Hoàng đế Hung Nô nào làm nhục 2 hậu duệ của Tư Mã Ý rồi xử tử, xoá sổ nhà Tây Tấn?

Lưu Thông - Hoàng đế Hung Nô làm nhục 2 hậu duệ của Tư Mã Ý rồi xử tử, xoá sổ nhà Tây Tấn

Trong thời kỳ lịch sử đầy biến động được gọi là Ngũ Hồ thập lục quốc – giai đoạn mà các dân tộc ngoại tộc nổi dậy, xâu xé Trung Hoa sau khi nhà Tây Tấn suy yếu – Hán Triệu là một trong những quốc gia nổi bật nhất. Được thành lập bởi người Hung Nô và tồn tại từ năm 304 đến 329, Hán Triệu không chỉ là quốc gia đầu tiên trong số các nước “man tộc” tiến vào Trung Nguyên mà còn chính là thế lực đã kết liễu triều Tây Tấn, đẩy vương triều Tư Mã phải dời đô xuống phương Nam lập nên nhà Đông Tấn.

Tiền thân của Hán Triệu bắt nguồn từ sự di dân và định cư của người Hung Nô vào lãnh thổ Trung Hoa. Cuối thời Đông Hán và thời Tam Quốc, do chiến tranh liên miên khiến dân số người Hán suy giảm, chính quyền đã cho phép nhiều nhóm người Hồ vượt qua Vạn Lý Trường Thành để định cư bên trong. Đến cuối thế kỷ III, có khoảng 400.000 người Hung Nô sinh sống tại khu vực Ordos và Tịnh Châu (nay là Sơn Tây, tây nam Nội Mông và đông Thiểm Tây). Dưới chính sách chia “ngũ bộ” mà Tào Tháo thực hiện, người Hung Nô dần từ bỏ lối sống du mục, chuyển sang chăn nuôi định cư và thậm chí làm nông nghiệp, đồng thời quá trình Hán hóa trong tầng lớp quý tộc diễn ra sâu sắc.

Trong số các thủ lĩnh Hung Nô, Lưu Uyên – người đứng đầu “Tả bộ” – là nhân vật xuất chúng nhất. Ông được học hành tại kinh đô Lạc Dương, thông thạo văn học, lịch sử và binh pháp Trung Hoa, thậm chí từng được cân nhắc giao quyền chỉ huy quân đội đi chinh phạt Đông Ngô. Tuy nhiên, thân phận “man tộc” khiến ông không được trọng dụng. Dù đã phần nào tiếp thu văn hóa Hán, trong lòng Lưu Uyên và các quý tộc Hung Nô vẫn nuôi khát vọng về một quốc gia độc lập của chính dân tộc mình. Câu nói của một thủ lĩnh Hung Nô phản ánh rõ tâm thế đó: “Từ khi nhà Hán sụp đổ, Ngụy và Tấn nối tiếp nhau, nhưng thiền vu của chúng ta tuy có danh phận kế thừa mà không có một tấc đất chủ quyền”.

Thời cơ đến khi Loạn Bát Vương (291–306) làm nhà Tây Tấn chìm trong khủng hoảng. Tận dụng tình thế, Lưu Uyên tập hợp khoảng 50.000 chiến binh Hung Nô, ban đầu dưới danh nghĩa trợ giúp Tư Mã Dĩnh. Năm 304, ông tự xưng “Hán Vương”, lấy quốc hiệu là Hán, viện dẫn mối quan hệ hôn nhân cổ xưa giữa thiền vu Hung Nô với công chúa nhà Hán để giành tính chính danh và tranh thủ sự ủng hộ của các quý tộc Hán. Dù vậy, mục tiêu sâu xa của Lưu Uyên không chỉ là tái lập nhà Hán, mà là dựng lên một quốc gia của người Hung Nô mang mô hình và cơ cấu chính trị kiểu Trung Hoa.

Sau khi dựng nước, Lưu Uyên nhanh chóng mở rộng ảnh hưởng, thu phục được nhiều lực lượng ngoại tộc như người Tiên Ti, Đê và các nhóm thảo khấu, trong đó nổi bật là Thạch Lặc, một cựu nô lệ người Yết sau này sẽ đóng vai trò quan trọng trong lịch sử. Tuy nhiên, Hán Triệu cũng sớm phải đối mặt với thách thức từ các bộ tộc láng giềng. Người Thác Bạt, một nhánh Tiên Ti hùng mạnh ở phía bắc, lo ngại sự trỗi dậy của Hung Nô sẽ cản trở con đường di cư và mở rộng của họ, nên liên kết với nhà Tấn để phản công.

