Covid: Siêu biến thể mới "khủng khiếp" thế nào? Thế giới đang đối phó ra sao?

Các nhà khoa học cho rằng biến thể mới này của virus corona có số lượng đột biến rất cao và có nguy cơ gây ra các đợt bùng phát dịch trong tương lai bằng cách né tránh hệ miễn dịch của cơ thể.

 Tổ chức Y tế thế giới (WHO) đặt tên biến thể có nhiều đột biến B.1.1.529 là Omicron, đồng thời tuyên bố đây là biến thể đáng quan ngại. 

Nhằm ngăn chặn nguy lây nhiễm biến thể mới, nhiều nước đã ban hành lệnh tạm thời ngừng hoạt động vận tải hàng không từ Nam Phi và các nước thuộc khu vực miền Nam châu Phi.

Tuy nhiên, WHO cảnh báo việc các quốc gia vội vàng áp đặt các hạn chế đi lại sau khi xuất hiện biến thể mới của Covid-19 có nhiều đột biến nhất, nói rằng họ nên tìm kiếm một "cách tiếp cận khoa học và dựa trên rủi ro". 

Một bảng kỹ thuật số cảnh báo về một biến thể đáng lo ngại ở Bolton, tây bắc nước Anh. Ảnh AFP

Biến thể mới xuất hiện khi nào?

Biến thể mới có tên B.1.1.529, được cho là có khả năng lây nhiễm và kháng kháng thể mạnh hơn các biến thể trước đây. Các nhà khoa học Anh cho biết biến thể B.1.1.529 có tới 32 đột biến trong protein gai, bộ phận vốn giúp virus corona xâm nhập tế bào con người và chính là mục tiêu mà hầu hết các loại vaccine nhắm đến để tạo ra hệ miễn dịch chống lại Covid-19.

Các đột biến ở protein gai có thể ảnh hưởng đến khả năng truyền bệnh và lây lan của virus, song cũng khiến các tế bào miễn dịch khó tấn công lại mầm bệnh hơn. Các trường hợp đầu tiên mắc biến thể B.1.1.529 được ghi nhận tại Botswana vào ngày 11/11. Ba ngày sau đó, Nam Phi ghi nhận trường hợp đầu tiên. Sau đó biến thể lây lan nhanh ở tỉnh Gauteng của Nam Phi, một khu vực đô thị có Pretoria và Johannesburg, trong hai tuần qua. Hai yếu tố này nhanh chóng đưa nó vào tầm ngắm của các nhà theo dõi quốc tế, cố vấn y tế trưởng của Cơ quan An ninh và Y tế Vương quốc Anh mô tả  rằng biến thể là "đáng lo ngại nhất mà chúng tôi từng thấy".

Bỉ là quốc gia châu Âu đầu tiên xác nhận 1 trường hợp nhiễm biến thể Covid-19 mới lần đầu tiên được phát hiện ở Nam Phi.

Biến thể mới đến từ đâu?

Mặc dù biến thể này lan rộng ở Gauteng, nhưng không nhất thiết nó bắt nguồn từ đó. Mẫu sớm nhất cho thấy biến thể đã được thu thập ở Botswana vào ngày 11 tháng 11. Các nhà khoa học nói rằng chùm đột biến bất thường cho thấy nó có thể xuất hiện trong quá trình nhiễm trùng mãn tính của một người bị suy giảm miễn dịch, chẳng hạn như một bệnh nhân HIV / Aids không được điều trị.

Đồ họa tốc độ lây lan của các biến thể mới và những quốc gia nằm trong vùng đỏ. Ảnh DM

Tại sao các nhà khoa học lại lo lắng về điều đó?

Biến thể có hơn 30 đột biến trên protein đột biến của nó - chìa khóa được vi rút sử dụng để mở khóa tế bào của cơ thể chúng ta - nhiều hơn gấp đôi so với số lượng  biến thể Delta có. Một sự thay đổi mạnh mẽ như vậy đã làm dấy lên lo ngại rằng các kháng thể từ các ca bệnh hoặc tiêm chủng trước đây có thể không còn phù hợp với biến thể mới này nữa. Dự trên dữ liệu các đột biến, các nhà khoa học dự đoán rằng virus sẽ có nhiều khả năng lây nhiễm - hoặc tái nhiễm - những người có khả năng miễn dịch với các biến thể trước đó.

