Một dãy núi cao nổi tiếng Việt Nam dài 80km trải rộng qua 4 tỉnh, nơi ví như "Đà Lạt thứ 2" ở Vĩnh Phúc

Dãy núi cao có 3 đỉnh núi nổi tiếng

Dãy núi Tam Đảo phần lớn nằm trên địa phận của 4 tỉnh, thành phố là TP Hà Nội, các tỉnh Vĩnh Phúc, Thái Nguyên, Tuyên Quang.

Theo sách An Nam chí lược chép vào thế kỷ 14: núi Tam Đảo thuộc phủ Tuyên Quang, ở địa phận huyện Tam Dương, có ba ngọn núi sừng sững nổi lên cao chót vót tận trời cùng với núi Tản Viên, hai ngọn đứng sững đối nhau, là danh sơn của nước Việt.

Theo bản đồ địa giới hành chính hiện nay, dãy núi Tam Đảo phía Tây Nam giáp huyện Tam Dương, phía Tây giáp huyện Lập Thạch, phía Tây Bắc giáp huyện Sơn Dương (tỉnh Tuyên Quang).

Đỉnh núi cao nhất của dãy núi Tam Đảo là núi Thạch Bàn nằm ở ranh giới của huyện Tam Đảo (tỉnh Vĩnh Phúc) và huyện Đại Từ (tỉnh Thái Nguyên).

Tam Đảo là một dãy núi đá lớn dài 80km, rộng 10-15km, chạy theo hướng tây bắc-đông nam, nơi có Vườn Quốc gia Tam Đảo được thành lập năm 1996.

Tam Đảo là dãy núi đá dài khoảng 80km, giáp 4 tỉnh, thành phố Hà Nội, Vĩnh Phúc, Thái Nguyên, Tuyên Quang. Thị trấn Tam Đảo, thuộc tỉnh Vĩnh Phúc, nằm cách Hà Nội 75 km. Ở độ cao hơn 900 m so với mực nước biển. Ảnh: VQGTĐ.

Dãy núi Tam Đảo nằm trên địa phận huyện Tam Đảo của tỉnh Vĩnh Phúc có 3 đỉnh núi cao nổi tiếng là ngọn núi Phù Nghĩa (Rùng Rình), cao 1350m; ngọn núi Thiên Thị, cao 1375m và ngọn núi Thạch Bàn, cao 1388m.

Tính chất của đá núi Tam Đảo

Các loại đá chính ở dãy núi Tam Đảo là Riolit pocfia, penzit và các tuf của chúng. Dãy núi Tam Đảo chạy theo hướng Tây Bắc - Đông Nam, dài chừng 80 km, rộng từ 10 đến 15 km, từ thị trấn Sơn Dương, huyện Sơn Dương (Tuyên Quang) tới xã Phù Linh, huyện Sóc Sơn (Hà Nội). Do tương đối dốc đứng, nên trên Tam Đảo có nhiều suối và thác nước.

Theo Cổng TTĐT tỉnh Vĩnh Phúc, đá núi Tam Đảo đã tạo nên một dáng vẻ bề ngoài hùng vĩ Từ thị xã Vĩnh Yên, những ngày trời quang, mây tạnh nhìn lên Tam Đảo ta thấy không chỉ có "Ba ngọn đột khởi cao vót đến mây xanh" mà Lê Quý Đôn đã mó tả trong sách "Kiến văn tiểu lục.

Cách ngày nay chừng 230 triệu năm vào giữa kỷ Triat đá núi Tam Đảo được hình thành từ các hoạt động núi lửa do các đợt phun trào axit từ đáy biển trong kỷ Ladini. 

Các đá phun trào phân dị theo từng đội, eo đợt chảy tràn trên mặt đất, có đợt chảy theo dòng, theo lớp chồng gối lên nhau hoặc xô bồ đợi sau phủ chồng lên đợi trước tạo nên hình chóp nón.

Ở thế kỷ thứ 18, mà có tới bảy ngọn núi nhấp nhô chắn đường chân trời ở phía Đông Bắc. Từ thấp đến cao, từ gần đến xa in đậm một màu xanh. 

Đầu tiên là dãy núi Bầu thấp nhất, cao dần lên là núi Đinh, núi Con Trâu, con Cóc, núi Mỏ Quạ và cuối cùng là dãy Tam Đảo với các đỉnh Thạch Bàn, Thiên Thị, Máng Chỉ đều được tạo nên bởi thứ đá trời. Sự nhấp nhô cao thấp của các yếu tố địa hình, người ta chỉ có thể lý giải được bằng cấu trúc của đá.

