Nhà cổ ở Lào Cai xây theo kiểu đặc biệt, mùa đông ấm, mùa hè mát, nhiều người hay vô xem

Tuy vậy, điểm chung của các tộc người là đều gìn giữ nếp nhà như gìn giữ hồn cốt của dân tộc mình. Bởi không đơn thuần là nơi ăn ở, sinh hoạt, nhà còn là nơi lưu giữ những giá trị văn hóa, tín ngưỡng tâm linh độc đáo thể hiện thế giới quan, nhân sinh quan của đồng bào đã được truyền thụ từ đời này sang đời khác.

Người Tày Lào Cai thường sống dọc theo các triền sông, suối, làm nhà định cư trong các thung lũng hẹp, dưới chân núi thấp. Trong đó, người Tày ở Nghĩa Đô, Vĩnh Yên (huyện Bảo Yên) cư trú trong thung lũng cạnh dòng suối Nậm Luông xanh trong; người Tày vùng Bản Hồ, Mường Bo (thị xã Sa Pa) xây dựng làng bản bên con suối Mường Hoa thơ mộng uốn lượn ven thung lũng. 

Còn tại Văn Bàn, những căn nhà sàn lợp mái cọ kề vai nhau yên bình dưới chân dãy núi Gia Lan, mặt hướng ra cánh đồng Mường Thát, Bản Pàu, Tông Pháy, Tông Hốc, suối Nậm Chăn, Nậm Nhù, Nậm Tha hiền hòa, chở che cho biết bao thế hệ người Tày sinh ra và lớn lên ở nơi này.

Nhà sàn người Tày là sản phẩm kiến trúc độc đáo, thể hiện sự hòa hợp của con người, thiên nhiên và văn hóa dân tộc. 

Điều này thể hiện rõ nét ở kết cấu và chất liệu ngôi nhà. Làng bản của người Tày được bao bọc xung quanh bởi các quả đồi, ngọn núi, do đó đồng bào làm nhà sàn để tránh thú hoang tấn công con người. Vào mùa hè, sự cao ráo của sàn nhà giúp không khí được lưu thông thoáng mát, khi mưa không ẩm ướt và tránh được nhiều bệnh tật lây lan. 

Ngôi nhà sàn truyền thống của người Tày trước đây có bếp nấu đặt ở vị trí trung tâm, giúp giữ ấm cho cả nhà trong mùa đông lạnh giá và cũng là không gian quây quần tụ họp của gia đình vào mùa đông. 

Tuy nhiên hiện nay, người Tày không để bếp trong nhà nữa, thay vào đó đồng bào dựng một ngôi nhà sàn nhỏ hơn nối vào nhà sàn chính để làm nhà bếp.

Bản làng của đồng bào Hà Nhì ở tỉnh Lào Cai nhìn từ trên cao vẫn còn những nếp nhà cổ được xây dựng theo kiểu truyền thống. Ảnh tư liệu: Long Vũ

Thông thường ngôi nhà sàn của đồng bào Tày Lào Cai là 3 gian 2 chái hoặc 2 gian 2 chái. Với kỹ thuật của những người thợ tài hoa, ngôi nhà sàn truyền thống không cần dùng đến đinh sắt mà chỉ dùng thanh xiên dài xuyên dọc ngang nối các cột với nhau; giữa xà và cột lại được liên kết bằng mộng và nêm gỗ nối kèo cột, tạo thành khung nhà chắc chắn. 

Các chân cột, từ cột cái đến cột con đều được kê trên hòn đá to bản, bằng phẳng được lựa chọn rất kỹ từ các khe suối hoặc được đúc bằng xi măng có đường kính rộng hơn chân cột từ 2 đến 5cm. 

Với sự liên kết chằng giữ dọc ngang, ngôi nhà sàn 5 gian, thậm chí 7 gian, diện tích mặt sàn khoảng trên 100 m2 vẫn đủ chắc chắn, có thể chịu được mưa to, gió lớn.

Đến nay, căn nhà đã tồn tại trên 50 năm nhưng chưa một lần phải sửa chữa, có chăng chỉ thay mái lá định kỳ khoảng 20 năm một lần. Còn phần khung, cách đây 1 năm, gia đình cụ mới chà lại cột và xà để bóng, đẹp hơn. Trong nhà sàn 5 gian, 2 chái hiện có 4 thế hệ chung sống. Mỗi dịp Tết đến, con cháu từ khắp nơi trở về tập trung đông đủ, cùng nhau nấu cơm, vui chơi, ca hát...

Với mục tiêu bảo tồn văn hóa truyền thống gắn với phát triển du lịch, góp phần tăng thu nhập, từng bước xóa đói, giảm nghèo cho người dân địa phương, tỉnh Lào Cai đang dành nhiều nguồn lực đầu tư, xây dựng các làng bản thành điểm du lịch cộng đồng hấp dẫn. Trong đó, công tác bảo tồn giá trị nguyên vẹn những ngôi nhà cổ đóng vai trò quan trọng.

×