Biến thể mới có dễ lây nhiễm hơn không?

Điều này vẫn chưa rõ ràng, nhưng bức tranh đang nổi lên là đáng lo ngại. Số ca mắc ở Nam Phi đã tăng từ 273 ca vào ngày 16 tháng 11 lên hơn 1.200 ca vào đầu tuần này. Hơn 80% trong số này đến từ tỉnh Gauteng và phân tích sơ bộ cho thấy biến thể này đã nhanh chóng trở thành dòng ưu thế. Các số liệu về tỷ lệ cho biết dịch bệnh đang phát triển nhanh như thế nào, được ước tính là 1,47 đối với toàn bộ Nam Phi, nhưng 1,93 ở Gauteng. 

Liệu các loại vắc-xin hiện có có hoạt động chống lại biến thể mới không?

Các nhà khoa học lo ngại về số lượng đột biến và thực tế là một số đột biến đã có liên quan đến khả năng né tránh sự bảo vệ miễn dịch hiện có. Tuy nhiên, đây là những dự đoán về mặt lý thuyết và các nghiên cứu đang nhanh chóng được tiến hành để kiểm tra mức độ hiệu quả của các kháng thể vô hiệu hóa biến thể mới. Dữ liệu thực tế về tỷ lệ tái nhiễm cũng sẽ đưa ra dấu hiệu rõ ràng hơn về mức độ của bất kỳ sự thay đổi nào trong khả năng miễn dịch.

Các nhà khoa học không hy vọng rằng biến thể này sẽ hoàn toàn không thể nhận ra đối với các kháng thể hiện có, chỉ là các loại vắc-xin hiện tại có thể ít bảo vệ hơn. Vì vậy, mục tiêu quan trọng vẫn là tăng tỷ lệ tiêm chủng, bao gồm cả liều thứ ba cho các nhóm có nguy cơ.

Mục tiêu quan trọng vẫn là tăng tỷ lệ tiêm chủng, bao gồm cả liều thứ ba cho các nhóm có nguy cơ. Ảnh Hindu

Biến thể mới có khiến đại dịch Covid-19 nghiêm trọng hơn không?

Hiện vẫn chưa có thông tin về việc liệu biến thể có dẫn đến sự thay đổi các triệu chứng hoặc mức độ nghiêm trọng của Covid hay không - đây là điều mà các nhà khoa học Nam Phi sẽ theo dõi chặt chẽ. Các nhóm sản xuất vắc xin có thể đang làm việc để cập nhật vắc xin với protein đột biến mới để chuẩn bị cho trường hợp có thể cần một phiên bản mới.

Công tác chuẩn bị này cũng đã sẵn sàng khi các biến thể Beta và Delta xuất hiện - mặc dù trong những trường hợp đó, các loại vắc xin hiện có vẫn đang hoạt động tốt. Điều này có nghĩa là các nhóm nghiên cứu đã sẵn sàng để tạo ra các phiên bản vắc-xin mới và đã thảo luận với các nhà quản lý về những thử nghiệm bổ sung nào sẽ được yêu cầu. Tuy nhiên, vẫn có thể mất khoảng 6 tháng trước khi các vắc xin cập nhật, nếu được yêu cầu, được phổ biến rộng rãi.

 Mất bao lâu để đánh giá tác động của biến thể mới? 

Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) cho biết sẽ mất vài tuần để đánh giá tác động của biến thể mới, khi các nhà khoa học đang nghiên cứu để xác định mức độ lây truyền của nó.

Biến thể này khác xa với những biến thể trước. Các nhà khoa học cho biết đây là phiên bản đột biến mạnh nhất. Điều đó có nghĩa là vaccine được tạo ra từ chủng gốc ở Vũ Hán có thể không còn hiệu quả.

Biến thể mới này vẫn chưa được đặt một cái tên dễ nhớ hơn, như Delta hoặc Beta, và hiện giờ nó được gọi là B.1.1.529.

