Thành phố mới Hải Phòng sau sáp nhập Hải Dương, quê hương của một danh tướng nhà Trần có cha là Thượng tướng

Trong Lịch triều hiến chương loại chí, nhà sử học Phan Huy Chú viết Trần Khánh Dư là người tôn thất nên được phong tước Nhân Huệ vương. Trong cuộc kháng chiến chống quân Nguyên Mông lần thứ nhất (năm 1258), ông thường thừa cơ đánh úp và giành thắng lợi. Ông được vua Trần Thánh Tông khen trí dũng, phong làm Thiên tử nghĩa nam (tức con nuôi của vua).

Thời gian làm quan trong triều, Trần Khánh Dư đã mắc trọng tội. Ông thông dâm với công chúa Thiên Thụy, con gái của vua Trần Thánh Tông, vợ của Trần Quốc Nghiễn (con trai của Hưng Đạo Vương Trần Quốc Tuấn). Sự việc bị bại lộ, Trần Khánh Dư bị bắt, theo luật thời bấy giờ phải bị xử tội chết, tịch thu hết tài sản. Tuy nhiên, ông chỉ bị đánh 100 trượng, tịch thu tài sản, phế truất binh quyền và phải về quê cha ở Chí Linh làm nghề bán than kiếm sống.

Vào tháng 10/1282, sau một lần gặp gỡ, vua Trần Nhân Tông xuống chiếu tha tội cho Trần Khánh Dư và được làm quan trở lại.

Ở cuộc chiến chống quân Nguyên Mông lần thứ ba (năm 1287), khi đó Trần Khánh Dư là phó tướng Vân Đồn, được Hưng Đạo Vương giao hết việc biên thùy cho do thủy quân của giặc đánh vào Vân Đồn.

Ông đã lập công khi đánh bại thuyền vận tải lương thực của giặc, bắt được nhiều quân lương, khí giới, tù binh, buộc quân giặc phải rút lui.

Thế nhưng sau đó, vị tướng lắm tài nhiều tật này còn vướng vào một chuyện khác là lợi dụng chức quyền để buôn bán khi trấn giữ Vân Đồn.

Sách Khâm định Việt sử thông giám cương mục viết Trần Khánh Dư có công lao đánh quân Nguyên Mông, nhưng "có tính tham lam, phàm giữ chức trấn thủ ở nơi nào, người trong hạt đều oán ghét".

Trần Khánh Dư mất năm 1340. Nhà sử học Nguyễn Khắc Thuần nói về Trần Khánh Dư trong Việt sử giai thoại: "Nhờ tài cao mà lập được công lớn nhưng cũng bởi đức mỏng mà để tiếng xấu với đời.

Nhân Huệ vương Khánh Dư quả có lý lịch khác thường vậy. Sau Khánh Dư còn nói Tướng là chim ưng, quân dân là vịt, lấy vịt để nuôi chim ưng thì có gì lạ. Sợ thay"!

Tại huyện Vân Đồn của tỉnh Quảng Ninh nơi gắn với những chiến công hiển hách của cuộc kháng chiến chống giặc Nguyên - Mông của dân tộc, có nhiều di tích lịch sử thờ Nhân Huệ Vương Trần Khánh Dư, trong đó đền thờ Trần Khánh Dư tại xã Hạ Long là một địa chỉ tâm linh đặc sắc.

Đền thờ Trần Khánh Dư tại xã Hạ Long, huyện Vân Đồn, tỉnh Quảng Ninh. Ảnh: Diệu Minh

Về vùng đất Đông Bắc, trong đó có Vân Đồn liên quan đến danh tướng Trần Khánh Dư, theo sử sách, năm 1288, trong cuộc kháng chiến chống Nguyên Mông lần thứ ba, Trần Khánh Dư được cử chỉ huy đạo quân phòng giữ vùng biển Đông Bắc.

Tại đây, ông cùng quân lính đánh thắng trận Vân Đồn, tiêu diệt hơn 500 chiến thuyền lương của Trương Văn Hổ, góp phần quan trọng để cuộc kháng chiến chống Nguyên Mông lần ba sớm kết thúc thắng lợi.