Thành phần vật chất tạo đá khá phức tạp, những khoáng chất chính có thể kể là thạch anh, fenpat, mica. Trong đá cũng có lẫn vật chất kim loại nhu đồng, chì, thiếc, volfram và cả vàng nữa, đôi nơi chúng tạc thành hệ mạch quặng kẹp trong lòng đá núi. Kiến trúc của đá cc những nét khác biệt nhau phụ thuộc vào áp suất, nhiệt độ lúc kết tinh. Những đá chính mà ta gặp Ở Tam Đảo đều là đá Riolit pocfia, penzit và các tuf của chúng.

Đá hoạt pocfia là đá hoa cương ở dạng phun trào, kiến trúc nổi ban với những hình tròn hoặc bầu dục của tinh thể fenpat nổi lên trên nền khoáng chất ẩn tinh giống như những phên kẹo lạc, kẹo vừng. 

Khi mài láng mặt đá ta thấy một kiểu trang trí tự nhiên rất hoàn mỹ, đều và đẹp hơn nhiều so với những viên gạch granitô nhân toạ được sản xuất bằng xi măng và đá vôi, độ bền của nó là gấp đến chục lần.

Nhà thờ đá, một nhà thờ cổ xây bằng đá núi Tam Đảo. Ảnh: Thanh Trúc.

Đá riôlit pocfia có độ tạo khối lớn, được ứng dụng trong các lĩnh vực làm đá xẻ, đá tạc, ốp lát vá các loại đá dăm.

Đá có độ cứng cao, độ bền đồng nhất giữa các khoáng vật, riôlit pocfia thường đóng vai trò chính trong việc giữ lại khối hình dạng chóp chiếm lĩnh các đỉnh cao của dãy Tam Đảo. Lộ trình trên các suối ở Tây Thiên, ở Đạo Trù, Minh Quang và dọc đường lên khu nghỉ mát ta đều gặp đá riôlit pocfia. 

Những tảng to như cái nhà, như con voi nằm chắn ngang trên dòng suối, khách du lịch thường ngồi nghỉ thấy nó nhẵn nhụi đáng yêu. 

Những hoa văn dạng đồng tiền in trên mặt đá làm người ta liên tưởng đến một tấm thảm hoa trải sẵn ngả mình lên thảm đá mát lạnh, nước suối chảy róc rách, nhiều du khách đã kiếm được giấc ngủ tiên giữa ban ngày sau những giờ leo núi.

- Đá penzit tạo thành những giải hẹp, kẹp trong lòng các đá riôlit pocfia, đây là những thớ lớp có dáng kéo dài và kiến trúc ẩn tinh. 

Pezit thường là những khối đá đen huyền hoặc phớt xám có khả năng mài nhẵn láng bóng như gương. Một khối nền hạt mịn nếu được sử dụng để làm đá ốp lát đá trang trí thì penzit đóng vai trò một loại ngọc bích rất sang trọng hiện nay. 

Đi trên tuyến suối Đại Đình, Tam Quan và ngay cả trên nền đền Cậu, đền Cô ta có thể nhặt được những mảnh đá penzit màu xanh đen, tạo thành những sọc những vân uốn lượn. Ai quý đá, muốn sưu tầm thì lượm đá về lùn cách mài láng bóng mà quan sát sẽ thấy đất nước, mây, trời Tam Đảo trong đó.

Thiên nhiên đã phú cho Tam Đảo những khối riôlit pocfia - penzit khổng lồ tạo nên một dãy kéo dài hàng trăm km, rộng hàng chục km. 

Đặc biệt là, đá đã dựng cho Tam Đảo hàng trăm thác nước đẹp ở hàng chục con suối. Thác Bạc Ở Tam Đảo cao tới 50m, nước trắng phau tung bọt trên sườn đá, dốc đá làm say lòng bao du khách.

Người Pháp xây dựng khu nghỉ mát đã sử dụng đá để làm biệt thự nhà thờ. Người dân vùng Tây Thiên dùng đá để kê bậc lên đền dài hàng chục km. 

Ngày nay, mỏ đá Minh Quang, mỏ đá Trung Mầu đã cung cấp cho Vĩnh Phúc hàng triệu m3 đá hộc, đá đăm để kè đê, làm đường giao thông xây dựng hạ tầng cơ sờ ngày một khang trang, đưa tỉnh nhà tiến đến phồn thịnh.

