Úc châu, “Ta là một, là riêng, là thứ nhất”: Ngôi nhà bay xuyên lục địa của “ngài Cook vĩ đại” (Bài 2)

Ở Melbourne, đi qua một khu công viên khổng lồ, như lạc vào cõi thiên thai, với hoa lá, suối reo và chim hót chói tai vui nhộn, tôi vào thăm khu nhà xưa cổ kính của gia đình Thuyền trưởng - Đô đốc James Cook (sinh năm 1728, mất năm 1779). Ông là thuyền trưởng của Hải quân Hoàng gia Anh, là nhà thám hiểm, nhà hàng hải, chuyên gia vẽ bản đồ danh tiếng, là người châu Âu đầu tiên đặt chân lên bờ biển phía đông nước châu Úc mấy trăm năm trước.

Đất nước Australia chắc chắn mãi mãi sẽ biết ơn ngài, tôi vào nhà Quốc hội của Úc, cũng đua chen đứng ghé vào, chụp ảnh với bức tranh vẽ chân dung nhà thám hiểm lãng tử huyền thoại Cook. Ông đã chỉ huy đoàn thám hiểm, “thuyền rồng ghé bến”, để “tìm ra châu Úc” rồi đem nó về làm quà cho chính quyền Thực dân Anh - như chúng ta đã biết, tham vọng của họ là xây dựng một “đế quốc” mà mặt trời không lặn trên lãnh thổ của họ (và hơn thế nữa).

Chuyện xảy ra từ năm 1770, khi ông Cook “dạt” bước lãng du vào vịnh Botany (của Sydney ngày nay). Ngửi thấy mùi của “vàng thoi bạc nén”, trên vùng đất rộng lớn (rộng hơn cả một lục địa - châu Úc, vì họ còn là chủ của nhiều hòn đảo giăng khắp ba bề bốn bên nữa), chỉ 8 năm sau, vào năm 1778, Thực dân Anh đã có chỉ thị về việc ra đời khu đô thị mà ngày nay là Sydney.

Thật trớ trêu, lúc đầu, nơi này chỉ là “hòn đảo” xa xôi để người Anh “di lý” những tội phạm bị lưu đày tới sinh sống. Nó đánh dấu bước đi đầu tiên của thành phố đang được vinh danh là nhộn nhịp, đông đúc và hoa lệ nhất Nam bán cầu, niềm tự hào vĩnh cửu của người Úc. Mới đây, người ta xếp hạng Sydney là một trong 10 thành phố quan trọng trên thế giới, “được lồng ghép chặt chẽ vào nền kinh tế toàn cầu”. Tiêu chỉ “Chỉ số sức mạnh kinh toàn cầu” cũng đánh giá: Sydney đứng thứ 11 trên thế giới. Thế giới có khoảng 200 quốc gia và vùng lãnh thổ, với vô số thành phố, Sydney quá “oách”.

Theo quy luật phổ biến, giống như tất cả các vụ đau lòng do xấm chiếm lãnh thổ và đưa người xa lạ ồ ạt vào sinh sống ở các vùng cư dân nguyên bản (chưa từng in dấu chân “ngoại bang”) khác, dịch bệnh đã lập tức xuất hiện: khi những thực dân da trắng đầu tiên đến định cư ở châu Úc. Thổ dân Úc đã sống hơn 30 - 40 nghìn năm nơi này (xin nhắc lại, hơn 30 đến gần 40 nghìn năm!), đề kháng của họ chưa từng được biết tới các mầm bệnh lạ của người da trắng ở lục địa xa xôi khác. Đúng 1 năm sau, vào năm 1779, bệnh đậu mùa tràn lan, cả nghìn thổ dân chết, trong khi dân số của họ lúc đó chỉ có vài nghìn người.

Tức nước vỡ bờ, các cuộc nổi dậy đã diễn ra, dĩ nhiên, phần thua thuộc về những thổ dân có lượng người ít ỏi sống, sống thật thà như lá núi tít trong rừng già, “tay không tấc sắt” – nhưng họ phải đối mặt với vũ khí hiện đại (hàng đầu thế giới bấy giờ) của thực dân Anh. Cuối cùng, dân số giảm xuống còn vài trăm người, các toán thổ dân rút vào các vùng hoang vu khác. Do lựa chọn sinh tồn của họ, với xiết bao côi cút tủi nhục, cũng lại do chính sách xua đuổi nhẫn tâm của những kẻ xâm lược.

