Võ tướng nào của Mạc Đăng Doanh đã trá hàng, rồi hạ độc giết chết Nguyễn Kim?

Nguyễn Kim - Danh tướng có công đầu khôi phục lại nhà Lê

Nguyễn Kim (1468-1545) là danh tướng Việt Nam thời nhà Lê Sơ và là người đặt nền móng cho sự thành lập nhà Lê Trung hưng. Theo sách "Đại Việt sử ký toàn thư", Nguyễn Kim là con của An Hòa hầu Nguyễn Hoằng Dụ, là cháu nội Nghĩa Huân vương Nguyễn Văn Lang thời vua Lê Chiêu Tông. Tuy nhiên gần đây, các nhà nghiên cứu tham khảo phả hệ họ Nguyễn Gia Miêu cho rằng Nguyễn Kim và Nguyễn Hoằng Dụ là anh em họ. Người sinh ra Nguyễn Kim là Nguyễn Văn Lưu, anh Nguyễn Văn Lang và bác Nguyễn Hoằng Dụ.

Vào cuối đời nhà Lê Sơ, Nguyễn Kim được phong tước An Thành Hầu. Khi nhà Hậu Lê bị nhà Mạc tiếm ngôi, năm 1527, con cháu nhà Lê chạy trốn. Lúc bấy giờ, hầu hết các cựu thần nhà Lê ngả về họ Mạc hoặc bỏ đi nơi khác, chỉ có Nguyễn Kim là lo chiêu tập hào kiệt bốn phương lánh lên vùng đất Thanh Hóa giáp Lào, được vua Lào là Sạ Đẩu thỏa thuận cho mượn đất Sầm Châu lập bản doanh phò Lê diệt Mạc.

Năm 1520, Nguyễn Kim đem quân ra Thanh Hoa. Mạc Đăng Doanh sai tướng là Ngọc Trục giao chiến ở huyện Lôi Dương (nay là Thọ Xuân, Thanh Hóa), Ngọc Trục thua chạy. Năm 1531, Nguyễn Kim đánh phá được tướng Mạc là Nguyễn Kính ở huyện Đông Sơn (Thanh Hóa). Khi tiến đến đò Điềm Thủy ở huyện Gia Viễn (Ninh Bình), lại giao chiến với tướng Mạc là Lê Bá Ly, gặp trời mưa lớn nhiều chiến thuyền tiếp nhau tiến đến buộc Nguyễn Kim phải rút quân về sách Sầm Hạ ở Ai Lao.

Năm 1533, Nguyễn Kim đã tìm được con vua Lê Chiêu Tông là Lê Duy Ninh ở Thanh Hóa và đưa sang Sầm Châu tôn lên ngôi vua là Lê Trang Tông. Năm 1540, Nguyễn Kim tiến binh về nước, đóng giữ ở Nghệ An, hào kiệt theo rất nhiều. Năm 1542, Nguyễn Kim cho đánh chiếm từng bước các huyện ở Thanh Hóa.

Năm 1543, Nguyễn Kim rước vua Lê tiến binh ra Tây Đô để đánh Mạc Chính Trung (con thứ 2 của Mạc Đăng Doanh) và sau đó xây dựng hành điện ở xã Vạn Lại, huyện Thọ Xuân, tỉnh Thanh Hóa. Nguyễn Kim được vua Lê phong làm Thái sư, Hưng Quốc công, nắm giữ tất cả binh quyền. Năm 1543, quân của Nguyễn Kim đánh chiếm Tây đô (Thanh Hoá). Như vậy, Nguyễn Kim đã giúp vua Lê từng bước đánh chiếm lại các vùng đất đã mất và được vua Lê phong làm Thái sư, Hưng Quốc công, nắm giữ tất cả binh quyền.

Năm 1545, Nguyễn Kim bị ám sát sau kế trá hàng của một võ tướng nhà Mạc. Đó là Dương Chấp Nhất, người Hoằng Hóa (Thanh Hóa), quan nội thị, võ tướng triều Mạc Đăng Doanh, làm đến chức Chưởng bộ, được phong tước Trung Hậu hầu, giao coi 3 phủ Thanh Hóa, làm Tổng trấn cả một phương.

Dương Chấp Nhất - Kẻ mưu lược nhưng tàn độc trong thời loạn

Dương Chấp Nhất vốn là một võ quan thân tín của Mạc Đăng Doanh. Sự nghiệp của ông ta gắn liền với cuộc đối đầu khốc liệt giữa triều Mạc và thế lực Lê trung hưng, mà trung tâm chính là gia tộc Nguyễn Kim.

Theo Đại Việt sử ký toàn thư và Khâm định Việt sử Thông giám cương mục, từ năm 1533 khi vua Lê Trang Tông được Nguyễn Kim lập ở Ai Lao, thế lực nhà Lê dần khôi phục, trở thành mối đe dọa trực tiếp cho sự tồn tại của triều Mạc. Nguyễn Kim – người được tôn làm Thái sư, nắm toàn quyền quân chính – được xem là linh hồn của phong trào Lê trung hưng. Với thực lực ngày càng lớn mạnh, quân Lê nhiều lần uy hiếp Thanh Hóa, Nghệ An, khiến triều Mạc lo ngại. Chính trong bối cảnh ấy, Dương Chấp Nhất đã bày kế trá hàng, nhằm dùng thủ đoạn thâm độc thay vì đối đầu trực diện.

