Còn nhiều "khoảng trống" về giảm nghèo thông tin cho đồng bào dân tộc thiểu số, hộ nghèo miền núi phía Bắc

Tuy nhiên, khoảng cách về hạ tầng công nghệ, rào cản ngôn ngữ và điều kiện kinh tế vẫn là những thách thức lớn trong nhiệm vụ giảm nghèo thông tin tại các khu vực này.

Còn nhiều "khoảng trống" về giảm nghèo thông tin

Theo ông Đinh Xuân Thắng, chuyên gia về chính sách dân tộc (Bộ Dân tộc và Tôn giáo), chính sách giảm nghèo giai đoạn 2021 – 2025 về thông tin là 1 trong 6 dịch vụ xã hội cơ bản trong chuẩn nghèo đa chiều (việc làm, y tế, giáo dục, nhà ở, nước sạch, thông tin). Trong đó, sự thiếu hụt thông tin với đồng bào các dân tộc thiểu số (DTTS), người sống ở vùng sâu, vùng xa, biên giới, hải đảo… được xét trên 2 tiêu chí: Sử dụng dịch vụ viễn thông (hộ gia đình không có thành viên nào sử dụng dịch vụ Internet) và tài sản phục vụ tiếp cận thông tin (hộ gia đình không có phương tiện nào trong số các phương tiện phục vụ tiếp cận thông tin: Phương tiện dùng chung: Tivi, radio, máy tính để bàn, điện thoại; phương tiện cá nhân: Máy tính xách tay, máy tính bảng, điện thoại thông minh).

Trong đó, tại khu vực miền núi phía Bắc, với đặc thù địa lý hiểm trở, chia cắt, đa dạng về thành phần dân tộc và văn hóa, luôn là một trong những "lõi nghèo" của cả nước.

Theo báo cáo của Bộ Thông tin và Truyền thông (nay là Bộ Khoa học và Công nghệ), dù đã có nhiều cải thiện, tỷ lệ thôn, bản có cáp quang và sóng di động 4G/5G ở nhiều địa phương miền núi phía Bắc vẫn thấp hơn đáng kể so với mặt bằng chung cả nước.

Đơn cử, tại một số huyện vùng cao của Hà Giang, Lai Châu, Điện Biên, việc truy cập internet ổn định vẫn là điều "xa xỉ" với nhiều hộ dân.

Báo cáo tình hình kinh tế - xã hội năm 2023 của Tổng cục Thống kê cho thấy, tỷ lệ hộ gia đình có máy vi tính và kết nối internet ở khu vực nông thôn miền núi phía Bắc vẫn ở mức thấp, chỉ khoảng 45-55% tùy từng địa phương, trong khi tỷ lệ này ở khu vực thành thị là trên 80%. Sự thiếu hụt này trực tiếp hạn chế khả năng người dân tiếp cận các nguồn thông tin trực tuyến, các dịch vụ công và cơ hội học tập, phát triển kinh tế.

"Mặc dù đã được Đảng và Nhà nước quan tâm hỗ trợ, đầu tư phát triển, nhưng do xuất phát điểm thấp nên vùng dân tộc thiểu số và miền núi, đến nay vẫn là nơi khó khăn nhất; chất lượng nguồn nhân lực thấp nhất; kinh tế - xã hội phát triển chậm nhất; tiếp cận các dịch vụ xã hội cơ bản thấp nhất; tỷ lệ hộ nghèo và cận nghèo cao nhất. Do đó, việc quan tâm về mọi mặt cho các tỉnh miền núi và dân tộc thiểu số cũng như hỗ trợ truyền tải thông tin có yếu tố quyết định trong công cuộc giảm nghèo thông tin theo mục tiêu của Đảng và Nhà nước đề ra" - ông Thắng nhấn mạnh.