Với cống hiến to lớn trong suốt 3 cuộc kháng chiến chống Nguyên Mông, Trần Khánh Dư đã được vua Trần phong tước Nhân Huệ vương.

Chiến công của Phó đô tướng quân Trần Khánh Dư đánh chìm đoàn thuyền lương Trương Văn Hổ trên vịnh biển Bái Tử Long, góp phần rất quan trọng vào Chiến thắng Bạch Đằng.

Về chiến thắng Vân Đồn, sử sách có ghi, cuối năm 1287, quân Mông Nguyên chia làm nhiều cánh tiến đánh Đại Việt bằng cả đường bộ và đường thủy.

Phó đô tướng quân Trần Khánh Dư được nhà vua tin tưởng giao chỉ huy đạo quân chặn đường tiến và tiêu diệt cánh quân thủy do Ô Mã Nhi và Phàn Tiếp chỉ huy.

Quân Mông Nguyên sau khi đã vượt qua được các cửa ải tiền tiêu ở Mũi Ngọc và Vân Đồn, chúng chủ quan cho rằng quân Đại Việt đã bị đánh bại và đang rút chạy nên thúc nhau theo sông Bạch Đằng tiến sâu vào hợp với cánh quân bộ ở Vạn Kiếp theo đúng kế hoạch đã vạch sẵn.

Lúc này, nhận được tin cấp báo Vân Đồn và một số vị trí quan trọng khác đã rơi vào tay giặc, nhà vua nổi giận sai người xuống Vân Đồn triệu Trần Khánh Dư về để hỏi tội. Nhận được chiếu chỉ, Trần Khánh Dư rất bình tĩnh.

Đền Gốm, đền thờ danh tướng Trần Khánh Dư ở quê nhà, nay là làng Gốm, phường Cổ Thành, TP Chí Linh, tỉnh Hải Dương. Ảnh: Nguyễn Việt.

Trần Khánh Dư xin với viên Trung sứ: “Lấy quân luật mà xử, tôi xin chịu tội nhưng xin ngài hoãn cho vài ba ngày để lập công chuộc tội rồi sẽ chịu búa rìu cũng chưa muộn”. Trần Khánh Dư là con người cương trực, thẳng thắn, dám nhận tội nhưng cũng rất bản lĩnh và luôn tin vào những suy nghĩ, tính toán của mình.

Sự thực thì lúc đó trong đầu Trần Khánh Dư đã hình thành những ý tưởng phản công rất táo bạo. Trên cơ sở phân tích thế trận và dự báo các tình huống một cách chính xác, Trần Khánh Dư phán đoán đoàn thuyền chở 17 vạn thạch lương của Trương Văn Hổ đang đi phía sau đội hình không có quân lính chiến yểm hộ nên đã quyết định thu gom số quân còn lại, bố trí một trận địa phục kích kéo dài từ Vân Đồn tới Lục Thủy đợi đoàn thuyền lương của địch.

Quả đúng như dự đoán của Trần Khánh Dư, cả đoàn thuyền lương của địch đi lọt vào đúng trận địa phục kích của quân Đại Việt. Chỉ chờ có vậy, Trần Khánh Dư ra lệnh cho quân sĩ xung trận.

Không có thuyền chiến đi cùng bảo vệ, đoàn thuyền lương của quân Nguyên Mông nhanh chóng bị quân của Trần Khánh Dư tiêu diệt, nhiều thuyền cùng một số lượng lớn quân lương bị nhấn chìm.

Tướng giặc là Trương Văn Hổ thoát chết bỏ chạy tháo thân trên một chiếc thuyền nhỏ qua đảo Hải Nam.

Nhận tin chiến thắng từ Vân Đồn cấp báo về, vua nhà Trần rất đỗi vui mừng mà rằng: “Cái mà quân Mông Nguyên trông chờ là ở thuyền lương và khí giới, nay những thứ đó đã bị ta bắt được. Có lẽ chúng không còn xoay xở được nữa”.

Họa chân dung Nhân Huệ Vương Trần Khánh Dư, quê Chí Linh, tỉnh Hải Dương, có cha là Thượng tướng Trần Phó Duyệt, tôn thất nhà Trần.

