra giải pháp khắc phục, đồng thời xây dựng mô hình tổ chức sản xuất và quản lý. Không dừng lại ở đó, ông còn mở lối với nghiên cứu trồng rau trái vụ bằng vòm che thấp. Giải pháp này đã mang lại hiệu quả rõ rệt: nông dân gia tăng thu nhập, thị trường Hà Nội có nguồn rau ôn đới tươi ngon ngay giữa mùa hè. Nghiên cứu này đến nay vẫn còn nhiều dấu ấn tại các mô hình trồng rau trái vụ ở huyện Đông Anh cũ, TP Hà Nội (khu vực gần sân bay Nội Bài).

Ngoài ra, GS.TS Trần Khắc Thi cùng nhiều cán bộ, nghiên cứu viên đã tiên phong cải tiến nhiều mô hình ứng dụng công nghệ cao vào sản xuất rau tại Việt Nam. Thực tế cho thấy, nhiều mô hình công nghệ cao nhập khẩu từ nước ngoài từng thất bại khi áp dụng ở Việt Nam do giá thành cao và không phù hợp điều kiện thực tế. Với tư duy sáng tạo và am hiểu thực tiễn, GS.TS Trần Khắc Thi cùng các cộng sự đã cải tiến, điều chỉnh để phù hợp với trình độ sản xuất và nhu cầu trong nước, từ đó hình thành nên những mô hình khả thi, tiết kiệm mà vẫn hiệu quả.

Không chỉ là Nhà khoa học của nhà nông, GS.TS Trần Khắc Thi còn là người thầy truyền lửa cho nhiều thế hệ cán bộ, nghiên cứu sinh tại Học viện Nông nghiệp Việt Nam.

GS.TS Trần Khắc Thi cũng là tác giả của hơn 70 công trình khoa học công bố trong và ngoài nước. Trong đó, có những cuốn sách đã trở thành “cẩm nang” của nông dân như Sổ tay người trồng rau hay Cơ sở khoa học sản xuất rau an toàn, được tái bản trên 10 lần.

Nghiên cứu khoa học phải đặt mình là nông dân để thấu hiểu

Dù có nhiều đóng góp trong sự nghiệp nghiên cứu, nhưng mỗi khi nhắc tới những đề tài hay công trình khoa học đã thực hiện, GS.TS Trần Khắc Thi chỉ kể lại ngắn gọn, khiêm nhường. Điều ông khiến ông trăn trở hơn cả là làm sao để các đề tài, dự án đi vào sản xuất, đem lại lợi ích thực tế cho người nông dân.

Nhà khoa học của nhà nông năm 2025 chia sẻ: “Làm nghiên cứu khoa học phải có đam mê, không say mê thì khó bền bỉ đến cùng. Và quan trọng hơn, nhà khoa học phải đặt mình vào vị trí của người nông dân – hiểu cái khó, cái trăn trở và điều họ thật sự cần. Nếu không, nghiên cứu sẽ xa rời thực tiễn và không đem lại kết quả thực sự".

Theo GS.TS Trần Khắc Thi, nông nghiệp Việt Nam vốn có truyền thống lâu đời, nông dân rất cần cù và sáng tạo. Tuy nhiên, những hạn chế về khoa học công nghệ đang khiến bà con nông dân phải bỏ nhiều công sức trong sản xuất mà hiệu quả đem lại chưa cao. Do đó, cần chú trọng xây dựng mối liên kết giữa nhà khoa học - nhà nông - doanh nghiệp.

GS.TS Trần Khắc Thi nhấn mạnh, trong chuỗi sản xuất và phát triển nông nghiệp hiện đại, doanh nghiệp nông nghiệp giữ vai trò vô cùng quan trọng. Họ không chỉ là cầu nối đưa sản phẩm từ đồng ruộng tới người tiêu dùng trong nước và ngoài nước, mà còn là lực lượng gắn kết lợi ích trực tiếp với nông dân.

