Bão đổi cách “đánh”, ta phải đổi cách phòng

Những ngày cuối tháng 9, đầu tháng 10, mở điện thoại là tin nhắn và hình ảnh từ Nghệ An dồn dập đập vào mắt. Thật đau lòng và xót xa trước cảnh thành Vinh trắng nước, Cửa Lò gió giật, cây gãy, biển hiệu đổ. Còn Thanh Chương quê tôi mái tôn bung, nhà xiêu vẹo. Bản tin nói bão số 10 đi rất nhanh, lưu bão trên đất liền hơn nửa ngày, gây mưa lớn và lốc xoáy ở rìa Bắc. Dù tâm bão đã qua, nhưng hoàn lưu lại kéo dài.

Bão này khác thường bởi tốc độ 20–35 km/giờ, quần thảo đất liền rất lâu, hoàn lưu rộng dù tâm bão đã sang Thượng Lào. Với thời gian gấp gáp như vậy, thông tin cảnh báo phải đến sớm hơn hành động của người dân ít nhất vài giờ. Thông báo cần rõ ràng và dễ làm theo, ví dụ như nên ở hay đi, đường nào cấm, mấy giờ cắt điện, chỗ nào tránh trú.

Nghị định 66/2021/NĐ-CP hướng dẫn Luật Phòng, chống thiên tai đã quy định bắt buộc đối với tần suất, thời lượng phát tin chỉ đạo, chỉ huy; đài địa phương phải phát ngay, phù hợp diễn biến tại chỗ. Nghị định cũng phân công, phân cấp trách nhiệm theo cấp độ rủi ro. Còn Điều 12 cho phép xác lập tình huống khẩn cấp để áp dụng biện pháp đặc biệt.

Vì vậy, mỗi xã cần có nhật ký phát tin lưu lại thông tin thời gian phát loa thông báo, danh sách người yếu thế đã di dời, lệnh cắt điện chủ động… Không có hồ sơ, sau bão ta chỉ tranh cãi cảm tính còn có hồ sơ, ta xác định trách nhiệm và rút kinh nghiệm dựa trên dữ liệu.

Mái tôn bay hay tường đổ không phải là tình huống bất khả kháng. Đó là vấn đề liên quan đến thiết kế, thi công, bảo trì. Luật Xây dựng buộc công trình tuân quy chuẩn, tiêu chuẩn, nghiệm thu đúng, bảo trì theo hồ sơ gồm các điều về tiêu chuẩn kỹ thuật, nghiệm thu, bảo trì.

Sau bão số 10, Nghệ An ghi nhận hàng trăm cây gãy, nhiều nhà tốc mái, bảng quảng cáo cuốn bay, cúp điện diện rộng, trường, bệnh viện hư hỏng hạng mục. Sau bão, từ Điều 14 đến Điều 20 của Nghị định 66/2021/NĐ-CP yêu cầu khắc phục kịp thời, công khai, đúng đối tượng, thống kê, đánh giá thiệt hại và xác định nhu cầu cứu trợ đúng phương pháp.

Bão là thiên tai nhưng hậu quả thường có phần nhân tai. Thiệt hại vật chất phần lớn không phải bất khả kháng mà gắn với thiết kế, thi công, bảo trì. Luật Xây dựng buộc công trình tuân quy chuẩn, tiêu chuẩn; nghiệm thu đúng; bảo trì theo hồ sơ.

Tốc mái, kính vỡ, biển hiệu rơi, cột điện gãy cho thấy lỗ hổng tại mối nối, bản mã, bu lông, chi tiết chằng néo. Khi biển hiệu đổ gây tai nạn, phải đối chiếu kế hoạch chằng néo đã phê duyệt và ảnh hiện trường trước bão. Khi mái trường tốc, phải mở nhật ký bảo trì và vật tư theo thiết kế.

Luật Phòng, chống thiên tai đặt trục quản trị rủi ro trước, trong và sau. Người đứng đầu cơ quan, tổ chức trên địa bàn chịu trách nhiệm tổ chức ứng phó theo thẩm quyền. Mỗi rủi ro cụ thể cần một người chịu trách nhiệm, một việc phải làm và một hạn hoàn thành. Làm đúng thì cứu trợ đến đúng người, bồi thường đúng hồ sơ, ngược lại làm sai thì có căn cứ xử lý.

Kinh nghiệm quốc tế cung cấp chuẩn mực đã kiểm chứng. Khung Sendai 2015–2030 của Liên hợp quốc xác định bốn ưu tiên gồm hiểu rủi ro, quản trị rủi ro, đầu tư giảm thiểu và sẵn sàng ứng phó để xây dựng tốt hơn sau thiên tai.

Nhật Bản có Luật Quản lý thiên tai quy định nguyên tắc chung, phân việc từ trung ương đến địa phương, nêu rõ ai chịu trách nhiệm, lập kế hoạch và diễn tập định kỳ.

Philippines với Luật RA 10121 chuyển trọng tâm từ cứu trợ sau bão sang giảm rủi ro trước bão, trao thêm quyền cho các cấp địa phương và cộng đồng, dành quỹ địa phương cho phòng ngừa.

