Mở rộng không gian văn hóa Hồ Chí Minh ở Bến Nhà Rồng: Giữ hồn cốt văn hóa giữa lòng siêu đô thị

Không phải mọi “đất vàng” đều nên "hóa" cao ốc

TP.HCM vừa có một quyết định khiến dư luận đồng thuận hiếm thấy: Dừng dự án nhà ở thương mại tại khu vực Bến Nhà Rồng – Khánh Hội, nơi từng được quy hoạch 31,5 ha đất ven sông Sài Gòn để xây dựng hàng nghìn căn hộ, trung tâm thương mại, trường học và trạm y tế. Thay vào đó, khu “đất vàng” này sẽ được quy hoạch thành công viên, mở rộng Không gian văn hóa Hồ Chí Minh, kết hợp cải tạo trục đường Nguyễn Tất Thành và phát triển các dịch vụ công cộng phục vụ người dân.

Dự án Khu phức hợp Bến Nhà Rồng – Khánh Hội vốn nằm tại vị trí đắc địa, giáp sông Sài Gòn và quận 1 cũ. Từ năm 2013, Bộ Giao thông Vận tải đã chấp thuận cho Cảng Sài Gòn góp vốn cùng hai đối tác thành lập pháp nhân mới để triển khai dự án, từ đó hình thành Công ty Ngọc Viễn Đông. Năm 2016, UBND TP.HCM chính thức chấp thuận cho công ty này làm chủ đầu tư, với quy mô 31,5 ha gồm 3.116 căn hộ, 32 căn biệt thự, trung tâm thương mại, trường học, trạm y tế và hệ thống hạ tầng kỹ thuật.

Tháng 8/2017, Cảng Sài Gòn đã bàn giao đất, và chủ đầu tư dự kiến tung sản phẩm ra thị trường vào năm 2018. Nhưng sau gần 9 năm, dự án vẫn án binh bất động. Từng bước pháp lý khép lại một “giấc mơ bất động sản” để mở ra một lựa chọn mới – dành lại đất cho văn hóa, cho ký ức và cho cộng đồng.

Tại sao lại là Bến Nhà Rồng?

Hơn trăm năm trước, nơi đây là điểm khởi đầu hành trình cứu nước của người thanh niên Nguyễn Tất Thành. Về sau, nó trở thành biểu tượng thiêng liêng của tinh thần ra đi để trở về, của khát vọng lớn lao mang tên Việt Nam.

Vì thế, khi TP.HCM chọn mở rộng Không gian văn hóa Hồ Chí Minh ngay tại nơi Người ra đi tìm đường cứu nước, đó không chỉ là quy hoạch đô thị, mà là quy hoạch cảm xúc, quy hoạch ký ức.

Quyết định dừng dự án bất động sản tại đây còn là sự tôn trọng giá trị lịch sử – tinh thần của một vùng đất linh thiêng. Bến Nhà Rồng – nay là Bảo tàng Hồ Chí Minh, chi nhánh TP.HCM – là cụm di tích gắn liền với sự kiện ngày 5/6/1911, khi người thanh niên Nguyễn Tất Thành rời Sài Gòn trên con tàu Amiral Latouche Tréville ra đi tìm đường cứu nước. Chỉ vài trăm mét cách đó là phố đi bộ Nguyễn Huệ, bến Bạch Đằng – trái tim của thành phố.

Khi trao đổi với Dân Việt, TS. Huỳnh Thanh Điền – chuyên gia kinh tế – nói thẳng: “Nếu lấy khu đất Nhà Rồng – Khánh Hội để làm nhà ở thì chỉ nhà đầu tư hưởng lợi, còn làm công viên, không gian văn hóa thì mọi người đều được hưởng.”

Từ tầm nhìn dũng cảm đến chiến lược đô thị nhân văn

Bí thư Thành ủy Trần Lưu Quang khẳng định: “TP.HCM không đánh đổi phát triển kinh tế bằng mọi giá, mà ưu tiên giữ gìn và phát huy giá trị văn hóa – lịch sử của vùng đất linh thiêng.”

Thực tế, TP.HCM từng trải qua những bài học đắt giá về quy hoạch. Những “bức tường cao ốc” bên sông hay những khu đô thị thương mại lấn át không gian công cộng đã để lại nhiều tiếc nuối. Lần này, thành phố chọn khác đi – thay vì cho phép dự án triển khai tiếp, lãnh đạo thành phố quyết định chấm dứt mục tiêu phát triển nhà ở quy mô lớn, chuyển đổi toàn bộ khu đất thành công viên và không gian văn hóa.

Theo KTS Ngô Viết Nam Sơn, đây là quyết định có tầm nhìn dài hạn:

“Thành phố hiện chỉ đạt 0,5 m² mảng xanh/người, trong khi tiêu chuẩn tối thiểu là 10 m². Dành lại Bến Nhà Rồng, Cảng Sài Gòn hay khu đất số 1 Lý Thái Tổ cho công viên, quảng trường, tượng đài là cách TP.HCM bù đắp cho nhiều năm phát triển lệch.”