Tính chất rừng Tam Đảo

Rừng và hệ sinh thái rừng Tam Đảo nằm gần như toàn bộ tại phạm vi Vườn quốc gia Tam Đảo. Vườn quốc gia Tam Đảo là kho tài nguyên quý giá, nơi lưu giữ sự đa dạng sinh học cao với rất nhiều loài động, thực vật đặc hữu quý hiếm, là nơi dự trữ, bảo tồn và phục hồi các nguồn gen.

Vườn quốc gia Tam Đảo nằm trọn trên dãy núi Tam Đảo, dài trên 80km, rộng 10-15km chạy theo hướng Tây Bắc-Đông Nam.

Một cây cổ thụ hàng trăm năm tuổi trong rừng nguyên sinh Tam Đảo. Ảnh: Vi Trần.

Vườn trải rộng trên ba tỉnh Vĩnh Phúc (huyện Tam Đảo), Thái Nguyên (huyện Đại Từ) và Tuyên Quang (huyện Sơn Dương), cách Hà Nội khoảng 75km về phía Bắc, là khu vực có tính đa dạng sinh học cao, là kho dự trữ các nguồn gen động thực vật quý hiếm của Việt Nam.

Vườn quốc gia Tam Đảo rộng 34.995ha, trong đó có 26.163ha rừng, chủ yếu là dạng rừng tự nhiên mưa ẩm thường xanh với độ che phủ chiếm 70% diện tích.

Ngoài ra, trong Vườn quốc gia Tam Đảo cũng tồn tại một số kiểu rừng khác như rừng kín thường xanh mưa ẩm á nhiệt đới núi thấp, rừng lùn trên đỉnh núi, rừng tre nứa, rừng phục hồi sau khai thác, rừng trồng, trảng cây bụi, trảng cỏ.

Rừng Tam Đảo được chia thành các phân khu để thuận lợi trong việc quản lý, theo dõi, phục hồi, phát triển, bảo tồn.

Phân khu bảo vệ nghiêm ngặt

Có diện tích là 17.295ha nằm ở độ cao 400m trở lên(trừ khu nghỉ mát Tam Đảo). Đây là khu vực còn rừng tự nhiên và là nơi cư chú của các loài chim thú trong khu vực.

Phân khu này nhằm bảo vệ nghiêm ngặt các hệ sinh thái rừng và hệ động, thực vật trong phân khu như cấm khai thác gỗ, củi và các lâm sản khác; cấm săn bắt động vật rừng và bất kỳ hành động nào ảnh hưởng đến rừng và các loài động thực vật rừng; và không xây dựng các công trình đồ sộ và làm đường lớn trong phân khu.

Phân khu phục hồi sinh thái

Có diện tích là 15.398ha, nằm bao quanh phân khu bảo vệ nghiêm ngặt, do trước kia khu vực này nằm ngoài khu rừng cấm Tam Đảo nên rừng tự nhiên ở khu vực này bị khai thác nhiều lần và nhiều diện tích đã bị mất rừng.

Đến nay phân khu này được khoanh nuôi phục hồi và trồng lại rừng. Rừng đã phát triển tốt góp phần bảo vệ môi trường và phòng hộ đầu nguồn cho khu vực Tam Đảo.

Khu này nhằm tái tạo lại rừng tự nhiên trên diện tích đã bị phá hoại để phục hồi lại hệ sinh thái rừng và giảm bớt tác động cảu con người vào phân khu bảo vệ nghiêm ngặt, tăng cường bảo vệ môi trường và nguồn nước.

Tại đây sẽ khoanh nuôi, lợi dụng tái sinh tự nhiên nơi còn cây mẹ gieo giống và đất rừng còn tốt. Trồng lại rừng nơi không còn khả năng tái sinh tự nhiên.

Bước đầu có thể trồng cây nhập nội mọc nhanh như Thông đuôi ngựa (pinus massoniana), Keo (Acaciamangium). Sau đó, trồng cây gỗ lớn có nguồn gốc địa phương và cây đặc sản có giá trị kinh tế cao.

Phân khu hành chính và dịch vụ du lịch

Phân khu này có diện tích 2.302ha nằm ở sườn Tây Bắc Tam Đảo thuộc địa phận tỉnh Vĩnh Phúc bao quanh thị trấn Tam Đảo và hệ thủy của 2 suối Thác Bạc và Đồng Bùa.

Trong phân khu có cả rừng tự nhiên và rừng trồng để tạo cảnh quan đẹp và môi trường sinh thái cho khu du lịch.

Động vật hoang dã, thực vật hoang dã ở núi Tam Đảo

Vườn quốc gia Tam Đảo có 1.282 loài thực vật thuộc 660 chi thuộc 179 họ thực vật bậc cao có mạch, trong đó có các loài điển hình cho vùng cận nhiệt đới. 