Sử sách chép rằng Dương Chấp Nhất đã đem cả gia quyến ra hàng, tỏ ra thành khẩn theo về với Lê Trang Tông. Nhà Lê lúc đó vốn trọng dụng nhân tài, lại thấy Nhất từng giữ chức vụ cao dưới triều Mạc nên rất tin tưởng, thậm chí ban chức tước để thu dụng. Nguyễn Kim – vốn có tấm lòng rộng rãi, lại thường ưu ái tướng sĩ đầu hàng – đối với Dương Chấp Nhất càng thêm tin cậy. Điều này vô tình tạo cơ hội để kẻ trá hàng dễ dàng len lỏi vào trung tâm quyền lực của triều Lê.

Đại Việt sử ký toàn thư ghi rõ: năm Ất Tỵ (1545), khi Nguyễn Kim theo vua Lê từ Ai Lao trở về Thanh Hóa, Dương Chấp Nhất bày tiệc khoản đãi. Trong yến tiệc, Nhất ngầm cho bỏ độc vào thức ăn, rượu uống. Nguyễn Kim vốn không chút nghi ngờ, thản nhiên dự tiệc, rồi trúng độc mà mất. Cái chết của Nguyễn Kim là một đòn chí tử giáng xuống phong trào Lê trung hưng. Khâm định Việt sử Thông giám cương mục cũng xác nhận chi tiết này, ghi rõ rằng “Kim uống rượu của Nhất, bị trúng độc mà mất”. Như vậy, từ góc độ sử liệu chính thống, việc Nguyễn Kim bị đầu độc bởi Dương Chấp Nhất không chỉ là giai thoại dân gian, mà thực sự được chính sử ghi nhận.

Sau khi gây nên cái chết của Nguyễn Kim, Dương Chấp Nhất lập tức bỏ trốn. Khâm định Việt sử Thông giám cương mục thuật rằng ông chạy về lại đất Mạc, được Mạc Đăng Doanh và sau này là Mạc Phúc Hải trọng thưởng vì lập công lớn. Với nhà Mạc, việc loại trừ Nguyễn Kim – nhân vật then chốt của phe Lê – là một thắng lợi mang tính chiến lược. Tuy nhiên, cái chết của Nguyễn Kim cũng mở đường cho Trịnh Kiểm, con rể ông, nắm lấy binh quyền, dần hình thành quyền lực họ Trịnh, tạo ra cục diện mới trong lịch sử.

Từ sự kiện này, có thể thấy rõ tính toán của Dương Chấp Nhất. Ông là kẻ tuyệt đối trung thành với họ Mạc, sẵn sàng dùng mọi thủ đoạn để bảo vệ thế lực mà mình phụng sự. Hành động trá hàng, dâng gia quyến làm tin, rồi ngấm ngầm đầu độc đối phương cho thấy sự nham hiểm, thâm độc, vượt khỏi khuôn khổ thông thường của một võ tướng. Trong bối cảnh chiến tranh Lê – Mạc, việc sát hại một đại thần đầu não như Nguyễn Kim chẳng khác nào triệt hạ cột trụ của kẻ thù. Nhưng xét theo đạo lý, hành động này bị coi là phản trắc, tráo trở, và về lâu dài, chính sử và hậu thế đều ghi nhận Dương Chấp Nhất như một kẻ gian hùng.

Tác động của cái chết Nguyễn Kim vô cùng lớn. Trong giai đoạn ban đầu, phe Lê rơi vào tình trạng chao đảo vì mất đi thủ lĩnh. Nhưng đồng thời, cái chết ấy cũng là bước ngoặt: Trịnh Kiểm, nhờ giữ vai trò con rể và là tướng có uy tín, đã dần nắm binh quyền, đặt nền móng cho cơ nghiệp họ Trịnh kéo dài suốt hai thế kỷ sau. Như vậy, nếu nhìn xa hơn, âm mưu của Dương Chấp Nhất tuy thành công trong việc loại bỏ Nguyễn Kim, nhưng lại vô tình tạo điều kiện cho sự hình thành một thế lực mới, còn bền bỉ hơn trong việc đối kháng nhà Mạc.

Trong cái nhìn của chính sử, Dương Chấp Nhất không được ca ngợi mà thường chỉ xuất hiện như một tội phạm chính trị. Đại Việt sử ký toàn thư viết về ông với giọng điệu phê phán, coi việc đầu độc Nguyễn Kim là hành động “sát hại lén lút”, không quang minh chính đại. Khâm định Việt sử Thông giám cương mục cũng nhấn mạnh yếu tố trá hàng, phản trắc, như một lời cảnh tỉnh về bài học tin người. Hậu thế thường dẫn lại câu ngạn ngữ “Tri nhân tri diện bất tri tâm” để nói về vụ án này – nhìn thấy mặt người nhưng không thể biết được lòng dạ thực sự.

Tóm lại, Dương Chấp Nhất là nhân vật tiêu biểu cho sự mưu lược nhưng tàn độc trong thời loạn. Ông được nhà Mạc trọng thưởng vì đã loại bỏ kẻ thù số một, nhưng bị người đời khinh ghét vì hành vi tráo trở, phản trắc. Cái chết của Nguyễn Kim cho thấy sự nguy hiểm của những âm mưu ngầm và cũng là minh chứng cho bi kịch của một bậc trung thần Lê trung hưng, chỉ vì mất cảnh giác mà phải bỏ mạng. Lịch sử lưu lại tên tuổi Dương Chấp Nhất không phải như một công thần, mà như một kẻ giảo hoạt, phản phúc, để hậu thế rút ra bài học về sự cảnh giác trong việc dùng người, cũng như để thấy được mặt tàn khốc, khắc nghiệt của cuộc chiến Lê – Mạc kéo dài suốt gần nửa thế kỷ.

×