Cũng vào năm dịch bệnh hành hoành do người da trắng lan truyền ở Úc, Thuyền trưởng - Đô đốc James Cook cũng bị một nhóm thổ dân giết trên đường “chinh phục” một số đảo của quần đảo Hawaii (nay một tiểu bang của Hoa Kỳ, nằm trên Thái Bình Dương). Cũng như một số nhà thám hiểm khác từng bị tấn công thừa sống thiếu chết khi cập bến châu Úc hồi đó. Tất cả, âu cũng là câu chuyện số phận, sinh nghề tử nghiệp: James Cook là người đầu tiên “phát hiện” ra quần đảo Hawaii cho thế giới, rồi ông bị giết ở đó. Ông Cook còn được thế giới nghi nhận là người đầu tiên đi vòng quanh xứ sở thần tiên mà ngày nay chúng ta gọi là New Zeland.

Chìm trong thế giới cây cổ thụ và ánh ỏi chim chóc bay lượn thân thiện nhất, chúng tôi được người đi bộ tập thể dục trang trọng chỉ cho khu vực có ngôi nhà của thuyền trưởng James Cook. Trong một con tem của Úc được biết đến rộng rãi, hình ảnh ông Cook thật lịch lãm: người thon gọn, mái tóc bồng bềnh chải gọn, trang phục quyền quý kiểu hoàng gia, ông đang mở một tấm bản đồ hàng hải, trên bàn có cuốn sách bìa cứng dày cộp.

Một nhà thám hiểm hàng hải đam mê. Không hiểu sao, tôi tin chắc tấm bản đồ trên tay kia là do ông vẽ và cuốn sách đó cũng do ông viết. Vừng trán ông như mang theo những đám mây trời lãng mạn và những con sóng biển bạc đầu, ở đó chứa cả khát vọng thay đổi thế giới này. Ông đã làm được điều đó một cách đáng khâm phục nhất.

Có lẽ đó cũng là lý do mà người Úc đã kỳ công đưa ngôi nhà của Cook đi xuyên lục địa, từ Anh, bay “về” với Melbourne, lại ý tứ đặt chúng trong khuôn viên của Vườn thực vật Fitzroy danh tiếng. Không biết nhân loại đã từng hết lòng “khiêng” một ngôi nhà cổ từ châu lục nọ sang châu lục kia như thế này bao giờ chưa? Theo sử liệu, ngôi nhà theo kiểu đồng quê truyền thống nước Anh này đã được bố mẹ vị thuyền trưởng huyền thoại xây dựng và sinh sống lâu dài. Bố ông tên là James, mẹ ông tên là Grace Cook.

Tôi quan sát tỉ mỉ, ngồi rất lâu dưới tán cổ thụ rợp bóng một góc công viên khổng lồ, đặc biệt là nhiều khách du thích thú với phom cổng bước vào ngôi nhà cổ tích ấy. Công trình xây bằng đá, lợp ngói, gồm hai mảng khối cao thấp đứng tựa vào nhau rất giản dị. Nhưng quả thật, chưa cần tính tới dấu ấn lịch sử và thế giới huyền tích về Cook vĩ đại mở ra từ các câu chuyện có thật - chỉ nhìn thoáng qua, bất cứ ai cũng đã phải thấy ngôi nhà kia có một vẻ đẹp nao lòng. Có gì đó rất cổ tích và từng lá cây ngọn cỏ đều được chăm sóc chỉn chu duyên dáng.

Ống khói trên nóc nhà xây bằng gạch nâu đỏ, cây leo xanh rì bên tường gạch, ghế đá cổ xưa quanh nhà. “Không có ai tay không bắt giặc cả”, phải là tổng hoà của: tuổi thơ đẹp, nền giáo dục và sự chăm sóc nhân văn, tinh thần ham đọc sách, những giấc mơ chứa nhiều đám mây khát vọng khổng lồ truyền lại từ cha mẹ, tổ tiên - từ sử liệu đã chép và do… tôi đoán thế - mới có thể hun đúc nên một nhà hàng hải, nhà thám hiểm, lãnh đạo Hải quân Hoàng gia Anh… làm thay đổi thế giới như Jams Cook.

Muốn biết người ta, đặc biệt là người Úc trân quý ngôi nhà đồng quê giản dị của nước Anh thế kỷ 18 của gia đình ngài Cook như thế nào, xin hãy đọc các dòng tư liệu sau: Vào năm 1933, chủ sở hữu căn nhà trên ở Anh đã bị thuyết phục và đồng ý bán ngôi nhà của gia đình James Cook với giá 300 bảng Anh (trị giá tiền lúc bấy giờ rất lớn). Điều kiện của họ cũng rất có Tâm: ai mua cũng được, nhưng không được đem ngôi nhà ra khỏi nước Anh. Bởi dẫu bán rồi, họ vẫn muốn thi thoảng ghé thăm ngôi nhà lịch sử thêm lần nữa và lần nữa.