Nó có khả năng lây lan khắp thế giới như thế nào?

Cho đến nay, phần lớn các trường hợp được xác nhận là ở Nam Phi, với một số ít ở Botswana và Hồng Kông. Một trường hợp khác đã được phát hiện vào tối thứ Năm ở Israel - một cá nhân đã trở về từ Malawi - và hai trường hợp khác được nghi ngờ ở nước này.

Tuy nhiên, do có sự lây truyền trong cộng đồng ở miền nam châu Phi, nếu có lợi thế về khả năng lây truyền, biến thể mới có khả năng đã lây lan sang các quốc gia khác mà không bị phát hiện.

Kinh nghiệm trước đây cho thấy các lệnh cấm du lịch có xu hướng câu giờ, nhưng nếu không áp dụng phương pháp Zero Covid, các biện pháp này sẽ khó có thể ngăn chặn hoàn toàn sự lan truyền của một biến thể mới.

WHO khuyến nghị gì?

Đặc phái viên của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) về COVID-19, ông David Nabarro cho rằng biến thể mới của virus SARS-CoV-2 đang lây lan ở Nam Phi là đáng quan ngại.

Đặc phái viên Nabarro cảnh báo biến thể này rất đáng lo ngại khi virus có khả năng né tránh "hệ thống phòng thủ" của các vaccine mà thế giới đã sử dụng từ đầu năm đến nay. Ông cho biết sẽ mất vài tuần để đánh giá tác động của biến thể mới.

Sau cuộc họp khẩn ngày 26/11, WHO sẽ chia sẻ hướng dẫn với chính phủ các nước nhằm ứng phó với siêu biến thể mới. Trước mắt, WHO khuyến nghị các nước nên tiếp tục áp dụng cách tiếp cận khoa học và đánh giá rủi ro khi thực thi các biện pháp hạn chế đi lại.

Đã có bao nhiêu ca nhiễm từ biến thể mới và ở những quốc gia nào?

WHO cho biết cho đến nay đã có dưới 100 ca nhiễm được báo cáo. Các trường hợp chủ yếu được xác nhận ở Nam Phi, nhưng cũng đã được phát hiện ở đặc khu hành chính Hong Kong, Israel và Botswana.

Bộ trưởng Y tế Vương quốc Anh, Sajid Javid, cho biết rằng biến thể mới "có khả năng cao" đã lây lan sang các nước khác.

Chỉ có khoảng 24% dân số Nam Phi được tiêm đủ vaccine, điều này có thể cho thấy sự lây lan nhanh chóng các ca nhiễm virus ở đó, Tiến sĩ Mike Tildesley, thành viên của nhóm Scientific Pandemic Influenza Modelling (Spi-M), nói với BBC hôm 26/11.

Không có dấu hiệu cho thấy, hiện tại biến thể Covid mới đã xuất hiện ở Mỹ

Tiến sĩ Anthony Fauci, giám đốc Viện Quốc gia về Dị ứng và Bệnh truyền nhiễm của Mỹ cho biết, tính đến thời điểm ngày 26/11, không có dấu hiệu nào cho thấy biến thể Covid-19 mới được xác định ở Nam Phi hiện đã lây lan sang Mỹ.

 Ông Fauci cho biết các nhà khoa học Mỹ đang cố gắng tạo ra cấu trúc phân tử chính xác của biến thể để nó có thể được thử nghiệm - điều mà sẽ mất một chút thời gian để ghép các dữ liệu lại với nhau. Ông nói thêm, Mỹ đang "giao tiếp rất tích cực" với các đồng nghiệp ở Nam Phi.

Fauci cho biết Mỹ cũng sẽ cố gắng xác định xem liệu vắc-xin của họ có bảo vệ chống lại biến thể này hay không.

Nhiều quốc gia đang thắt chặt các hạn chế đi lại

Vương quốc Anh, Singapore và Nhật Bản nằm trong số những quốc gia đang gấp rút thực hiện các biện pháp kiểm soát dịch chặt chẽ hơn và cấm các chuyến bay từ Nam Phi và các nước láng giềng. Ấn Độ đã ra lệnh sàng lọc và xét nghiệm nghiêm ngặt hơn với du khách đến từ Nam Phi, Botswana và Hong Kong. Philippines cũng đã tạm thời cấm các chuyến bay từ Nam Phi và Botswana do biến thể coronavirus mới, tờ Manila Times đưa tin hôm thứ Sáu, dẫn nguồn từ văn phòng tổng thống nước này.

