Bí mật từ bài thuốc gia truyền giữa rừng già - Bài 2: Luồng gió mới thổi về nơi lũng núi

Radio: Luồng gió mới thổi về nơi lũng núi

Bí quyết đặc biệt từ rừng

Trở lại khu vực Bằng Phúc của xã Đồng Phúc (tỉnh Thái Nguyên), chúng tôi không khỏi bất ngờ trước sự đổi thay nơi đây. Những ngôi nhà khang trang, những xưởng nấu rượu quy mô xuất hiện ngày một nhiều, phủ kín khắp 7 thôn. Đằng sau sự khởi sắc ấy là nghề làm men lá – bí quyết được người Tày gìn giữ qua nhiều thế hệ.

Tại nhà ông Phương Ngọc Thoăn, vợ chồng ông đang chuẩn bị nồi nước dược liệu nghi ngút khói để nặn bánh men. Bên cạnh là bột riềng xay, bột gạo – hai nguyên liệu không thể thiếu. Ông Thoăn cho biết, bánh men sau khi nặn sẽ được ủ từ 24–26 tiếng và phải kiểm tra liên tục:

“Dấu hiệu men lên tốt là sợi mốc dài 1–2 cm. Nếu không được như vậy là hỏng”, ông nói.

Không xa đó, xưởng rượu của anh Hoàng Văn Bền tại thôn Bản Chang mỗi tháng sản xuất khoảng 7.000 lít rượu. Dưới sàn nhà gỗ, anh Bền đang tỉ mỉ lật từng bánh men to bằng miệng bát cơm, được làm từ dược liệu mới hái từ rừng. Anh chia sẻ:

“Mỗi gia đình có công thức riêng. Bí quyết này không chia sẻ ra ngoài, cũng không bán cho ai”.

Theo kinh nghiệm của nhiều hộ dân Bằng Phúc, trong hàng chục loại dược liệu, có ba vị không thể thiếu: riềng nếp, cúc đồng tiền dại và cúc hoa xoắn. Người Tày ưu tiên dùng riềng nếp tươi để thơm và ít bị mối mọt, với tỷ lệ 1 kg gạo trộn 0,6 kg bột riềng tươi. Các dược liệu còn lại được đo bằng nắm tay: dược liệu chính một nắm lớn, các vị phụ chỉ một nắm nhỏ – đủ cho một mẻ khoảng 50 kg bánh men.

Ổ ủ men cũng được chuẩn bị kỹ: tận dụng mặt sàn nhà sàn hoặc dựng sàn tre cách mặt đất 70–80 cm, bên dưới lót rơm sạch thu hoạch vụ mùa, gặt đập thủ công để tránh nấm mốc. Bánh men mới nặn được phủ lớp bột men khô từ mẻ trước, sau đó xếp vào ổ ủ trong 2–4 ngày tùy nhiệt độ thời tiết.

Những bước làm tưởng chừng đơn giản ấy lại là yếu tố quan trọng giúp men lá Bằng Phúc có hương vị riêng, làm nền để nấu nên loại rượu men lá nổi tiếng của Đồng Phúc. Chính sự tỉ mỉ từ khâu chọn dược liệu, nặn men, ủ men cho đến nấu rượu đã tạo nên thương hiệu đặc sản, góp phần đưa cuộc sống người dân 7 thôn của Bằng Phúc ngày một khấm khá hơn.

“Luồng gió mới” ở Bằng Phúc

Trước đây, người Tày ở Bằng Phúc chỉ làm men trong khoảng từ tháng 8 đến tháng 10 âm lịch. Đây là giai đoạn giao mùa giữa thu và đông, thời tiết không quá nóng, cũng chưa quá lạnh, độ ẩm vừa phải, rất thuận lợi cho việc lên men và phơi khô. Quãng thời gian này đủ dài để nấm men phát triển đầy đủ dược tính trước khi được sử dụng để ủ, nấu rượu phục vụ Tết Nguyên đán, lễ hội hay lễ mừng đầu xuân của các gia đình, dòng họ.

Ngày nay, nhu cầu thị trường tăng cao khiến việc sản xuất rượu men lá ở Bằng Phúc không còn mang tính mùa vụ. Người dân đã làm men và nấu rượu quanh năm để đáp ứng đơn đặt hàng ngày càng nhiều từ các nơi.

Ông Hà Văn Kiên, Trưởng thôn Nà Hồng (xã Đồng Phúc, tỉnh Thái Nguyên) cho biết: nghề làm men lá để nấu rượu đã giúp người dân 7 thôn thuộc khu vực xã Bằng Phúc cũ nói riêng và xã Đồng Phúc hiện nay có thêm thu nhập, từng bước thoát nghèo và vươn lên làm giàu. Đây cũng là nghề góp phần tích cực trong quá trình xây dựng nông thôn mới tại địa phương.

Cũng theo ông Kiên, phần lớn hộ dân đều tham gia vào các công đoạn của nghề, từ làm men đến nấu rượu. Việc sản xuất diễn ra đều đặn quanh năm giúp thu nhập ổn định hơn trước, hỗ trợ nhiều gia đình cải thiện đời sống.

* Trong bài có sử dụng âm thanh của tiết mục: Hòa tấu "Tiếng đàn quê hương" theo làn điệu Tằng nặm (Lưu Thủy) trên kênh Youtube Dân Ca Tày.
Biên tập và dàn dựng: NSUT Triệu Thủy Tiên - Nguyễn Bách
Biểu diễn: CLB Đàn và Hát dân ca Trung tâm Văn hóa tỉnh Lạng Sơn

Thính giả có thể nghe thêm các sản phẩm Radio Nông dân hấp dẫn khác tại đây.
Mọi thông tin góp ý, cộng tác bài vở xin gửi về địa chỉ e-mail: radionongdan@gmail.com

×