Bên cạnh đó, điều kiện kinh tế khó khăn cũng là một rào cản lớn trong tiếp cận thông tin đầy đủ của bà con. Trong đó, chi phí để sở hữu các thiết bị công nghệ như điện thoại thông minh, máy tính, hay chi trả cước phí internet hàng tháng vẫn là một gánh nặng đối với nhiều gia đình DTTS, khi mà thu nhập của bà con chủ yếu dựa vào nông nghiệp manh mún, thiếu ổn định và nhu cầu về thông tin chưa cấp thiết so với các nhu cầu khác về lương thực, y tế, học hành...

Một thách thức mang tính đặc thù là rào cản về ngôn ngữ và văn hóa. Khu vực miền núi phía Bắc là nơi sinh sống của hàng chục nhóm DTTS khác nhau, mỗi dân tộc lại có ngôn ngữ và bản sắc văn hóa riêng. Trong khi đó, phần lớn các nguồn thông tin chính thống, các ứng dụng công nghệ lại được thể hiện bằng tiếng Việt phổ thông. Điều này gây khó khăn rất lớn cho những người không thành thạo tiếng Việt, đặc biệt là phụ nữ và người cao tuổi.

Thậm chí kể cả khi được hỗ trợ thiết bị như tivi hay radio, một số người dân vẫn không thể sử dụng hiệu quả do thiếu thời gian hoặc không hiểu nội dung phát sóng.

Ông Đinh Xuân Thắng dẫn ví dụ thực tế khi đi phỏng vấn ở Hà Giang: Nhiều hộ nghèo được cấp tivi, radio, nhưng chưa bao giờ mở ra, không xem, không nghe và không có thời gian nghe. Bà con người Mông ở Hà Giang đi làm từ 3 giờ sáng đến 9 – 10 giờ tối mới về thì xem tivi vào lúc nào...

Hệ lụy của "nghèo thông tin"

Tình trạng "nghèo thông tin" kéo theo nhiều hệ lụy tiêu cực. Theo các chuyên gia, thiếu thông tin về thị trường, giá cả, khoa học kỹ thuật... sẽ làm hạn chế cơ hội phát triển kinh tế của người dân. Họ dễ bị tư thương ép giá, khó tiếp cận các nguồn vốn vay ưu đãi hay các chương trình hỗ trợ phát triển sản xuất của nhà nước, địa phương .

"Nghèo thông tin" cũng ảnh hưởng đến việc thụ hưởng các dịch vụ xã hội cơ bản. Người dân gặp khó khăn trong việc tiếp cận thông tin về các chính sách an sinh xã hội, y tế, giáo dục, dẫn tới bỏ lỡ các quyền lợi chính đáng, hoặc không nắm bắt kịp thời các thông tin phòng chống dịch bệnh, chăm sóc sức khỏe, gây ra những thiệt thòi không đáng có. Chẳng hạn, trong các đợt dịch bệnh, việc truyền tải thông tin y tế dự phòng đến các bản làng xa xôi gặp nhiều khó khăn, làm tăng nguy cơ lây lan.

Đặc biệt, "nghèo thông tin" sẽ dẫn tới gia tăng nguy cơ bị lợi dụng, lôi kéo bởi các thông tin sai lệch, độc hại hoặc bị lừa đảo. Khi không được trang bị đủ kiến thức và kỹ năng sàng lọc thông tin, người dân dễ trở thành nạn nhân của các tin giả, các hoạt động tuyên truyền xuyên tạc của các thế lực thù địch, gây mất an ninh trật tự và đoàn kết dân tộc...

Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ số, phát triển mạng lưới truyền thông cơ sở

Để hỗ trợ bà con vùng sâu, vùng xa, đồng bào DTTS nâng cao hiểu biết, trình độ, thời gian qua tỉnh Lào Cai đã đi đầu khu vực miền núi phía Bắc trong việc triển khai các giải pháp giảm nghèo thông tin một cách bài bản và có chiều sâu.

