Xuất khẩu nông sản sang Trung Quốc nhìn từ sữa TH: Bài học chủ động

Đến hẹn lại… ùn ứ

Thực tế, hiện tượng những đoàn xe container ùn ứ ở các cửa khẩu trên hành trình đợi thông quan xuất hàng nông sản sang Trung Quốc không còn hiếm gặp. Hiện nay, tình trạng này vẫn đang nóng ở cửa khẩu Tân Thanh (Lạng Sơn), và cách đây vài tháng, hiện tượng này đã xảy ra ở cửa khẩu Kim Thành (Lào Cai), cũng với một nguyên nhân tương tự: Số lượng xe đổ về cửa khẩu tăng đột biến do thanh long vào vụ và phía Hải quan Trung Quốc thay đổi cách kiểm tra, kiểm soát.

Chuẩn bị thanh long phục vụ xuất khẩu tại Nhà máy đóng gói trái cây xuất khẩu Kim Thành 2 (Tiền Giang). Ảnh: T.L

Theo ông Hoàng Khánh Duy - Trưởng phòng Quản lý xuất nhập cảnh, Sở Công Thương tỉnh Lạng Sơn, 9 tháng năm 2019, thông qua các cửa khẩu trên địa bàn tỉnh Lạng Sơn, Việt Nam XK gần 2 triệu tấn nông sản sang thị trường Trung Quốc, chủ yếu là các loại trái cây đã nằm trong danh mục được phép XK chính ngạch sang Trung Quốc: Thanh long, dưa hấu, xoài, mít, nhãn, chuối quả tươi...

Trong quý III/2019, lượng hàng hoá nông sản, trái cây XK giảm nhiều so với cùng kỳ, số lượng phương tiện chở hàng xuất nhập khẩu thông quan trung bình khoảng 80-150 xe/ngày.

Tuy nhiên, do các tỉnh Bình Thuận, Tiền Giang, Long An… đang vào vụ thu hoạch chính thanh long nên từ ngày 15/10/2019 đến nay, lượng hàng hoá dồn về cửa khẩu Tân Thanh tăng đột biến, khoảng 250 xe/ngày. Trong khi đó, từ ngày 12/10 lực lượng Hải quan Trung Quốc bắt đầu áp dụng hệ thống kiểm tra, giám sát toàn bộ quy trình hàng hóa nhập khẩu.

“Điều này, khiến thời gian làm thủ tục thông quan tăng đáng kể dẫn đến không đáp ứng được lưu lượng hàng dồn về cửa khẩu, gây nên ùn ứ cục bộ. Trước đây việc thông quan không quá 2 phút/xe thì nay mất khoảng 6 - 7 phút/xe và trung bình một ngày tối đa chỉ thông quan được 120 - 150 xe, so với lúc cao điểm trước đây là 300 xe/ngày” - ông Duy thông tin.

Điều đáng nói là, những thay đổi trong chính sách kiểm soát nhập khẩu đã được phía Trung Quốc thông báo từ trước. Ví dụ, từ cuối tháng 8/2019, Tổng cục Hải quan Trung Quốc đã có Thông báo số 70/2019 về quy định quản lý, giám sát việc ghi nhãn bao bì thực phẩm đóng gói sẵn xuất nhập khẩu của Trung Quốc, thời gian bắt đầu áp dụng từ ngày 1/10/2019 nhưng dường như các DN Việt Nam chưa đáp ứng kịp được những yêu cầu này.

Nhiều thương nhân, hộ kinh doanh ở Lạng Sơn cho biết, họ đang gặp  khó khăn về các quy định liên quan đến đóng hộp, bảo quản hàng hóa theo tiêu chuẩn mới của phía Trung Quốc. Đến mùa dưa hấu, việc kiểm soát sẽ chặt hơn do phía Trung Quốc đòi hỏi những quy định mới về đóng gói như dưa phải đóng hộp, có truy xuất tem mác, không cho rơm vào thùng…

Theo nhiều thương nhân, việc này sẽ gây khó khăn trong quá trình vận chuyển dưa vì hiện nay vẫn chưa tìm ra loại vật liệu thay thế rơm.

Nhưng phía Hải quan Trung Quốc thì không chờ chúng ta thay đổi, họ đã áp dụng những quy định kiểm soát, truy xuất nguồn gốc ngày càng khắt khe theo tiêu chuẩn của những thị trường khó tính để đảm bảo sản phẩm phải an toàn. Đại diện Chi cục Hải quan Tân Thanh (Lạng Sơn) cũng thừa nhận, việc kiểm soát hàng nông sản đang được thực hiện rất chặt chẽ.