Cuộc chiến giành vùng Tấn Dương trở thành điểm nóng. Dù kỵ binh Hung Nô thiện chiến cướp phá khắp nơi, họ vẫn không thể chiếm được thành trì này. Tư Mã Đằng, tướng trấn giữ ban đầu, bỏ chạy, nhưng người kế nhiệm Lưu Côn đã củng cố phòng thủ và lợi dụng mâu thuẫn giữa Hung Nô và Thác Bạt để duy trì quyền kiểm soát. Năm 310, nhà Tấn thưởng cho thủ lĩnh Thác Bạt Ỷ Lư 5 địa khu và phong vương tại đất Đại. Phải đến sau khi Ỷ Lư chết năm 316, khu vực này mới rơi vào tay Hung Nô sau một chiến dịch phản công đẫm máu.

Cũng trong năm 310, Lưu Uyên qua đời, con trai ông là Lưu Thông lên kế vị và tiếp tục thực hiện sứ mệnh chinh phục nhà Tây Tấn. Lưu Thông, tức Chiêu Vũ Đế, là người thông minh và có tầm nhìn chiến lược, dù bị phê phán vì lối sống phóng túng và sự tàn độc trong cai trị. Dưới thời ông, Hán Triệu bước vào thời kỳ mở rộng nhanh chóng và gây chấn động lịch sử Trung Hoa.

Năm 311, quân đội Hung Nô của Hán Triệu mở chiến dịch tổng lực nhằm vào kinh đô Lạc Dương của nhà Tấn. Các tướng tài như Thạch Lặc, Lưu Diệu, Hô Diên Yến đồng loạt tiến công, đánh bại quân đội Tấn và tràn vào kinh thành. Thành Lạc Dương thất thủ, hơn 30.000 quân Tấn bị giết, và Tấn Hoài Đế bị bắt sống. Đây là cú giáng chí tử vào nền tảng của nhà Tây Tấn, khiến triều đình rơi vào khủng hoảng toàn diện.

Tấn Hoài Đế sau đó bị làm nhục và xử tử vào năm 313. Triều thần Tấn phải lập Tư Mã Nghiệp lên ngôi, tức Tấn Mẫn Đế, và dời đô về Trường An nhằm tiếp tục kháng cự. Nhưng tình hình không khá hơn. Năm 316, Lưu Thông lại điều binh tấn công, chiếm Trường An và bắt sống Tấn Mẫn Đế. Số phận của ông cũng không khá hơn Hoài Đế: bị sỉ nhục rồi sát hại.

Với việc hai vị hoàng đế Tây Tấn bị giết và cả Lạc Dương – Trường An đều thất thủ, vương triều Tư Mã sụp đổ hoàn toàn ở phương Bắc. Tàn dư nhà Tấn phải dời đô về Kiến Khang ở vùng Giang Nam, lập nên nhà Đông Tấn dưới quyền Tư Mã Duệ – tức Tấn Nguyên Đế. Đây là bước ngoặt lớn trong lịch sử Trung Hoa, đánh dấu sự mở đầu cho hơn một thế kỷ chia cắt Bắc – Nam.

Trong giai đoạn này, các vua Hán Triệu đều tự xưng “Hoàng đế”, thể hiện rõ tham vọng xây dựng một triều đại ngang hàng với các vương triều Hán tộc. Tuy nhiên, nội bộ triều đình luôn bất ổn. Lưu Thông tuy có tài thao lược nhưng tính cách thất thường, nhiều lần xử tử cả những trung thần, khiến bộ máy cai trị suy yếu. Dù sở hữu đội quân mạnh mẽ và nhiều tướng tài, Hán Triệu chưa bao giờ phát huy hết tiềm năng và hoàn thành trọn vẹn các kế hoạch chinh phục.

Sau khi Lưu Thông qua đời năm 318, tình hình nội bộ rơi vào hỗn loạn. Lưu Xán kế vị nhưng nhanh chóng bị giết trong một chính biến do Cách Chuẩn cầm đầu. Chính Cách Chuẩn sau đó cũng bị Thạch Lặc và Lưu Diệu tiêu diệt. Lưu Diệu lên ngôi, đổi quốc hiệu thành Triệu năm 319, khẳng định sự tiếp nối từ thời Lưu Uyên chứ không phải là một vương triều mới.

Dưới thời Lưu Diệu, Hán Triệu tiếp tục tồn tại thêm một thập kỷ nhưng phải đối mặt với mối đe dọa ngày càng lớn từ chính tướng cũ Thạch Lặc – người đã ly khai và lập nên Hậu Triệu. Năm 329, trong trận chiến quyết định bên sông Lạc, quân của Thạch Lặc đánh bại Lưu Diệu. Hoàng đế Hán Triệu bị bắt sống và xử tử, con cháu ông không thể duy trì được nhà nước này trước sức ép của Hậu Triệu.

Sự sụp đổ của Hán Triệu khép lại 25 năm tồn tại đầy biến động, với sáu vị hoàng đế kế tiếp nhau trị vì. Dù chỉ là một trong số nhiều quốc gia ngắn ngủi thời Ngũ Hồ thập lục quốc, Hán Triệu để lại dấu ấn sâu đậm trong lịch sử Trung Hoa bởi chính quốc gia này đã chấm dứt sự tồn tại của nhà Tây Tấn và mở ra thời kỳ mới với cục diện “Bắc – Nam đối lập”.

×