Cá cóc Tam Đảo-một loài bò sát, động vật đặc hữu ở núi rừng Tam Đảo. Ảnh: Website: Sinh vật rừng Việt Nam.

Có 42 loài đặc thực vật hữu và 64 loài quý hiếm cần được bảo tồn và bảo vệ như hoàng thảo Tam Đảo, trà hoa dài, trà hoa vàng Tam Đảo, hoa tiên, chùy hoa leo, trọng lâu kim tiền.

Động vật hoang dã ở dãy núi Tam Đảo cũng rất phong phú, có 163 loài thuộc 158 họ của 39 bộ, trong 5 lớp với 239 loài chim hoang dã.

Nhiều loài chim hoang dã ở Tam Đảo có màu lông đẹp như vàng anh, sơn tiêu trắng, sơn tiêu hồng, sơn tiêu đỏ.

Động vật hoang dã, động vật rừng quý hiếm, nhiều loài có tên trong sách Đỏ Việt Nam, sách Đỏ thế giới đang được nuôi bảo tồn ở Vườn quốc gia Tam Đảo (nằm trên địa bàn huyện Tam Đảo, tỉnh Vĩnh Phúc).

Vườn Quốc gia Tam Đảo còn có những loài quý động vật hoang dã, động vật rừng quý hiếm có tên trong sách Đỏ như gà tiền, gà lôi trắng. Rừng Tam Đảo còn có 64 loài thú với những loài có giá trị như sóc bay, báo gấm, hổ, gấu ngựa, cầy mực, vượn, voọc đen.

Có 39 loài động vật đặc hữu, trong đó có 11 loài loài đặc hữu hẹp chỉ có ở Vườn quốc gia Tam Đảo như rắn sãi angen, rắn ráo thái dương, cá cóc Tam Đảo và 8 loài côn trùng.

Trong các loài thú rừng Tam Đảo chỉ có 17 loài (41,5% tổng số loài thú lớn hoặc 18.7% tổng các loài thú đã ghi nhận) được xác định là có số lượng còn phong phú hoặc tương đối phong phú, bao gồm Lợn rừng, Hoẵng, Chồn bạc má bắc, Lửng lợn, Lửng chó, Chồn vàng, Cầy vòi mốc, Cầy vòi đốm, Cầy giông, Cầy hương, Cầy lỏn, Cầy móc cua, Mèo rừng, Đon

Theo TTXVN, tại Vườn quốc gia Tam Đảo còn có Trung tâm Cứu hộ Gấu Việt Nam đươc xây dựng trên diện tích gần 12ha, thiết kế để có đủ điều kiện chăm sóc suốt đời cho khoảng 200-250 cá thể gấu.

Tính đến thời điểm hiện nay, có hơn 100 cá thể gấu đã được cứu hộ đang sinh sống tại Trung tâm.

Một trong những mục tiêu quan trọng khác của Trung tâm cứu hộ gấu Việt Nam là nâng cao ý thức cộng động về bảo tồn động vật hoang dã và môi trường tự nhiên nói chung cũng như bảo tồn loài gấu ở Việt Nam nói riêng.

Tính chất khí hậu Tam Đảo

Thị trấn Tam Đảo nói riêng cũng như địa bàn dãy núi Tam Đảo nói chung có khí hậu mát mẻ, nhiệt độ trung bình 18 - 19°C, độ ẩm cao, quanh năm có sương mù tạo cảnh quan đẹp. 

Khí hậu tiểu vùng miền núi mang sắc thái của khí hậu ôn đới, tạo lợi thế trong phát triển nông nghiệp với các sản vật ôn đới và hình thành các khu nghỉ mát, phát triển du lịch sinh thái, du lịch nghỉ dưỡng vào mùa hè.

Nằm cách Hà Nội chỉ khoảng 80km, Tam Đảo được mệnh danh là "Đà Lạt thứ 2" hay “Đà Lạt ở phía Bắc” nhờ khí hậu mát mẻ quanh năm.

 Một ngày ở Tam Đảo bạn có thể cảm nhận được trọn vẹn thời tiết trong 4 mùa. Buổi sáng ở Tam Đảo se se gió xuân, buổi trưa nóng ấm của mùa hè, buổi chiều lãng đãng của mùa thu và buổi tối trời se lạnh của mùa đông. Nhiệt độ trung bình ở đây vào bất kể mùa nào trong năm chỉ vào khoảng 18 độ C.

