Phó Chánh Văn phòng Quốc gia về giảm nghèo: Nhận diện 3 "rào cản" và 5 định hướng cho giai đoạn mới

Vượt nhiều mục tiêu trong giảm nghèo, "đòn bẩy" thu hẹp khoảng cách phát triển

Chia sẻ tại toạ đàm trực tuyến: "Nhìn lại thành quả giảm nghèo bền vững, đề xuất chính sách cho giai đoạn mới" do Báo Nông thôn Ngày nay/Dân Việt tổ chức, ông Nguyễn Lê Bình - Phó Chánh Văn phòng Quốc gia về giảm nghèo, Bộ Nông nghiệp và Môi trường khẳng định: "Với sự quan tâm rất lớn của Đảng, Chính phủ và Quốc hội, Chương trình mục tiêu quốc gia giảm nghèo bền vững giai đoạn 2021-2025 đã được đầu tư và triển khai mạnh mẽ. Đến nay, chúng tôi đánh giá chương trình đã khá thành công, đóng góp quan trọng vào sự phát triển kinh tế - xã hội chung của đất nước".

Theo ông Bình, chương trình mục tiêu quốc gia giảm nghèo bền vững giai đoạn 2021-2025 không chỉ đạt mà còn vượt nhiều mục tiêu quan trọng đã đề ra. Cụ thể, trong số 5 mục tiêu lớn, chương trình đã đảm bảo đạt 3/5 và vượt 2/5 mục tiêu.

Một trong những thành quả nổi bật nhất là mục tiêu giảm tỷ lệ hộ nghèo. "Theo Nghị quyết của Trung ương, mục tiêu đặt ra là giảm từ 1-1,5%/năm. Chúng tôi dự báo đến cuối năm 2025, tỷ lệ hộ nghèo cả nước sẽ chỉ còn khoảng 1%, phần lớn trong số này là các hộ nghèo không có khả năng lao động"- ông Bình thông tin.

Chương trình đã thực sự trở thành một "đòn bẩy" giúp thu hẹp khoảng cách phát triển giữa các vùng khó khăn với các khu vực thuận lợi hơn. Minh chứng rõ nét là đã có 19 xã thoát khỏi tình trạng đặc biệt khó khăn và 3 huyện nghèo được công nhận thoát nghèo.

Không chỉ tập trung vào việc giảm tỷ lệ hộ nghèo, chương trình còn tạo ra những tác động kép, vừa nâng cao năng lực kinh tế, vừa cải thiện chất lượng sống cho người dân.

Về sinh kế, chương trình đã triển khai khoảng 11.000 mô hình sinh kế, trong đó có gần 10.000 mô hình thuộc lĩnh vực nông nghiệp. "Các mô hình này không chỉ giúp nhiều hộ gia đình vươn lên thoát nghèo, nâng cao thu nhập mà còn góp phần quan trọng vào việc chuyển dịch cơ cấu kinh tế tại các địa phương"- ông Bình nhấn mạnh.

Bên cạnh đó, một nguồn lực lớn đã được đầu tư để cải thiện khả năng tiếp cận các dịch vụ xã hội cơ bản của người dân. Gần 5.000 công trình cơ sở hạ tầng đã được xây dựng, trong đó có khoảng 1.000 công trình về giáo dục và y tế.

Chương trình cũng góp phần kết nối, giới thiệu việc làm cho khoảng 130.000 lao động. Một thành quả ý nghĩa khác là tỷ lệ suy dinh dưỡng ở trẻ em dưới 16 tuổi đã giảm sâu, từ mục tiêu chúng ta đặt ra là 34% xuống chỉ còn khoảng 26,5%.

Đặc biệt, một trong những thành quả mang ý nghĩa nhân văn và thiết thực nhất chính là việc hỗ trợ nhà ở. Ông Bình chia sẻ: "Một thành quả rất lớn và ý nghĩa của chương trình là đã giúp cho khoảng 90.000 hộ nghèo và hộ cận nghèo có được ngôi nhà mới khang trang, bền vững, có khả năng chống chịu tốt hơn với thiên tai, bão lũ".