Cụ thể, tỉnh đã tập trung đầu tư mạnh mẽ vào việc mở rộng vùng phủ sóng internet băng thông rộng và sóng di động 4G/5G đến các xã, thôn, bản vùng sâu, vùng xa. Đến cuối năm 2023, tỷ lệ thôn, bản có cáp quang và sóng di động chất lượng cao đã đạt trên 95%. Nhiều xã đặc biệt khó khăn trước đây "trắng sóng" nay đã có thể truy cập internet.

Lào Cai đã xây dựng và vận hành hiệu quả Cổng Giao tiếp điện tử tỉnh và các ứng dụng số phục vụ người dân, trong đó có các nền tảng như "Lào Cai Số" hay ứng dụng phản ánh hiện trường, giúp người dân dễ dàng tiếp cận thông tin về chính sách, thủ tục hành chính, gửi phản ánh, kiến nghị. Đặc biệt, tỉnh đã chú trọng phát triển nội dung song ngữ (tiếng Việt - tiếng Mông, tiếng Dao) trên một số nền tảng và ấn phẩm thông tin.

Đặc biệt, đến cuối năm 2024, Lào Cai đã thành lập và đưa vào hoạt động hàng trăm Tổ công nghệ số cộng đồng tại các thôn, bản. Các tổ này đóng vai trò là "cánh tay nối dài", trực tiếp hướng dẫn, hỗ trợ người dân cài đặt, sử dụng các ứng dụng số, kỹ năng khai thác thông tin trên môi trường mạng, phân biệt tin giả, tin xấu độc. Tại các huyện như Sa Pa, Bát Xát, Si Ma Cai, nơi các thành viên tổ công nghệ số là những người trẻ, có kiến thức đã kiên trì "đi từng ngõ, gõ từng nhà" để hỗ trợ bà con.

Từ kinh nghiệm của Lào Cai và một số nơi điển hình, các chuyên gia cho rằng, để hỗ trợ đồng bào DTTS, vùng sâu, vùng xa giảm nghèo thông tin một cách hiệu quả, bền vững thì cần có giải pháp căn cơ và đồng bộ, nhất là sự vào cuộc của cả hệ thống chính trị và toàn xã hội.

Trong đó, cần ưu tiên nguồn lực để hoàn thiện mạng lưới cáp quang, mở rộng vùng phủ sóng di động chất lượng cao đến tất cả các thôn, bản. Bên cạnh đó, cần có chính sách hỗ trợ giá cước internet, cung cấp các điểm truy cập internet công cộng miễn phí tại các nhà văn hóa thôn, trường học, trạm y tế xã.

Hai là, nâng cao khả năng tiếp cận thiết bị công nghệ cho người dân với chương trình hỗ trợ, trợ giá thiết bị đầu cuối (điện thoại thông minh, máy tính bảng...) cho các hộ nghèo, cận nghèo, gia đình chính sách.

Ba là, đa dạng hóa nội dung và hình thức cung cấp thông tin, chú trọng yếu tố ngôn ngữ và văn hóa bản địa. Phát triển các ứng dụng, nền tảng số có giao diện song ngữ hoặc tiếng dân tộc...

Bốn là, đẩy mạnh công tác đào tạo, nâng cao năng lực số cho người dân và cán bộ cơ sở. Tổ chức các lớp tập huấn thiết thực, "cầm tay chỉ việc" về kỹ năng sử dụng máy tính, internet, mạng xã hội an toàn, nhận diện tin giả.

Cuối cùng là tăng cường vai trò và hiệu quả của hệ thống thông tin cơ sở. Củng cố và nâng cao chất lượng hoạt động của các đài truyền thanh xã, các đội thông tin lưu động, thư viện xã, điểm bưu điện văn hóa xã. Đầu tư trang thiết bị, bồi dưỡng nghiệp vụ cho đội ngũ cán bộ làm công tác thông tin ở cơ sở. Phát triển các mô hình truyền thông cộng đồng hiệu quả...

×