Từ “hạt lúa thiêng” đến hướng làm giàu bền vững ở A Lưới

Trong ký ức của đồng bào Tà Ôi, Cơ Tu ở A Lưới, lúa Ra dư không chỉ là giống lúa lâu đời gắn với truyền thuyết mẹ Lúa mà còn là “hạt gạo thiêng” hiện diện trong mọi lễ cúng Giàng, cúng thần Lúa.

Suốt hàng trăm năm, Ra dư được gieo trên nương rẫy ở lưng chừng núi, sinh trưởng tự nhiên không phân bón, không thuốc trừ sâu, phụ thuộc nhiều vào khí hậu và đất đai. Năng suất thấp, thời gian sinh trưởng dài, khiến giống lúa quý từng đứng trước nguy cơ mai một khi người dân dần bỏ nương rẫy hoặc ưu tiên các loại lúa cho năng suất cao hơn.

Tuy nhiên, chỉ trong khoảng hơn một thập niên trở lại đây, Ra dư đã có “cuộc hồi sinh” mạnh mẽ khi được phục tráng, mở rộng diện tích và bước đầu mang lại hiệu quả kinh tế vượt trội cho nhiều hộ nông dân vùng cao A Lưới.

Lúa Ra dư vốn kén đất, đòi hỏi tầng đất dày và độ ẩm ổn định. Tập quán truyền thống chỉ trồng Ra dư trên nương rẫy khiến mỗi vụ kéo dài tới 6 tháng nhưng năng suất không cao, mỗi năm chỉ làm được một vụ, nên giá trị kinh tế rất hạn chế. Vì vậy, nhiều hộ trước đây chỉ giữ lại một phần diện tích nhỏ để trồng Ra dư phục vụ lễ cúng hoặc dùng vào những dịp đặc biệt. Giai đoạn này, dù gạo quý hiếm và có giá 15.000 đồng/lon, lúa Ra dư vẫn bị xem là “không mang lại thu nhập”.

Nhận thấy nguy cơ mất giống, từ những năm 2004 – 2012, Phòng NN&PTNT huyện A Lưới trước đây đã phối hợp với Viện Khoa học kỹ thuật nông nghiệp Bắc Trung Bộ triển khai các mô hình khảo nghiệm và phục tráng Ra dư trên diện tích 20 ha ở các xã Quảng Nhâm cũ, nay là xã A Lưới 2 và và xã Hồng Thủy cũ, nay là xã A Lưới 1.

Các mô hình này đã cho kết quả tốt, khi lúa Ra dư có thể đạt năng suất 29–30 tạ/ha, cao hơn cả giống đối chứng Trưi (26 tạ/ha). Do có khả năng chịu hạn tốt, ít sâu bệnh, hạt chắc, tỷ lệ gạo nguyên cao và cơm thơm dẻo, Ra dư được đánh giá là một trong những giống lúa bản địa có giá trị kinh tế cao nhất ở A Lưới.

Khi đưa vào sản xuất hàng hóa, gạo Ra dư có giá bán cao, tính trung bình mỗi ha Ra dư cho thu nhập gấp 2-3 lần trồng các giống lúa khác.

Hiệu quả ấy mở ra hướng phát triển mới cho sản xuất nông nghiệp vùng cao A Lưới. Giai đoạn 2017 – 2020, huyện A Lưới trước đây tiếp tục mở rộng diện tích trồng Ra dư trên cả nương rẫy và ruộng nước. Việc chuyển đổi kỹ thuật trồng đã tạo nên bước ngoặt lớn.

Lúa Ra dư khi được đưa từ vùng đồi xuống ruộng nước cho kết quả năng suất hơn 30- 40 tạ/ha, cao hơn rất nhiều so với trồng trên đồi trước đây. Không chỉ tăng sản lượng, thời gian sinh trưởng của cây lúa còn rút ngắn khoảng 1 tháng, giảm đáng kể chi phí công chăm sóc.

Câu chuyện thành công tiêu biểu nhất là của cô gái Pa Cô Lê Thị Trưng Nhỉ ở xã A Lưới 1. Trước đây chị Nhỉ chỉ trồng lúa Ra dư trên nương rẫy. Khi nhận thấy Ra dư có giá gấp 3–4 lần gạo thường, chị mạnh dạn thuê đất, cải tạo ruộng và đưa lúa Ra dư xuống sản xuất trên ruộng nước và cho năng suất cao gấp 2 lần so với trồng nương rẫy, thời gian gieo cấy chỉ mất 3 tháng.

“Nhờ liên kết tiêu thụ qua hợp tác xã, gạo Ra dư luôn được thu mua với giá khoảng từ 30.000 – 60.000 đồng/kg, thậm chí cao hơn vào ngày lễ tết. Đây là mức giá hiếm loại lúa nào ở địa phương đạt được”, chị Nhỉ cho biết.

Hiện các xã vùng A Lưới có khoảng hơn 200 ha lúa Ra dư, trong đó nhiều diện tích được trồng theo hướng hữu cơ. Năm 2020, giống Ra dư Hồng Thủy được cấp chứng nhận hợp quy và nhãn hiệu tập thể “Gạo Ra dư – Hồng Thủy” sau hơn 15 năm nỗ lực phục tráng. Việc đăng ký thương hiệu không chỉ tạo niềm tin cho thị trường mà còn mở đường để giống lúa đặc sản của vùng cao tiếp cận các kênh tiêu thụ rộng hơn.

Hiện các hợp tác xã ở vùng A Lưới đang liên kết với doanh nghiệp, trong đó có Tập đoàn Quế Lâm, nhằm hướng đến ngành hàng nông nghiệp sạch, sản xuất theo chuỗi giá trị, bao tiêu ổn định cho bà con.

Từ hạt “lúa thiêng” chỉ dùng trong lễ cúng, Ra dư giờ đây đã trở thành thương hiệu đặc sản giúp đồng bào các dân tộc ở vùng biên giới A Lưới nâng cao thu nhập, mở ra con đường làm giàu ngay trên quê nhà.

×