Khi TP.HCM đang mở rộng không gian đô thị, sáp nhập vùng và hướng ra khu vực vệ tinh, việc giữ lõi trung tâm cho văn hóa và cộng đồng là bước đi chiến lược. Thành phố “thở” bằng không gian xanh và “sống” bằng ký ức.

Cũng chính từ đó, ý tưởng “phòng khách văn hóa của đô thị” ra đời: Từ Bến Nhà Rồng đến cầu Tân Thuận, người dân có thể đi bộ, đạp xe ven sông, tham quan bảo tàng, nhà triển lãm, trung tâm sinh hoạt cộng đồng – một không gian mở, xanh, và chan chứa bản sắc Sài Gòn – Hồ Chí Minh.

Chuyên gia nước ngoài David Jackson gọi đây là “một quyết định dũng cảm”. Bởi trong khi nhiều đô thị châu Á vẫn mải mê theo đuổi tòa nhà cao nhất, TP.HCM lại chọn con đường đi ngược: Tôn vinh giá trị sâu – bền – lâu.

 “Giữ đất” để giữ hồn – quyết định hợp lòng dân

Thạc sĩ Lê Văn Thành (Viện Nghiên cứu Phát triển TP.HCM) khẳng định:

“Người dân chắc chắn ủng hộ, bởi không gian văn hóa là tài sản chung. Nếu làm nhà ở thì chỉ một nhóm người hưởng lợi, còn làm công viên, bảo tàng, khu triển lãm thì toàn dân cùng hưởng.”

Từ những năm 2000, khi quy hoạch Khu phức hợp Nhà Rồng – Khánh Hội được phê duyệt, đã có nhiều ý kiến lo ngại: Hàng nghìn căn hộ sẽ dựng thành “bức tường cao ốc” chắn gió, che mất tầm nhìn sông Sài Gòn, biến biểu tượng của thành phố thành góc khuất.

Giờ đây, khi dự án bị dừng, đó là niềm vui không chỉ của giới quy hoạch mà của cả người dân thành phố – những người đã quá quen với cảnh thiếu công viên, thiếu chỗ dạo chơi, thiếu cả không gian để “ngẩng mặt nhìn sông”.

Thực ra, “giữ đất” cũng là giữ ký ức. Từ nơi Bác Hồ ra đi năm 1911 đến không gian văn hóa hôm nay, dòng chảy hơn trăm năm ấy chính là sợi dây gắn kết giữa quá khứ và hiện tại.

Một thành phố lớn chỉ thật sự hiện đại khi biết nâng niu di sản của mình.

Không chỉ Bến Nhà Rồng, TP.HCM cũng đã quyết định chuyển khu đất số 1 Lý Thái Tổ – “vương quốc” biệt thự cổ của Chú Hỏa – thành công viên tưởng niệm đồng bào mất vì Covid-19.

Đó là hành động tri ân quá khứ, hướng về con người, thay vì để đất bỏ hoang hay chờ cơ hội “đấu giá nghìn tỷ”.

TS. Huỳnh Thanh Điền nhận định: “Không phải khu đất nào cũng nên chuyển cho tư nhân. Những khu ven sông, trung tâm – nơi gắn bó trực tiếp với sinh hoạt và ký ức cộng đồng – cần được quy hoạch thành công viên, không gian công cộng.”

Tư duy ấy phản chiếu sự trưởng thành của một đô thị sau nhiều lần “đánh đổi”. Giờ đây, quyết định dừng dự án Bến Nhà Rồng là cách thành phố nói lời “xin lỗi” nhẹ nhàng nhưng mạnh mẽ với không gian công cộng đã bị lãng quên.

“Thành phố lớn không được đo bằng số tầng của cao ốc, mà bằng chiều sâu văn hóa của nó,” KTS Ngô Viết Nam Sơn nói. Khi Không gian văn hóa Hồ Chí Minh được mở rộng, kết nối với Bến Bạch Đằng và chuỗi công viên ven sông, TP.HCM sẽ có một “phòng khách văn hóa” thật sự là nơi hội tụ lịch sử, nghệ thuật, cảnh quan và cảm xúc con người.

Một nơi để người dân tự hào kể với bạn bè quốc tế rằng: “Đây là nơi Bác Hồ ra đi tìm đường cứu nước, và cũng là nơi thành phố mang tên Người khẳng định tầm vóc của mình.”

Từ quyết định ấy, có thể hình dung một tương lai: Hai bên bờ sông Sài Gòn – Thủ Thiêm là “Phố Đông” hiện đại, còn Bến Nhà Rồng là “Phố Tây” văn hóa. Hai cực đối xứng, một bên vươn lên bằng bê tông- thép, một bên lan tỏa bằng ký ức – cả hai cùng tạo nên diện mạo cho một siêu đô thị có hồn.

Có thể nói, “đất vàng” được trả lại cho ký ức, cho nhân dân, cho những mảng xanh còn thiếu – đó là lựa chọn không chỉ đúng về lý, mà còn đẹp về tình.

Giữa thời “tấc đất-tấc vàng”, TP.HCM đã chọn cách làm khác: Không “bán đất”, mà “trả đất” – trả cho lịch sử, cho văn hóa và cho những thế hệ tương lai.

×