Ở Mỹ khuyến khích chuẩn xây dựng FORTIFIED do Viện IBHS đưa ra, cao hơn quy định tối thiểu. Sau bão Sally, khảo sát cho thấy những ngôi nhà đạt chuẩn này ít bị hư hại hơn. Số hồ sơ yêu cầu bồi thường giảm từ 55 đến 74%. Mức độ thiệt hại giảm thêm 14 đến 40%. Cả người dân lẫn công ty bảo hiểm đều được lợi.

Từ khung pháp lý hiện hành, địa phương vùng bão lũ có thể làm ngay năm việc ngắn gọn, rõ ràng, khả thi gồm:

Một là, chuẩn hóa cảnh báo ở cấp xã theo Nghị định 66/2021/NĐ-CP. Dùng mẫu bản tin ngắn gọn. Phát thông báo theo các mốc từ áp thấp, áp thấp mạnh, bão. Kèm theo đó là bản đồ điểm tránh trú và lịch cắt điện chủ động tại khu nguy hiểm. Sau bão, cơ quan chức năng cần công khai nhật ký phát tin để người dân kiểm tra.

Hai là, rà soát kỹ thuật công trình trọng yếu theo Luật Xây dựng. Tập trung vào trường học, trạm y tế, nhà văn hóa, trụ sở xã, chợ. Kiểm tra liên kết mái, kính mặt dựng, biển hiệu, cột điện. Chụp ảnh có dấu thời gian, cập nhật sổ bảo trì. Hạng mục nào không đạt phải gia cường ngay.

Ba là, siết chằng néo dân sinh. Hộ kinh doanh có biển hiệu ngoài trời phải nộp cam kết chằng néo theo mẫu. Xã, phường kiểm tra ngẫu nhiên trước bão. Vi phạm sẽ bị xử phạt và tái phạm có thể đình chỉ tạm thời theo thẩm quyền.

Bốn là, hồ sơ hóa thiệt hại ngay sau bão theo Nghị định 66/2021/NĐ-CP. Dùng mẫu thống kê thống nhất, kèm ảnh, video và ước tính thiệt hại có phương pháp. Đồng thời công khai dữ liệu để người dân đối chiếu.

Năm là, diễn tập hàng năm trước mùa bão. Diễn tập sơ tán ven biển, chằng néo tập trung, cắt điện an toàn, xử lý cây đổ. Huy động lực lượng xung kích, điện lực, y tế cùng tham gia.

Bên cạnh đó, việc tuyên truyền cũng cần đổi cách làm. Bỏ khẩu hiệu, tăng thông tin hành động thực tiễn điểm trú ẩn, khu nguy hiểm, kênh liên hệ ứng cứu. Doanh nghiệp bảo hiểm có thể tham gia bằng sản phẩm theo vùng rủi ro, ưu đãi phí cho công trình đạt chuẩn chằng néo, liên kết mái, kính chịu gió, cửa chống bão. Ngân hàng yêu cầu sổ bảo trì khi thẩm định tài sản ở khu vực thường xuyên bão lũ.

Ngoài năm giải pháp trên, việc chính quyền các địa phương nằm trong ảnh hưởng của bão cũng phải chủ động có các phương án phòng tránh bão và hậu bão cũng là yếu tố rất quan trọng. Chính quyền mỗi địa phương, tùy vào tình hình thực tế của bão cũng như kinh nghiệm thực tiễn từ những cơn bão trước, cần phải chủ động có những biện pháp riêng để đảm bảo cho người dân nơi mình sinh sống, vì không thể lúc nào cũng trông chờ vào hướng dẫn từ trên, vốn chỉ mang tính chỉ dẫn, cảnh báo chung... chứ không thể sát và chi tiết tới tận từng địa phương.

Bài học của Hà Nội trong việc đối phó với hoàn lưu của bão số 10 tuần trước cho thấy, nếu có sự chủ động, linh hoạt trong cách phòng chống bão, chính quyền và người dân sẽ giảm thiểu được đáng kể những thiệt hại do thiên tai gây ra. Việc Hà Nội cho học sinh không đến trường mà học online vào sáng nay, thời điểm dự báo bão số 11 sẽ gây ảnh hưởng tới Hà Nội - cũng là một sự chủ động từ sớm, từ xa cần có của chính quyền.

Bão số 11 lại tới, nối tiếp ngay sau cơn bão số 10 mà hậu quả chưa khắc phục xong. Người xa quê như chúng tôi, ai cũng mong mỏi chung một điều rằng quê nhà bớt tổn thương sau mỗi mùa bão. Bão sẽ còn trở lại. Câu hỏi không phải là bao giờ mà là thiệt hại của người dân có giảm hay không?

Câu trả lời nằm trong nhật ký phát tin, sổ bảo trì công trình và quyết định xử lý sau bão. Làm đúng, làm đủ, làm trước, thiệt hại sẽ nhỏ đi.

×