Cũng vì yêu kính Cook vĩ đại, một doanh nhân quý tộc người Anh đã đứng ra thương thuyết, muốn làm một việc ý nghĩa hơn nữa. Ông bỏ ra số tiền trị giá gần gấp 3 so với mức mà chủ sở hữu ngôi nhà “phát” ra: 800 bảng Anh (sử liệu đã quy đổi, số tiền này tương đương 53 nghìn bảng Anh vào năm 2017), với điều kiện nới lỏng hơn một điều khoản.

Rằng, sau khi mua, họ sẽ giữ ngôi nhà cẩn thận hơn cả gia chủ lúc bấy giờ, và ngôi nhà vĩnh viễn sẽ vẫn ở trong Liên hiệp Vương quốc Anh. Chủ nhà đồng ý bán. Và như thế có nghĩa là, ngôi nhà có thể “khiêng” sang Vườn thực vật ở Úc (vì Liên hiệp Vương quốc Anh bấy giờ vẫn được hiểu là bao gồm cả Australia) để cả thế giới chiêm ngưỡng. Chắc chắn rằng, nơi người ta nhắc tới Cook nhiều nhất, muốn nhìn thấy hoài niệm về ông nhất, chính là ở Úc, chứ chưa chắc đã phải ở Anh.

Ngoài việc dựng trong khuôn viên ngôi nhà ấy một bức tượng James Cook kiêu dũng, hào hoa, với mũ và phù hiệu của Hải quân Hoàng gia Anh, với trang phục quý tộc, hông trái đeo gươm cổ, tay cầm tấm bản đồ áp vào phía ngực trái, ánh mắt nhìn vời vợi như xuyên qua các đại dương, người Úc còn làm tất cả những gì có thể làm, để ngôi nhà không bị thay đổi một mảy may so với nguyên gốc.

Họ tháo dỡ (với di tích kiểu này, người Việt Nam gọi là hạ giải) từng viên gạch, bọc kĩ, đóng vào thùng, chuyển sang Úc. Đến mấy khóm cây thường xuân leo trên tường nhà, cũng được đào, bứng tận gốc, đem sang trồng ở đúng vách tường đó, để chúng lên xanh theo dáng huyền nguyên bản ấy. Khỏi phải nói, chính quyền bang Victoria và cả nước Úc đã vui mừng như thế nào khi nhận món quà của doanh nhân quyền quý người Anh kia. Nay, ngôi nhà thuyền trưởng Cook là điểm nhấn tham quan nổi tiếng của xứ sở chuột túi.

Từ một đô thị nhỏ xíu, là nơi chứa chấp và tống khứ các tù nhân cần đày biệt xứ của người Anh hồi thế kỷ 18, xứ sở mà ngày nay chúng ta gọi là Sydney - đại đô thị tráng lệ và náo nhiệt nhất phía Nam bán cầu - đã phát triển thần kỳ. Người có công lớn nữa với Sydney, chắc chắn là Thống đốc bang New South Wales (bang mà thành phố Sydney “nằm bên trong”) gia đoạn còn trứng nước: ngài Macquarie.

Chúng tôi được dẫn tới tham quan cầu cảng, vịnh đẹp, nhà hát Con Sò, rồi không thể nào thiếu “ghế ngồi của bà Macquarie”. Bà Macquarie tức là vợ ông Thống đốc. Nghe nói, bà tài hoa, có nhiều hỗ trợ quan trọng cho sự nghiệp của chồng. Bà có uy tín đặc biệt với cư dân sở tại và cán bộ chính quyền thuộc địa bấy giờ. Ghế của bà Macquarie có thể là một tảng đá có hình cái ghế bành quý phái sang trọng ở khu vực mà bà hay ngồi ngắm cảnh bên cầu cảng Sydney. Có thể họ dựng một khu ngồi thưởng lãm, uống trà hoặc cà phê để ngắm hoàng hôn hay bình minh cho vợ của quan ngài. Thì chỗ đẹp thế, ai chẳng muốn được lai vãng ngắm nghía và tận hưởng.

Thế là, ven Cầu Cảng Sydney, bên cạnh cái bãi đá màu vàng nâu nhiều hình thù, bên sóng biển vỗ ồ ạt ầm ĩ, các con đường dốc dác với vách đá có khi hình đầu con cá heo, có chỗ như chú hải cẩu thè lưỡi hí tếu, du khách quốc tế còn được đưa tới một cái gọi là “Ghế của bà Macquarie”. Nơi này bà hay ngồi ngóng về nước Anh quê nhà, khi vượt đại dương, sang Lục địa mới “kinh lý” dài ngày cùng ông chồng Thống đốc. Đặc biệt, bà ngồi viết thư và ngóng con tàu chở ông chồng mình về chính quốc báo cáo tình hình và nhận chỉ thị rồi sắp sửa cập cảng trở lại với Úc châu (thì tôi chứ hình dung thế).

×