Những kết quả toàn diện trên đã khẳng định tính đúng đắn và hiệu quả của Chương trình mục tiêu quốc gia giảm nghèo bền vững, thể hiện sự quan tâm sâu sắc của Đảng và Nhà nước tới đời sống của người dân, đặc biệt là ở những vùng còn nhiều khó khăn, để "không ai bị bỏ lại phía sau".

Theo chuyên gia nông nghiệp Hoàng Trọng Thuỷ thành công lớn nhất của các chương trình mục tiêu quốc gia về giảm nghèo là đã tác động trực tiếp vào việc nâng cao thu nhập và rút ngắn khoảng cách phát triển cho các vùng, hộ nghèo. Đặc biệt, ông Thuỷ nhấn mạnh vai trò "đòn bẩy" của đầu tư cơ sở hạ tầng.

Theo ông Thuỷ, hệ thống giao thông được cải thiện đã giúp sản phẩm của các hộ nghèo được lưu thông thuận lợi, giảm đáng kể hao hụt trong quá trình vận chuyển và bảo quản nông sản. "Điều này trực tiếp làm tăng giá trị gia tăng cho nông sản, và đó chính là một nguồn thu nhập bền vững cho người dân"- ông Thuỷ nhấn mạnh.

Một thành tựu mang tính bước ngoặt được chuyên gia nông nghiệp Hoàng Trọng Thuỷ đánh giá rất cao, đó là sự chuyển dịch trong tư duy chính sách, từ "trợ cấp" sang "trao quyền" cho người dân.

"Trước đây, chúng ta chủ yếu đo lường bằng các chỉ tiêu về thu nhập, nhà ở, phương tiện sản xuất. Nhưng hiện nay, với cách tiếp cận giảm nghèo đa chiều, rất nhiều tiêu chí khác được cộng hưởng vào. Điều này không chỉ giúp đời sống người dân cân bằng hơn mà còn khơi dậy tinh thần chủ động, tự thân vận động của họ. Đây là một cách tư duy phát triển kinh tế vừa hiệu quả, vừa mang giá trị nhân văn sâu sắc"- ông Thuỷ nhấn mạnh.

Chia sẻ tại toạ đàm, chuyên gia nông nghiệp Hoàng Trọng Thuỷ cũng dẫn đánh giá của tổ chức Oxfam, công nhận Việt Nam đã có những chính sách giảm nghèo nhanh và tích hợp, kết hợp hài hoà giữa đầu tư hạ tầng cứng và chăm lo đời sống văn hoá, tinh thần cho người dân.

Mặc dù ghi nhận những kết quả to lớn, chuyên gia Hoàng Trọng Thuỷ vẫn trăn trở về thực trạng "nghèo dai dẳng". Theo ông, tình trạng này vẫn còn tồn tại ở những vùng có điều kiện tự nhiên đặc biệt khó khăn, bị chia cắt, biệt lập, thiếu thốn từ giao thông, thuỷ lợi cho đến đất canh tác.

Sự mong manh của thành quả giảm nghèo ở các khu vực này được thể hiện rõ nhất khi đối mặt với các cú sốc từ bên ngoài. "Chúng ta chỉ cần nhìn vào tác động của một cơn bão hay một trận lũ quét vừa qua là thấy"- ông Thuỷ trăn trở.

3 “rào cản” lớn trong công tác giảm nghèo

Tại tọa đàm, ông Nguyễn Lê Bình cho biết, dù có nhiều thuận lợi, nhưng trong quá trình thực hiện, đội ngũ triển khai đã phải đối mặt và tìm cách tháo gỡ nhiều "nút thắt" quan trọng.

Khó khăn đầu tiên, theo ông Bình, đến từ chính những thay đổi mang tính đột phá trong cơ chế chính sách. Giai đoạn vừa qua đã thực hiện một bước tiến mạnh mẽ trong việc phân cấp, ủy quyền cho cấp cơ sở.

