Nghề cào hến bắt nguồn từ một câu chuyện dân gian

Vừa đặt chân vào Bến Hến, một mùi thơm ngon ngọt của hến lan tỏa khắp cả một vùng quê. Dọc theo bờ sông La thuộc (xã Trường Sơn, huyện Đức Thọ, tỉnh Hà Tĩnh), người dân địa phương tất bật bên bếp lửa để chế biến hến.

Mỗi người một công việc, không ai nhủ ai, nhưng họ phối hợp rất nhịp nhàng để cho ra đời những mẻ hến thơm ngon đến với thực khách.

Khác với sự nhếch nhác lộn xộn trước kia của khu vực chế biến hến tại thôn Bến Hến, xã Trường Sơn, các bếp lò của người dân làm nghề hến đã được quy hoạch xây dựng lại gọn gàng, thiết kế thông nhất theo một mẫu.

Điều này không chỉ tạo nên sự thông thoáng sạch sẽ cho khu vực bờ sông mà còn tạo thuận lợi cho người dân trong hoạt động khai thác chế biến hến.

Ông Đoàn Chiến (một hộ dân gắn bó với nghề khai thác chế biến hến gần 20 năm) phấn khởi cho biết: “Bây giờ đường sá được cải tạo lại, mọi giao thương, vận chuyển đều thuận tiện hơn. Các khu vực sản xuất chế biến hến đều gọn gàng, ngăn nắp, văn minh hơn nhiều, mưa gió không phải lo lắng như trước kia nữa”.

Nghề hến ở thôn Bến Hến, xã trường Sơn, huyện Đức Thọ (Hà Tĩnh) đã duy trì hơn 300 tuổi. Ảnh: PV

Khu vực chế biến hến của người dân thôn Bến Hến dài khoảng 400m, chạy dọc bên bờ sông La.

Trước kia nhà làm mỗi kiểu, bây giờ lán trại đều được dựng bằng các cọc gỗ, mái lợp tôn, xung quanh quây tấm lợp xi măng, mỗi lán rộng 3 - 5m2.

Trong lán có bếp xây, đặt nồi gang chuyên dụng cỡ lớn để chế biến hến. Phía trên bố trí giàn gỗ đặt củi cùng các dụng cụ như rổ, thúng, mẹt, rá tre...

Được biết, khi công trình kè chống sạt lỡ bờ sông Ngàn Phố hoàn thành, chính quyền địa phương đã tiến hành quy hoạch lại khu vực làng nghề.

Hiện nay, hơn 80 hộ trực tiếp tham gia sản xuất hến tại khu vực bến đều phân chia địa điểm phù hợp tại khu vực bờ sông để duy trì hoạt động khai thác chế biến. Cũng từ đó, ý thức giữ gìn, bảo vệ môi trường, phòng chống cháy nổ của các hộ dân được nâng cao rõ rệt.

Tay lau những giọt mồ hôi lấm tấm trên trán, bà Nguyễn Thị Thủy (50 tuổi, ở thôn Bến Hến) cho biết: “Cứ đều đặn hàng ngày, khoảng 17h - 18h, chồng chèo thuyền gỗ, dùng cào sắt hoặc lặn bắt hến tại các con sông ở Nghệ An và Hà Tĩnh.

Đến 6h sáng hôm sau thì về. Lúc đó, tôi ra thuyền đổ hến vào thúng tre đem ngâm dưới sông La để hến nhả hết cặn bẩn, sau đó đưa hến vào lán luộc”.

Theo bà Thủy, luộc hến cần có kỹ thuật, khi đỏ lửa, đặt chảo gang lên bếp, đổ vào chảo hai hoặc ba gáo nước máy sạch, đổ khoảng 10 - 15kg hén vào. Lúc nước sôi, bọt trắng sủi lên, phải dùng muỗng gỗ cỡ lớn đảo đi đảo lại cho đều rồi vớt ra thúng tre đặt bên cạnh.

Một chảo hến nấu khoảng 20 phút. Nước luộc hến nguyên chất cũng được chắt ra, đổ vào xô nhựa làm nước dùng. Nước dùng thường được bán kèm với hến.

“Khi luộc hến không đổ nhiều nước. Nếu đổ nhiều nước dùng sẽ bị nhạt. Bếp đỏ lửa đều, nếu lửa nhỏ hoặc tắt giữa chừng, hến sẽ không mở miệng và không thể tách ruột”, bà Thủy bật mí.

Nghề làm hến ở thôn Bến Hến, xã trường Sơn, huyện Đức Thọ, được duy trì quanh năm, chính vụ nhất là vào ba tháng hè.

