Nước Cổ Thục có liên quan gì đến nước Thục Hán mà Lưu Bị thành lập?

Sự hình thành và diệt vong của vương quốc Cổ Thục

Giữa vùng đất Tứ Xuyên trù phú, từng tồn tại một vương quốc cổ đại huyền bí, được gọi là nước Cổ Thục hay Thục Quốc, nơi mà truyền thuyết và lịch sử đan xen, nơi từng là mái nhà của những vị vua truyền thuyết như Tàm Tùng, Ngư Phù, Bách Hoạch, và cũng là nơi gắn liền với huyền sử mở cõi ở phương Nam của người Hoa Hạ.

Trong lịch sử, nước Cổ Thục được nhắc đến lần đầu trong vai trò một đồng minh với nhà Chu lật đổ nhà Thương, tham gia trận Mục Dã. Trong tài liệu khảo cổ học, nước Thục thời hậu Mục Dã thể hiện một văn hóa với kỹ thuật quân sự cao, tương đương với các nước chư hầu của nhà Chu; tuy nhiên, trong những thế kỷ sau, kỹ thuật quân sự của Thục đã đình đốn, điều này được phản ánh bởi sự vắng bóng trong sử sách.

Theo các thư tịch cổ như “Văn Hiến” và truyền thuyết dân gian vùng Tứ Xuyên, nước Cổ Thục ra đời từ khoảng 3000 năm TCN, do các dòng dõi được xem là hậu duệ của Thục Sơn Thị thành lập. Nhân vật mở đầu được ghi nhận là Tàm Tùng, được sinh ra từ cuộc hôn phối giữa Hoàng Đế – vị tổ của người Hoa Hạ – và công chúa nước Thục. Sau Tàm Tùng là các vị vua Bách Hoạch, Ngư Phù, rồi đến Vọng Đế Đỗ Vũ, Miết Linh hay còn được gọi là Bồ Trạch.

Những cái tên ấy, tuy bị bao phủ bởi màn sương huyền thoại, lại hiện diện đậm nét trong thi ca và văn hóa Trung Hoa. Nhà thơ Lý Bạch, cũng là người Tứ Xuyên, từng thốt lên: “Tàm Tùng cập Ngư Phù, khai quốc hà mang nhiên” (Tàm Tùng và Ngư Phù khai quốc, cõi bờ rộng lớn nhường nào), như một lời ngưỡng vọng về thời đại dựng nước đầy hùng tráng ở vùng đất Thục cổ.

Đô thành của nước Cổ Thục được xác định ở khu vực Thành Đô ngày nay, một vùng đất phì nhiêu, có hệ thống thủy lợi phát triển sớm như hệ thống Đô Giang Yển – công trình do Lý Băng xây dựng thời nhà Tần, vẫn còn được sử dụng đến tận hiện đại. Nước Thục nhờ địa thế núi non hiểm trở và nguồn tài nguyên phong phú đã từng là một thế lực tương đối độc lập trong vùng Tây Nam Trung Quốc.

Đầu thời Chiến Quốc, Tần và Sở ngày càng xâm lấn vào sâu trong vùng thung lũng sông Hán Thủy. Các xung đột với Cổ Thục đã bắt đầu tăng lên một cách không tránh khỏi. Cổ Thục từng chiến tranh với Tần năm 387 TCN và chiến tranh với Sở năm 377 TCN.

Tuy nhiên, đến giữa thời Chiến Quốc, khi nhà Tần bắt đầu mưu đồ thống nhất thiên hạ, nước Cổ Thục và nước Ba – hai quốc gia nằm về phía Tây Nam – lại dần đi vào thoái trào. Năm 316 TCN, dưới lệnh của Tần Huệ Vương, hai danh tướng Trương Nghi và Tư Mã Thác được cử đi đánh Cổ Thục. Với ưu thế vượt trội về tổ chức quân đội và vũ khí, quân Tần dễ dàng đánh bại lực lượng Cổ Thục, giết chết vị vua Khai Minh cuối cùng, truất Thục vương đổi hiệu làm hầu.