Đặc biệt, chương trình đã chuyển hướng từ việc "cho không" sang "hỗ trợ có điều kiện", trao quyền chủ động để người nghèo tự vươn lên. "Đây là một tư duy hoàn toàn mới, đòi hỏi người nghèo phải tự vận động chứ không còn tâm lý trông chờ, ỷ lại"- ông Bình nhấn mạnh.

Sự thay đổi này, dù đúng đắn, nhưng ban đầu đã gây ra không ít lúng túng cho cả địa phương trong việc triển khai và người dân trong việc tiếp cận. Tuy nhiên, ông Bình khẳng định: "Sau một thời gian, mọi thứ đã dần đi vào nền nếp và mang lại những kết quả thành công như chúng ta đã thấy".

Khó khăn thứ 2 là những thách thức cố hữu tại các vùng có điều kiện kinh tế - xã hội đặc biệt khó khăn. Theo đó, điều kiện tự nhiên khắc nghiệt, gây cản trở và tác động ngược lại đến việc triển khai chính sách, đầu tư cơ sở hạ tầng. Dù nhà nước đã nỗ lực đầu tư nhưng nguồn lực cũng chỉ có thể đáp ứng ở một mức độ nhất định so với nhu cầu thực tế.

Bên cạnh đó, "khoảng cách" về nhận thức, kiến thức và kỹ thuật của người dân. Để giúp người nghèo ở những vùng này tiếp cận và áp dụng hiệu quả các hỗ trợ, đòi hỏi đội ngũ cán bộ triển khai phải là những người "rất có tâm, có trách nhiệm và có trình độ".

Thách thức thứ 3, và cũng là một trăn trở lớn, chính là yếu tố con người ở cấp cơ sở. Ông Bình thẳng thắn nhìn nhận, cán bộ làm công tác giảm nghèo ở các vùng khó khăn đôi khi còn hạn chế về kiến thức và trình độ chuyên môn.

Tuy nhiên, một vấn đề nan giải hơn là tình trạng cán bộ cơ sở thường xuyên thay đổi. "Thực tế này gây ra rất nhiều khó khăn. Đôi khi chúng tôi vừa tổ chức tập huấn, hỗ trợ cho địa phương xong thì cán bộ đã luân chuyển. Số lượng người mới thay đổi khá nhiều khiến cho việc truyền tải cơ chế chính sách, cũng như cách làm hiệu quả đến người dân bị gián đoạn"- ông Bình chia sẻ.

Theo ông Nguyễn Lê Bình, công tác tuyên truyền, truyền thông về giảm nghèo đã đạt được nhiều thành quả đáng ghi nhận, triển khai trên 2 cấp độ: truyền thông phổ rộng về chính sách từ Trung ương đến địa phương và truyền thông trực tiếp đến vùng nghèo, người nghèo.

Ông Bình phân tích, "chiều sâu" ở đây không chỉ là phổ biến chính sách, mà là làm cho người dân nhận thức được họ được hưởng lợi gì và phải có trách nhiệm ứng xử ra sao, đồng thời có quyền giám sát việc thực thi.

Vấn đề cốt lõi của truyền thông chiều sâu là phải thay đổi tận gốc tư duy của người nghèo. "Truyền thông chiều sâu là phải giúp người dân nhận thức được họ đang nghèo do đâu, và hướng đi để thoát nghèo là gì. Phải tạo ra động lực từ bên trong, chứ không phải cứ mang cây, con giống xuống và bảo họ làm theo một cách máy móc,"- ông Bình chia sẻ.

Ông Bình khẳng định, truyền thông và thông tin chính là giải pháp quan trọng hàng đầu trong công tác giảm nghèo, như đã được nêu rõ trong Chỉ thị số 05 của Ban Bí thư.