Ngày xưa, dụng cụ cào hến được làm bằng cào tre, chiều dài tùy vào độ sâu của sông. Nay kinh tế khá giả, nhiều gia đình đã đầu tư thuyền máy, vợt sắt và lưới dù để đi cào hến. Trung bình một chuyến đi sông, mỗi thuyền vớt được vài trăm kg hến.

Làng nghề cào hến-con đặc sản bình dân là điểm đến trong đề án phát triển du lịch trên sông La

Hến chủ yếu được khai thác xung quanh khu vực sông La (đoạn chảy qua huyện Đức Thọ). Đàn ông chịu trách nhiệm đi cào hến, nấu hến, chao hến, đưa đi chợ bán dành cho phụ nữ.

Con hến cào về, các thành viên trong gia đình tập trung nhặt cỏ rác lẫn vào, đưa đi đãi sơ bộ một lần trước khi nấu. Hến được nấu bằng củi ngay tại bến. Hến sau khi luộc còn nghi ngút khói sẽ được đổ ra thúng, rồi đem xuống bến sông rửa lại một lần nữa cho sạch.

Sau khi đãi, ruột con hến trắng tinh. Công đoạn cuối cùng là nhặt sạn trước khi đem về chế biến, đưa đi chợ bán. Hến có thể chế biến nhiều món như cháo hến, canh hến, xào hến với giá đỗ.

Điều đáng nói, khách hàng rất ưa chuộng hến vì là sản phẩm sạch, được làm thủ công hoàn toàn và sống trong môi trường tự nhiên. Nếu ngày xưa hến là món ăn dân dã của người dân, bây giờ đã được nâng tầm lên đặc sản vào những nhà hàng khách sạn sang trọng.

Trước kia, con hến-con đặc sản bình dân khai thác xong chủ yếu được đem bán ở chợ Hôm (Đức Thọ). Bây giờ, hến Sông La không chỉ tiêu thụ ở Hà Tĩnh mà còn đi khắp các tỉnh thành khác trong cả nước.

Người dân nơi đây khẳng định, nghề làm hến trên sông La không chỉ là làng nghề truyền thống, nét đẹp của quê hương mà còn góp phần qua trọng trong phát triển kinh tế xã hội.

Những mẻ ruột hến trắng tinh được cung cấp cho thị trường các tỉnh thành trong cả nước. Ảnh: PV.

Mùa hè, con hến to bán giá 150.000đ/kg, hến nhỏ bán giá 40.000đ/kg. Sau một ngày lênh đênh dọc con sông La, mỗi thuyền thu được khoảng 7 tạ hến sống, thu được 50-70kg ruột. Trừ chi phí, mỗi ngày mỗi gia đình thu về hơn 10 triệu đồng.

Ngoài bán ruột hến, vỏ hến và nước hến cũng được tận dụng để tăng thêm thu nhập. Theo đó, nước hến dùng để nấu canh còn vỏ được gom lại nung thành vôi bón ruộng hoặc có thể xay nhỏ làm thức ăn cho gà, vịt.

Trao đổi với PV Dân Việt, ông Lê Đình Tài - Chủ tịch UBND xã Trường Sơn cho biết: “Nghề làm hến khá ổn định, hơn 10 năm trở lại đây mang lại thu nhập khá cho bà con thôn Bến Hến, nếu trúng mùa, nhiều gia đình thu về hàng trăm triệu đồng.

Để gìn giữ nghề truyền thống cũng như nâng cao thu nhập cho người dân, thời gian qua chính quyền địa phương đã thành lập tổ hợp tác hỗ trợ nguồn vốn đóng thuyền, sắm sửa máy móc để người dân yên tâm làm nghề cào hến, sơ chế con hến-con đặc sản bình dân...”.

“Đồng thời, khảo sát, thiết kế quy hoạch lại vùng khai thác chế biến một cách bài bản, tạo mỗi dãy 3 lô. các hộ đã tuân thủ, xây đúng theo quy hoạch của xã để tạo thuận tiện cho một môi trường cảnh quan của làng hến nhằm duy trì, phát triển làng hến truyền thống, đảm bảo công tác du lịch trải nghiệm trên sông La”, ông Tài cho biết thêm.

“Gắn với mô hình du lịch trải nghiệm, làng nghề hến Trường Sơn là một điểm đến trong Đề án phát triển du lịch trên sông La của huyện Đức Thọ. Việc từng bước quy hoạch, chỉnh trang là tiền đề quan trọng để gìn giữ, phát huy thế mạnh của làng nghề truyền thống trong thu hút khách du lịch, góp phần nâng cao thu nhập cho người dân địa phương”, ông Lê Đình Tài - Chủ tịch UBND xã Trường Sơn, cho hay.

×