Ngay sau đó, quân Tần tiến sang nước Ba và tiêu diệt nốt quốc gia này, hoàn tất việc thôn tính toàn bộ vùng Tứ Xuyên. Sau đó, Tần biến Cổ Thục thành một quận và áp dụng một quy trình chặt chẽ để sáp nhập Cổ Thục vào Tần. Tần gửi quan chức đến trực tiếp cai trị tại Cổ Thục và chủ động khuyến khích dân di cư từ Tần tới Cổ Thục. Tuy Tần cố gắng xoa dịu dân chúng Cổ Thục bằng cách cho vua Thục cuối cùng là Thục hầu Thông tước vị Thục hầu, Thục vẫn nhiều lần nổi dậy chống Tần, và Tần lại đem quân đến dẹp.

Khi Tần Huệ Văn vương chết vào năm 311 TCN, quan Tần cai trị đất Cổ Thục là Thục tướng Trần Tráng đã lãnh đạo một cuộc nổi dậy chống Tần. Tư Mã Thác, Trương Nghi và Cam Mậu đã dẫn quân Tần vào Cổ Thục và dập tắt cuộc nổi loạn. Năm 301 TCN, Thục hầu Huy, con của Thông, đã nổi dậy. Tư Mã Thác dẫn quân vào Cổ Thục và dập tắt cuộc khởi nghĩa. Người lên thay Thục hầu Huy là Thục hầu Quán cũng nổi dậy chống Tần. Lần này, Trương Nhược dập tắt cuộc nổi dậy. Sau cuộc nổi dậy cuối cùng này, con cháu của các vua Khai Minh bị vĩnh viễn tước quyền lực thực sự...

Sau khi sáp nhập thành công Cổ Thục, nước Tần chính thức có bước mở rộng chiến lược, giúp các vua Tần củng cố hậu phương, qua đó xây dựng cơ sở lương thực cho cuộc chinh phục Trung Nguyên sau này. Đến thời Tần Thủy Hoàng, vùng đất cũ của nước Cổ Thục đã hoàn toàn hòa nhập vào bộ máy hành chính Tần quốc.

Tàn tích Thục cổ và liên hệ với Thục Hán của Lưu Bị

Gần 500 năm sau sự diệt vong của nước Cổ Thục, Lưu Bị, một hậu duệ xa của dòng dõi Hán thất, sau bao năm chinh chiến đã chọn vùng đất Thục làm nơi dựng nghiệp, thành lập chính quyền Thục Hán vào năm 221. Việc lựa chọn Thành Đô – thủ phủ của Thục cổ – làm kinh đô, không chỉ mang tính chiến lược về địa lý, mà còn mang hàm nghĩa phục hưng một vùng đất từng có bề dày văn hiến và độc lập.

Lưu Bị không vô tình khi gọi quốc hiệu là "Thục". Bởi trong tâm thức người dân Tứ Xuyên, cái tên “Thục” không chỉ là một vùng đất, mà là biểu tượng của bản sắc, của truyền thống lâu đời độc lập và riêng biệt. Lưu Bị khai thác rất tốt tâm lý này để tập hợp lòng dân, khơi dậy tinh thần “người Thục trị đất Thục” để đối trọng lại Tào Ngụy ở phía Bắc và Đông Ngô ở phía Đông.

Sự tồn tại của Thục Hán kéo dài hơn 40 năm, tuy kết thúc với thất bại dưới tay nhà Tấn vào năm 263, nhưng nó đã khép lại một chương sử đặc biệt: nơi một vùng đất từng là nơi khởi đầu của văn minh bản địa lại trở thành thành trì cuối cùng của dòng dõi nhà Hán.

Ngày nay, thông qua các phát hiện khảo cổ ở Tam Tinh Đôi (Sanxingdui) và Kim Sa, người ta ngày càng thấy rõ dấu vết của một nền văn minh Cổ Thục phát triển rực rỡ độc lập với văn hóa Hoa Hạ. Những tượng đồng, mặt nạ vàng, khí cụ nghi lễ lớn chưa từng thấy ở Trung Nguyên đã khiến giới khảo cổ gọi Thục cổ là “nền văn minh bị lãng quên”.

Mối dây liên hệ giữa nước Thục cổ và Thục Hán không chỉ là chuyện trùng tên, mà còn là biểu hiện cho dòng chảy văn hóa – chính trị liên tục, nơi một vùng đất từng độc lập, rồi bị sáp nhập, cuối cùng lại trỗi dậy làm trung tâm kháng Tào, phục Hán.

×