Trước mắt, để chấm dứt tình trạng ùn ứ nông sản ở các cửa khẩu, lực lượng chức năng Việt Nam đã làm việc với phía bạn và thống nhất một số biện pháp để Hải quan Trung Quốc đẩy nhanh tiến độ kiểm tra tại cửa khẩu và kéo dài thời gian làm thủ tục xuất nhập khẩu.

Nhưng về lâu dài, theo Cục Xuất nhập khẩu (Bộ Công Thương), các tỉnh, thành phố có nông sản XK, các hiệp hội ngành hàng cần phối hợp với các đơn vị thuộc Bộ, ngành liên quan tổ chức tuyên truyền cho các hộ nông dân, DN về cách phân loại, đóng gói, bảo quản, bao bì nhãn mác phù hợp với yêu cầu của phía đối tác ngay tại nơi sản xuất để quá trình giao nhận thực hiện nhanh chóng; đồng thời hướng dẫn, triển khai tốt công tác truy xuất nguồn gốc, kê khai vùng trồng cũng như các yêu cầu liên quan nhằm đáp ứng quy định, tiêu chuẩn đã thỏa thuận với nước nhập khẩu, tránh gây ảnh hưởng bất lợi đến hoạt động XK.

Chủ động gỡ khó

Cùng tìm đường XK sang Trung Quốc nhưng bài học về sự chủ động đáp ứng yêu cầu của thị trường của các DN sữa Việt cho thấy, nếu bản thân mỗi thương nhân, hộ kinh doanh không tự thay đổi, tuân thủ đúng quy định thì con đường XK có thể đóng lại bất cứ lúc nào.

Có thể thấy hành trình 6 tháng kể từ khi Nghị định thư về yêu cầu thú y và sức khỏe cộng đồng đối với các sản phẩm sữa của Việt Nam XK sang Trung Quốc được ký kết (tháng 4/2019) cho đến khi công bố lô sữa đầu tiên được XK chính ngạch sang Trung Quốc (22/10/2019) là rất ngắn, nhưng trước đó lại là sự chuẩn bị khá kỹ lưỡng của cơ quan chức năng, DN.

Theo đó, quá trình chuẩn bị cho việc XK sữa và sản phẩm sữa từ Việt Nam sang Trung Quốc được khởi động từ 2013. Cụ thể, từ năm 2013 đến 2018, Bộ NNPTNT đã tích cực phối hợp Đại sứ quán Trung Quốc tại Việt Nam, Đại sứ quán Việt Nam tại Trung Quốc, Bộ Công Thương... đàm phán với Tổng cục Hải quan Trung Quốc về việc XK sản phẩm sữa từ Việt Nam sang Trung Quốc.

Và đề đáp ứng được các yêu cầu trong Nghị định thư, Cục Thú y (Bộ NNPTNT) phải chịu trách nhiệm tổ chức giám sát dịch bệnh tại các trang trại bò sữa XK và các vùng xung quanh để bảo đảm đàn bò cung cấp sữa nguyên liệu sản xuất các sản phẩm sữa XK sang Trung Quốc không bị nhiễm bệnh hoặc nghi ngờ nhiễm bệnh; không cho ăn thức ăn có bổ sung chất cấm theo quy định của Việt Nam và Trung Quốc. Những yêu cầu về giám sát chất tồn dư độc hại trong sữa nguyên liệu, sản phẩm sữa XK sang Trung Quốc; quy cách đóng gói cũng được quy định cụ thể.

Theo Cục Thú y (Bộ NNPTNT), hiện 100% các trang trại chăn nuôi bò sữa của các DN đăng ký XK sản phẩm sữa sang thị trường Trung Quốc đều được cơ quan quản lý chuyên ngành thú y có thẩm quyền tổ chức kiểm tra, lấy mẫu giám sát các bệnh theo quy định tại Nghị định thư, quy định của OIE và của Việt Nam...

Sự chuẩn bị tích cực, chu đáo đó đã sớm cho kết quả. Ngày 16/10/2019, Tổng cục Hải quan Trung Quốc đã có thông báo chính thức cho phép nhập khẩu sản phẩm sữa từ Việt Nam, theo đó Công ty cổ phần sữa TH là DN đầu tiên của Việt Nam đủ điều kiện được Tổng cục Hải quan Trung Quốc cấp mã số để xuất khẩu 2 nhóm sản phẩm sữa sang thị trường Trung Quốc theo Nghị định thư.