Tổ chức học tập suốt đời ở nông dân – Tại sao không?

Kiện toàn hệ thống khuyến nông theo chính quyền hai cấp không chỉ là câu chuyện kỹ thuật của ngành nông nghiệp mà còn là thông điệp chính trị thể hiện niềm tin và trách nhiệm lớn của Đảng trong việc xây dựng hệ thống khuyến nông hiệu quả, gắn chặt với người dân, khắc phục tình trạng hành chính hóa, chồng chéo, thiếu hiệu quả kéo dài.

Yêu cầu bỏ khâu trung gian, bảo đảm liên thông, đồng bộ, thống nhất từ cấp tỉnh tới cấp xã, đồng thời quy định mỗi xã có hai cán bộ khuyến nông là sự cụ thể hóa nguyên tắc “việc dân cần thì phải làm, chỗ dân yếu thì phải bù”. Đây là bước chuyển từ “tư duy hành chính” sang “tư duy phục vụ”, đưa cán bộ khuyến nông trở lại gần ruộng đồng – nơi họ làm việc trực tiếp với nông dân.

Tuy nhiên, từ chỉ đạo đến thực tiễn bao giờ cũng có khoảng cách. Cái khó nằm ở năng lực đội ngũ. Trước đây, khuyến nông cấp huyện có trung tâm với nhiều cán bộ chuyên trách, mỗi người phụ trách một lĩnh vực, có thể bổ sung lẫn nhau. Nay khi phân tán xuống xã, một cán bộ phải cùng lúc nắm trồng trọt, chăn nuôi, thủy sản, thú y, phân bón, thủy lợi, chế biến; lại cần kỹ năng truyền thông, tập huấn, hướng dẫn nông dân. Nếu hệ thống đào tạo, bồi dưỡng không thay đổi, thì “hai cán bộ/xã” chỉ là chỉ tiêu hành chính, khó tạo đột phá thực chất.

Nguy cơ thứ hai là đứt gãy hỗ trợ khi “bỏ trung gian”. Các trạm khuyến nông huyện từng là đầu mối quen thuộc với nông dân, có mạng lưới, kinh nghiệm, kho dữ liệu. Nếu giải thể hoặc sáp nhập mà không có lộ trình chuyển giao, không bảo tồn và phát huy nhân lực hiện có, khoảng trống sẽ rất lớn. Nông dân cần hỗ trợ ngay tại đồng ruộng, không thể chờ đợi những cuộc sắp xếp bộ máy kéo dài.

Chỉ đạo của Tổng Bí thư cũng mở ra hướng mới khi yêu cầu cán bộ khuyến nông vừa thực hiện quản lý nhà nước vừa cung cấp dịch vụ. Làm tốt, khuyến nông sẽ thoát khỏi thân phận “cánh tay nối dài” hành chính; làm dở, cán bộ lại bị hút vào vòng xoáy báo cáo, thống kê, thanh tra, còn phần hỗ trợ nông dân trực tiếp bị coi nhẹ. Để tránh điều này, cần cơ chế giám sát và đánh giá thực chất – dựa vào số mô hình thành công, hiệu quả kinh tế, mức độ hài lòng của nông dân – thay vì chỉ đếm số hội nghị hay báo cáo đã nộp.

Một điểm tích cực khác là chỉ đạo đưa ra thời hạn cụ thể: trước ngày 15/10/2025 phải hoàn tất bố trí cán bộ. Thời hạn này tạo áp lực tiến độ, nhưng đi kèm phải là chiến lược đào tạo lại. Không thể chỉ dựa vào biên chế sẵn có mà gắn nhãn “khuyến nông”. Cần chương trình bồi dưỡng liên ngành – từ kỹ thuật nông nghiệp hiện đại đến kỹ năng truyền đạt, tập huấn và sử dụng công nghệ thông tin để kết nối với nông dân qua nền tảng số.

Tuy nhiên, chỉ dựa vào cán bộ khuyến nông thì chưa đủ. Đây là lúc cần tư duy đột phá: coi nông dân không chỉ là người nhận dịch vụ mà là chủ thể tri thức. Trong sản xuất, nông dân nắm giữ nhiều kinh nghiệm quý báu nhưng thiếu cơ chế chia sẻ, nhân rộng.

Vì vậy, cùng với việc kiện toàn đội ngũ, cần hình thành các “tổ chức học” ở cơ sở – nơi nông dân học hỏi lẫn nhau, thảo luận kỹ thuật, giống cây con, phòng trừ dịch bệnh, ứng dụng công nghệ mới. Tổ chức học có thể gắn với hợp tác xã, câu lạc bộ, tổ hợp tác hoặc nhóm sở thích, nhưng phải được thể chế hóa để có vị trí rõ ràng và được Nhà nước hỗ trợ phương tiện, chuyên gia, tài liệu. Khi đó, mỗi nông dân sẽ trở thành một “nhà khuyến nông tại chỗ”, lan tỏa kiến thức ngay trong cộng đồng.

Mô hình này đã thành công ở nhiều nước. Ở Philippines, các farmers’ field schools giúp nông dân tự thực nghiệm và rút ra bài học; ở Ấn Độ, farmer producer organizations tập hợp nông dân chia sẻ tri thức và gắn kết với thị trường; ở Trung Quốc, mạng lưới “nông dân dẫn dắt nông dân” giúp công nghệ mới lan tỏa nhanh. Việt Nam hoàn toàn có thể học hỏi, kết hợp lực lượng khuyến nông chính thức để hình thành hệ sinh thái tri thức nông thôn.

Từ đó có thể hình dung một chiến lược khuyến nông ba tầng: tầng trên là cơ quan khuyến nông cấp tỉnh với vai trò hoạch định, kết nối chuyên môn; tầng giữa là cán bộ khuyến nông cấp xã, mỗi xã ít nhất hai người trực tiếp bám sát nông dân; tầng nền là các tổ chức học của nông dân – nơi tri thức được chia sẻ, kinh nghiệm tích lũy, sáng kiến được thử nghiệm. Ba tầng này liên thông, bổ trợ cho nhau, tránh tình trạng “trên nóng dưới lạnh” hay “dưới chờ trên”.

Chỉ đạo của Tổng Bí thư Tô Lâm là lời nhắc mạnh mẽ rằng cải cách khuyến nông không thể chỉ dừng ở sắp xếp bộ máy. Nó phải chạm tới gốc rễ là con người – năng lực thực sự của cán bộ và khả năng chủ động tiếp thu, khai thác tri thức của chính nông dân.

Nếu biết tận dụng cơ hội này để vừa kiện toàn tổ chức, vừa nuôi dưỡng các cộng đồng học tập ở nông thôn, khuyến nông Việt Nam sẽ không còn là “cánh tay nối dài” yếu ớt, mà trở thành mạng lưới tri thức sống động, góp phần đưa nông nghiệp nước ta thoát khỏi vòng luẩn quẩn “sản xuất nhỏ, manh mún, hiệu quả thấp” và tiến tới nền nông nghiệp thông minh, bền vững.

×