Do địa hình phức tạp, nhất là sự khác biệt về địa hình giữa vùng núi cao với đồng bằng thấp ven sông nên khí hậu, thời tiết của huyện Tam Đảo được chia thành 2 tiểu vùng rõ rệt (các tiểu vùng về khí hậu, không trùng với địa giới hành chính cấp xã). Cụ thể là:

Tiểu vùng miền núi, gồm toàn bộ vùng núi Tam Đảo thuộc trị trấn Tam Đảo và các xã Minh Quang, Hồ Sơn, Tam Quan, Đại Đình, Đạo Trù… có khí hậu mát mẻ, nhiệt độ trung bình 18 - 19°C, độ ẩm cao, quanh năm có sương mù tạo cảnh quan đẹp. 

Thác Bạc ở thị trấn Tam Đảo, huyện Tam Đảo, tỉnh Vĩnh Phúc. Thác Bạc ở thị trấn Tam Đảo chỉ đổ nước mạnh và có dòng tuôn lớn vào các tháng mùa mưa.

Khí hậu tiểu vùng miền núi mang sắc thái của khí hậu ôn đới, tạo lợi thế trong phát triển nông nghiệp với các sản vật ôn đới và hình thành các khu nghỉ mát, phát triển du lịch sinh thái, du lịch nghỉ dưỡng vào mùa hè.

Tiểu vùng khí hậu vùng thấp, bao gồm phần đồng bằng của các xã Minh Quang, Hồ Sơn, Tam Quan, Đại Đình, Đạo Trù và toàn bộ diện tích của các xã còn lại.
Tiểu vùng khí hậu của vùng mang các đặc điểm khí hậu gió mùa nội chí tuyến vùng Đông Bắc Bắc Bộ. Nhiệt độ của tiểu vùng trung bình ở mức 22 - 23°C, độ ẩm tương đối trung bình khoảng 85-86%, lượng mưa trung bình 2.570 mm/năm và thường tập trung vào tháng 6 đến tháng 9 trong năm.

Nhờ địa hình đồi núi, khí hậu tại Vườn quốc gia Tam Đảo có sự phân tầng rõ rệt theo độ cao. Dưới 800m, không khí trong lành, ban ngày mát mẻ, về đêm se lạnh, tạo điều kiện thuận lợi cho thảm thực vật phát triển xanh tốt quanh năm

Ngoài ra, dãy núi Tam Đảo được chia thành sườn Đông và sườn Tây với đặc điểm khí hậu khác nhau. Sự khác biệt giữa sườn Đông và sườn Tây cũng góp phần làm phong phú thêm hệ sinh thái tự nhiên, mang đến cảnh quan đặc sắc.

Tam Đảo được công nhận là Khu du lịch quốc gia

Ngày 25/1/2025, Bộ trưởng Văn hóa, Thể thao và Du lịch ban hành quyết định số 170/QĐ-BVHTTDL về việc công nhận Khu du lịch Tam Đảo, tỉnh Vĩnh Phúc là Khu du lịch quốc gia.

Hoa đỗ quyên đỏ trong rừng nguyên sinh Tam Đảo. Ảnh: Bích Nhi.

Theo Quyết định này, Khu du lịch quốc gia Tam Đảo có diện tích 10.723 ha, gồm: Phân khu dịch vụ hành chính của Vườn Quốc gia Tam Đảo trên địa bàn huyện Tam Đảo là 5.399 ha; Khu vực chân núi Tam Đảo 4.561,5 ha; Khu di tích và danh thắng Tây Thiên 477,6 ha, Khu du lịch Tam Đảo 284,9 ha.

Trước đó, tối 24/11/2024, tại Madeira (Bồ Đào Nha), Tổ chức Giải thưởng thế giới World Travel Awards công bố điểm đến được công nhận ở các hạng mục du lịch năm nay. Việt Nam là một trong số quốc gia ghi nhận nhiều giải thưởng.

Trong đó, Tam Đảo đạt danh hiệu “Thị trấn du lịch hàng đầu thế giới 2024". Đây là lần thứ 2 huyện cực bắc của tỉnh Vĩnh Phúc được công nhận từ năm 2022.

2024 là năm thứ 3 liên tiếp, thị trấn Tam Đảo (Tam Đảo) được nhận Giải thưởng du lịch thế giới (World Travel Awards) vinh danh “Thị trấn điểm đến hàng đầu thế giới.

Số lượng du khách đến với Tam Đảo năm 2024 không ngừng tăng lên, ước tính lượng du khách trong nước đến với thị trấn Tam Đảo đạt con số kỷ lục gần 500 nghìn lượt người, cao nhất từ trước đến nay; số lượng du khách quốc tế tăng đột biến từ vài trăm du khách lên khoảng 2.000 người.

×