Một vai trò khác của doanh nghiệp nông nghiệp là cầu nối trung gian chuyển giao tiến bộ kỹ thuật. Nếu nhà khoa học tập trung vào chuyên môn, tạo ra nền tảng, cây giống, con giống, kỹ thuật ban đầu; hệ thống khuyến nông làm nhiệm vụ tập huấn, thì doanh nghiệp nông nghiệp là đơn vị trực tiếp áp dụng công nghệ, mua sản phẩm và gắn quyền lợi của họ với nông dân.

Liên hệ thực tế, GS.TS Trần Khắc Thi cho biết, nhờ có doanh nghiệp, nhiều giống cây trồng mới nhanh chóng đi vào sản xuất đại trà. Điển hình như ThaiBinh Seed - Tổng Công ty Giống cây trồng Thái Bình, phối hợp với các viện nghiên cứu, đã phát triển mạnh mẽ các giống lúa BC15 hay TBR97. Nhờ vậy, các giống lúa này đã nhanh chóng được biết đến và trồng tại nhiều tỉnh, thành trong cả nước. Đây là kết quả mà nếu chỉ làm theo quy trình tập huấn truyền thống sẽ rất khó đạt được hiệu quả nhanh như vậy.

Do đó, GS.TS Trần Khắc Thi kiến nghị, nên khuyến khích và tạo điều kiện cho các doanh nghiệp tham gia trực tiếp vào nghiên cứu và phát triển các đề tài nghiên cứu về nông nghiệp.

“Các doanh nghiệp nông nghiệp có lợi thế quy mô sản xuất lớn, quy trình bài bản nên khi chuyển các tiến bộ kỹ thuật, công nghệ, họ có thể áp dụng có chiến lược, cho hiệu quả rõ rệt. Nhiều doanh nghiệp biết mình cần gì nên sẵn sàng bỏ tiền đầu tư nghiên cứu để nâng cao sản lượng, chất lượng sản phẩm, cải thiện quy trình”, giáo sư lý giải.

GS.TS Trần Khắc Thi đề xuất, cùng với nông dân và nhà khoa học, Trung ương Hội Nông dân Việt Nam nên mở rộng đối tượng được vinh danh bao gồm cả doanh nghiệp nông nghiệp của Việt Nam. Ông khẳng định, trong kỷ nguyên mới, doanh nghiệp chính là “cầu nối” quan trọng giữa nhà khoa học và nhà nông, giữa người nông dân và thị trường, đồng thời là động lực thúc đẩy xuất khẩu và phát triển nông nghiệp theo hướng hiện đại, bền vững.

GS.TS Trần Khắc Thi từng giữ nhiều trọng trách tại các viện, hiệp hội, hội đồng tư vấn các đề tài, dự khoa học cấp Nhà nước, cấp Bộ, cấp tỉnh/thành phố. Hiện nay GS.TS Trần Khắc Thi đang đảm nhiệm vai trò Phó chủ nhiệm Chương trình nghiên cứu khoa học và ứng dụng công nghệ phục vụ phát triển nông nghiệp, kinh tế nông thôn, xây dựng nông thôn mới Hà Nội (CT04) thuộc Sở Khoa học - Công nghệ Hà Nội và Ủy viên Ban chấp hành Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Hà Nội.

Với những đóng góp cho ngành nông nghiệp Việt Nam, GS.TS Trần Khắc Thi đã được trao tặng Huân chương Lao động hạng Ba, Bằng khen của Thủ tướng Chính phủ, Huy chương Vì sự nghiệp Khoa học công nghệ, Huy chương Vì sự nghiệp Nông nghiệp, Huy chương Vì sự nghiệp Giáo dục cùng nhiều bằng khen, giấy khen, vinh danh khác.

Vừa qua, GS.TS Trần Khắc Thi đã được Trung ương Hội Nông dân Việt Nam công nhận là 1 trong 32 Nhà khoa học của nhà nông năm 2025.

×