Quả đúng như vậy! Bị cắt mất nguồn hậu cần, quân Mông Nguyên rơi vào thế túng quẫn, sức chiến đấu suy giảm nhanh chóng, tâm lý hoang mang, thiếu nhuệ khí lan tràn... để rồi cuối cùng buộc phải rút lui khỏi Đại Việt.

Chiến thắng Vân Đồn in đậm dấu ấn chỉ huy mưu lược và công lớn của Trần Khánh Dư. Sách Đại Việt sử ký toàn thư cho biết: “Khánh Dư biết quân giặc đã qua, thuyền vận tải ắt theo sau nên thu thập tàn binh đợi chúng. Chẳng bao lâu đoàn thuyền tải quả nhiên đến. Khánh Dư đánh bại chúng, bắt được quân lương, khí giới của giặc nhiều không kể xiết, tù binh cũng rất nhiều. Ông lập tức sai chạy ngựa mang thư về báo với nhà vua. Thượng hoàng tha cho tội trước, không hỏi đến nữa”.

Còn sử thần Ngô Thì Sĩ thì ca ngợi: “Trận thắng ở Vân Đồn rất kỳ diệu và là căn bản của thắng lợi trên sông Bạch Đằng sau đó. Trận thắng ở Vân Đồn là chẹt con hổ mà cướp lấy mồi... Mưu tính hiệu và công thắng địch của Trần Khánh Dư cũng vĩ đại thay”.

Tháng 4/1288, chiến thắng Bạch Đằng lịch sử kết thúc cuộc kháng chiến chống quân Mông Nguyên lần thứ ba của quân dân Đại Việt. Ngày cả nước ca khúc khải hoàn, Trần Khánh Dư đã được phong chức Phiêu kỵ Thượng tướng quân (một chức chỉ dành phong cho các hoàng tử nhưng vì Trần Khánh Dư đã được nhận làm con nuôi của vua nên được hưởng ân sủng này).

Bên trong đền Gốm, làng Gốm, phường Cổ Thành, thành phố Chí Linh, tỉnh Hải Dương là hương án thờ Nhân Huệ Vương Trần Khánh Dư. Ảnh: Nguyễn Việt.

Sử cũ còn cho biết, năm Nhâm Tý 1312, Trần Khánh Dư chỉ huy một đạo quân vượt biển vào đánh quân Chiêm Thành và trận này quân Đại Việt cũng giành được thắng lợi lớn. Trần Khánh Dư mất năm Kỷ Mão 1339. Năm sinh của ông hiện chưa có tài liệu nào ghi chép rõ. Sau khi mất, ông được truy phong Đại vương

Nhà sử học Phan Huy Chú xếp ông ở hàng thứ tư, chỉ sau Trần Hưng Đạo, Trần Nhật Duật và Phạm Ngũ Lão, đứng trên các tướng tài kiệt hiệt như Trần Quang Khải, Trần Bình Trọng, Trần Quốc Toản, Nguyễn Khoái, Trần Quốc Nghiễn, Trần Quốc Tảng...

Theo Đại Việt sử ký toàn thư, khi tuổi già, có thời gian Trần Khánh Dư về sống tại Vân Đồn. Theo sử chép, thời gian Trần Khánh Dư sống ở Vân Đồn, vua Trần Minh Tông đã xuống tận nơi thăm hỏi. Sau khi ông mất, tại mảnh đất Vân Đồn địa linh nhân kiệt nơi gắn với những chiến công hiển hách của lịch sử dân tộc, cũng như cuộc đời Trần Khánh Dư, người dân đã lập nhiều di tích thờ ông. Ngày nay tại huyện đảo Vân Đồn có nhiều đền, miếu, nghè thờ Trần Khánh Dư như nghè thờ ông tại xã Quan Lạn, trong đó đền thờ tại xã Hạ Long là một công trình tâm linh tọa lạc tại vị trí phong thủy tốt, uy nghiêm bề thế và linh thiêng.

Sáp nhập tỉnh Hải Dương với Hải Phòng, thành phố mới tên Hải Phòng tự hào có thêm một danh tướng nhà Trần, góp thêm một chân dung anh hùng có công lớn trong sự nghiệp bảo vệ toàn vẹn lãnh thổ Đại Việt thời nhà Trần.

×