Người truyền lửa văn hóa Cơ Tu nơi đại ngàn Trường Sơn

Đã 78 tuổi nhưng nghệ nhân Nguyễn Hoài Nam vẫn nhanh nhẹn, minh mẫn. Suốt hơn 60 năm qua, từ những ngày còn là thanh niên phục vụ văn nghệ quần chúng đến khi trở thành nghệ nhân ưu tú, ông miệt mài truyền lửa văn hóa, đưa những giá trị truyền thống của đồng bào Cơ Tu lên tầm cao mới.

Sinh ra tại Pa Ring – Cân Sâm, xã A Lưới 5, từ nhỏ ông Nguyễn Hoài Nam đã được tiếp xúc với các lễ hội, ca múa dân gian, nhạc cụ truyền thống của Cơ Tu. Năm 1962, ông chính thức bắt đầu thực hành các loại hình dân ca như Ba Boch, Câr Lợi, Âr Dền, Nha Nhim, Câr Ô, các loại dân nhạc gồm thổi khèn bè, đánh cồng, thanh la, Câr Tol, Tâng Ngát, Xar và các loại hình dân vũ Da Dã, Tân Tung, Chươt Ti Rị.

Không chỉ biểu diễn, ông còn nghiên cứu, biên soạn các quy trình lễ hội truyền thống, tái hiện nghi lễ dân gian, góp phần gìn giữ những giá trị văn hóa độc đáo cho đời sau.

Thời kỳ chiến tranh, ông đã góp phần không nhỏ trong phong trào văn nghệ phục vụ bà con và bộ đội. Từ 1962 đến 1967, ông tham gia Đoàn văn công miền Tây Thừa Thiên, biểu diễn khắp các địa phương. Giai đoạn 1968 – 1973, ông phụ trách đội văn nghệ Đảng ủy miền Tây Trị Thiên, không quản bom đạn, động viên anh em diễn viên hoàn thành tốt nhiệm vụ.

Từ 1974 – 1979, ông dẫn dắt đội Thông tin tuyên truyền miền núi A Lưới – Nam Đông, sử dụng nghệ thuật văn hóa để khích lệ bà con khắc phục hậu quả chiến tranh, tăng gia sản xuất, xây dựng đời sống tinh thần vững mạnh.

Năm 1979, ông được bổ nhiệm làm Trưởng Phòng Văn hóa – Thông tin huyện A Lưới (cũ), tuyển chọn và đào tạo các diễn viên trẻ, duy trì các chương trình văn nghệ kết hợp dân ca, dân vũ, ca ngợi quê hương, đất nước, Bác Hồ và Đảng.

Từ 1987 – 1992, trong vai trò Trưởng Ban Tuyên giáo Huyện ủy A Lưới (cũ), ông tiếp tục chỉ đạo phong trào văn hóa văn nghệ, đồng thời nghiên cứu, sưu tầm, lưu giữ các lễ hội truyền thống, phong tục tập quán tốt đẹp của đồng bào Cơ Tu.

Sau khi nghỉ hưu năm 1992, ông không ngừng tham gia các hoạt động văn hóa, truyền dạy dân ca, dân nhạc, dân vũ cho thế hệ trẻ. Nhờ đó, hơn 500 học trò đã được ông đào tạo, trong đó các học trò tiêu biểu như Ra Pát Thềm và Hồ Văn Phin trở thành những hạt nhân văn hóa tại thôn, bản, góp phần duy trì các đội văn nghệ ở địa phương, phục vụ cộng đồng vào các dịp lễ, ngày hội.

Ông cũng tích cực tham gia các lễ hội truyền thống quan trọng của đồng bào Cơ Tu và các dân tộc thiểu số khác tại vùng A Lưới. Những lễ hội như Ân Ninh, Pa Nua, lễ cưới truyền thống dân tộc Pa Cô, lễ hội A Da, lễ Cúng Dàng Xứ… đều có sự góp mặt của ông với vai trò tư vấn, dàn dựng và trực tiếp biểu diễn.

Ông còn dịch trên 20 ca khúc từ lời Việt sang lời Cơ Tu, Pa Cô, nhằm bảo tồn ngôn ngữ và văn hóa dân tộc. Sự tỉ mỉ trong nghiên cứu các phong tục, lễ hội, cung cấp tư liệu về sự tích làng, tên sông núi, ẩm thực Cơ Tu của ông đã giúp chính quyền địa phương triển khai các chương trình bảo tồn văn hóa sinh động, chính xác.

Với những đóng góp xuất sắc, năm 2019, ông được phong tặng danh hiệu Nghệ nhân ưu tú nghệ thuật trình diễn dân gian tỉnh Thừa Thiên Huế. Sau khi nhận danh hiệu này, ông tiếp tục tham gia các liên hoan nghệ thuật dân gian, tổ chức lớp truyền dạy, đồng thời đào tạo các học trò xuất sắc như Nguyễn Tiến Đời và Hồ Thị Tư, cả hai đều được phong nghệ nhân ưu tú, tiếp tục phát triển phong trào văn hóa, nghệ thuật tại vùng A Lưới.

Không chỉ được công nhận danh hiệu nghệ nhân ưu tú, ông còn là người nhận nhiều bằng khen, giấy khen từ trung ương đến địa phương cho các thành tích xuất sắc. Ông từng nhận bằng khen của Bộ Công an vì có đóng góp trong phong trào toàn dân bảo vệ an ninh tổ quốc, bằng khen từ Ủy ban Dân tộc cho công tác bảo tồn và phát huy văn hóa các dân tộc thiểu số.

Ông cũng được tặng nhiều bằng khen, giấy khen từ các cấp ở địa phương vì những đóng góp trong xây dựng hệ thống chính trị cơ sở, phong trào “Dân vận khéo”, công tác mặt trận, thực hiện chương trình 135, xây dựng gia đình văn hóa, cũng như các thành tích về bảo trợ người tàn tật, trẻ em mồ côi và tham gia các hoạt động cộng đồng khác.

Với những đóng góp không ngừng nghỉ, hiện ông là một trong những ứng viên tiêu biểu cho danh hiệu “Nghệ nhân nhân dân” trong lĩnh vực di sản văn hóa phi vật thể. Điều này khẳng định uy tín và vai trò quan trọng của ông trong đời sống văn hóa, xã hội của địa phương.

Hơn nửa thế kỷ gắn bó với nghệ thuật trình diễn dân gian, nghệ nhân Nguyễn Hoài Nam đã để lại dấu ấn sâu sắc trong lòng đồng bào và các thế hệ học trò, trở thành hình mẫu về sự tận tâm, bền bỉ và trách nhiệm với văn hóa dân tộc.

Ông chia sẻ: “Văn hóa còn thì dân tộc còn, văn hóa mất thì dân tộc mất. Sức của tôi còn bao nhiêu sẽ cố gắng cống hiến để các giá trị văn hóa của đồng bào Cơ Tu được duy trì, truyền lại cho đời sau”.

Lời chia sẻ của ông không chỉ thể hiện tình yêu với văn hóa dân tộc, mà còn là cam kết sống trọn đời với sứ mệnh bảo tồn và phát huy di sản phi vật thể vô giá của quê hương A Lưới.

×