Trước những thay đổi về việc sáp nhập đơn vị hành chính và thực hiện mô hình chính quyền hai cấp, ông Bình cho biết đây là một thách thức lớn đối với cơ sở. Về cơ bản, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã có văn bản hướng dẫn phân cấp nhiệm vụ rõ ràng và không gây vướng mắc lớn.

Tuy nhiên, một vấn đề thực tế đã nảy sinh. "Cán bộ cấp cơ sở làm công tác giảm nghèo nhiều năm, có kinh nghiệm thực tiễn, thì nay phần lớn được thay thế bằng cán bộ cấp huyện. Cán bộ huyện thường mạnh về triển khai chính sách nhưng lại thiếu kinh nghiệm trong các tác vụ trực tiếp với người dân. Điều này tạo ra một “khoảng cách” khá lớn giữa nhận thức chính sách và triển khai thực tế"- ông Bình phân tích.

Để giải quyết vấn đề này, ông Bình cho biết Bộ Nông nghiệp và Môi trường đang triển khai các giải pháp linh hoạt. Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã soạn thảo và ban hành 2 bộ tài liệu quan trọng. Đó là cẩm nang chính sách và một sổ tay hướng dẫn nghiệp vụ. “Cẩm nang này dày tới mức chỉ liệt kê đầu chính sách thôi cũng đã mất mười mấy trang"- ông Bình chia sẻ.

Sắp tới, Bộ Nông nghiệp và Môi trường cũng sẽ ứng dụng công nghệ số, xây dựng các video hướng dẫn ngắn để cán bộ có thể xem và áp dụng mọi lúc, mọi nơi.

Tích hợp chương trình, đầu tư có trọng điểm và lấy người dân làm trung tâm

Theo ông Nguyễn Lê Bình, việc xây dựng chương trình mục tiêu giảm nghèo bền vững cho giai đoạn sau sẽ tập trung vào 5 định hướng cốt lõi để giải quyết các thách thức một cách căn cơ và bền vững.

Thứ nhất, tích hợp các chương trình có tính chất tương đồng. Thay vì triển khai dàn trải, các chương trình mục tiêu quốc gia sẽ được tích hợp lại để tối ưu hóa công tác chỉ đạo, điều hành và quản lý. "Thủ tướng Chính phủ đã có chỉ đạo về việc hợp nhất Chương trình giảm nghèo bền vững và Chương trình xây dựng nông thôn mới thành một chương trình tổng thể"- ông Bình cho biết. Đây là bước đi chiến lược để thống nhất nguồn lực và mục tiêu.

Thứ hai, tập trung nguồn lực đầu tư có trọng tâm, trọng điểm. Nguồn vốn sẽ được ưu tiên cho những vùng khó khăn nhất, những "lõi nghèo" để tạo ra sự đột phá, tránh đầu tư dàn trải, kém hiệu quả.

Thứ ba, lấy địa phương và người dân làm trung tâm. Mọi chính sách, hoạt động đều phải xuất phát từ nhu cầu thực tiễn của cơ sở và phải phát huy vai trò chủ thể của người dân. "Phải lấy địa phương, lấy người dân làm trung tâm để chúng ta phát triển"- ông Bình nhấn mạnh.

Thứ tư, nâng cao hiệu quả công tác truyền thông. Để chính sách đi vào cuộc sống, cả chính quyền và người dân đều phải nắm rõ, hiểu đúng và thực hiện tốt. Công tác truyền thông phải được đẩy mạnh hơn nữa để tạo sự đồng thuận và tham gia tích cực từ xã hội.

Thứ năm, tăng cường theo dõi, giám sát với sự tham gia của người dân. Đây là yếu tố quyết định sự thành công và minh bạch của chương trình. "Chúng ta phải đề cao việc theo dõi, kiểm tra, giám sát, đặc biệt là phải có sự tham gia của người dân. Phải để người dân đánh giá được rằng đồng vốn đầu tư công là tiền của dân và đang được đầu tư hiệu quả cho dân"- ông Bình khẳng định.

×