Chuyện săn cá sỉnh bé tí-sản vật quý Tây Bắc ví như trời đất ban tặng

2 giờ sáng, tôi lên mảng của bố con ông Lò Văn Pổn ở bản Phán Thượng, xã Nghĩa Lợi, thị xã Nghĩa Lộ (Yên Bái) ngược suối Thia để đi săn cá sỉnh. Ông Lò Văn Pốn là người có kinh nghiệm nhất trong bản săn loài cá sỉnh. Bè mảng ghép lại từ 5 - 6 cây tre già, dụng cụ bắt cá là lưới chài. Mỗi bè đi săn cá chỉ có 2 người, thường là hai cha con nhưng lần này tôi được “ưu ái” cho đi cùng nhưng với một điều kiện ngồi yên lặng và không làm gì cả...

Cá sỉnh suối Thia-sản vật, đặc sản đất Mường Lò, Nghĩa Lộ được ví như trời đất ban tặng.

Để bắt được cá sỉnh không phải dễ dàng, bởi đây là loài cá rất khỏe, thích sống nơi nước chảy xiết, sợ tiếng động lạ.... người đi bắt cá phải thao tác nhuần nhuyễn, người ngồi sau điều khiển mảng, người trước lựa dòng chảy quan sát nơi cá sỉnh ăn để quăng chài...

Ông Lò Văn Pổn kể: Hồi trước, nước suối Nậm Thia chảy xiết, cá nhiều, người dân trong bản bắt cá bằng “chuôm đá”. Lựa những nơi cá sỉnh tập trung đông, cánh đàn ông dìm mình trong dòng nước xếp những hòn đá lại thành đống, sao cho tạo nhiều khe, nhiều hốc và các “chuôm” này không to quá một vòng chài.

Để nhử cá, người ta còn bỏ vào đó xương trâu, bò. Sau vài cơn lũ cá về tập trung ẩn náu đã nhiều, cả phường chài tập trung căng một đoạn dây vắt qua suối, cách một mét lại buộc bẹ chuối tươi, rồi hò nhau xua đuổi cá từ phía hạ lưu lên. Thấy động, cá lao lên phía thượng nguồn, gặp vật lạ là các bẹ chuối lấp lánh, cá chui vào các “chuôm” ẩn trốn.

Chỉ chờ có thế, chài được quăng xuống quây kín lấy các “chuôm”, dìm kín chân chì không cho cá lọt ra ngoài, rồi từ từ dỡ từng viên đá ra. Hết chỗ trú, cá sỉnh chỉ còn đợi người bắt lên bờ, có “chuôm” được 4-5kg cá sỉnh. Cách làm này không những được nhiều cá mà còn thú vị là tập trung đông người bắt, tạo một nét sinh hoạt truyền thống của người Thái nơi này.

Sau một tiếng vượt dòng Nậm Thia, chúng tôi đến một dòng chảy to và xiết. Với kinh nghiệm của ông Pổn, đây là nơi cá sỉnh thích sống nhất. Qua 3 lần tung chài rồi con cá sỉnh đầu tiên cũng được bố con ông Pổn bắt lên. Cá sỉnh trông gần giống loài cá trôi Ấn Độ nhỏ, điều khác biệt ở chỗ nó có môi đen xanh và dày, mình thon dài, đầu nhỏ, vẩy trắng, lăn tăn như hoa bạc, hai bên lườn ánh xanh. Con nào to nhất cũng chỉ bằng bốn ngón tay.

Ông Pổn cho biết: Loài cá này về mùa sinh đẻ thường ngược về nguồn để cùng giao duyên, đẻ trứng sinh nở bảo toàn nòi giống. Nhờ dòng nước xiết đã đẩy lũ cá con dạt về nơi dòng chảy yếu hơn để lớn lên, điều này khẳng định cá sỉnh có nhiều ở dòng Nậm Thia là thế.

Cả một đêm dài, đẩy mảng vượt qua hàng chục thác xiết, quăng lưới không biết bao lần bố con ông Pổn cũng chỉ bắt được 2 kg cá sỉnh, bán ở chợ Mường Lò cũng được 150.000đ/kg. Nhưng hôm nay khác với mọi hôm là có nhà báo “hỗ trợ” may mắn bắt được nhiều cá đến vậy, nên ông sẽ trổ tài chế biến để tiếp khách quý với nhiều món ăn truyền thống.