EU thì đang đề xuất cấm các chuyến bay từ khu vực trên tới toàn khối. Các nhà khoa học vẫn còn nhiều điều để tìm hiểu về biến thể mới này, nhưng nói rằng họ rất lo lắng về nó. 

Nhiều quốc gia đã áp đặt lệnh hạn chế đi lại sau khi xuất hiện biến thể mới. Ảnh Reuters, Guardian, CNN

Thủ tướng Israel Naftali Bennett đã công bố các hạn chế đi lại trên diện rộng đối với hầu hết châu Phi sau khi một trường hợp nhiễm Covid-19 từ biến thể mới được xác nhận ở nước này.

Biến thể B.1.1.529 mới được tìm thấy trong đêm qua một người trở về từ Malawi.

Phát biểu tại cuộc họp báo ở Tel Aviv chiều thứ Sáu, cùng với Bộ trưởng Y tế Nitzan Horowitz và các quan chức y tế cấp cao, Thủ tướng Bennett cho biết có thêm 3 trường hợp nghi ngờ ở Israel đang chờ xác nhận trong khi chờ kết quả xét nghiệm cuối cùng.

"Biến thể mới đang được quan tâm và có khả năng rất nguy hiểm. Chúng tôi đang báo động ở mức cao, gần như là ở tình trạng khẩn cấp", ông Bennett nói.

Thủ tướng nói rằng tất cả các quốc gia châu Phi, ngoại trừ các quốc gia ở phía bắc của lục địa, đã được thêm vào một danh sách đỏ mới. Mauritius, Seychelles và Madagascar cũng sẽ được thêm vào danh sách.

Những người từ các quốc gia này sẽ không được phép nhập cảnh vào Israel. Ngay cả những người Israel đã tiêm ba liều vắc-xin Covid-19 sẽ cần phải cách ly tại một khách sạn được chỉ định khi trở về từ các quốc gia này cho đến khi họ có kết quả xét nghiệm âm tính 2 lần bằng phương pháp PCR.

Bennett cho biết bất kỳ ai gần đây trở về từ một quốc gia châu Phi (trừ những người ở phía bắc) sẽ được gọi để làm xét nghiệm PCR và được hướng dẫn cách ly tại nhà cho đến khi có kết quả xét nghiệm.

Thủ tướng cho biết chính phủ Israel gần đây đã thực hiện một cuộc diễn tập quốc gia để chuẩn bị cho sự xuất hiện của một biến thể mới và các bài học kinh nghiệm - mà ông mô tả là cần phải "hành động nhanh, sớm, cứng và mạnh" - đã được đưa vào thực hành.

Ngay cả khi trong vài tuần nữa B.1.1.529 không xuất hiện trên toàn thế giới, Bennett cho biết cần chuẩn bị ngay bây giờ cho khả năng nó có thể xảy ra.

Vương quốc Anh đã thông báo rằng họ cấm các chuyến bay từ Nam Phi và năm quốc gia Nam Phi khác có hiệu lực vào trưa thứ Sáu và bất kỳ ai mới đến từ những quốc gia đó sẽ được yêu cầu thực hiện xét nghiệm Covid-19.

Chính phủ Nam Phi đã đưa ra một tuyên bố mô tả quyết định của Vương quốc Anh cấm du lịch nước này là "vội vàng", đồng thời bày tỏ lo ngại về những thiệt hại mà "cả ngành du lịch và doanh nghiệp của cả hai nước" sẽ phải gánh chịu.

Quyết định của Anh là quyết định đầu tiên trong số một loạt các vụ đóng cửa bắt đầu vào cuối ngày thứ Năm. Nhiều quốc gia châu Âu và châu Á đã làm theo, lặp lại các phản ứng khẩn cấp trước đó gây ra tình trạng đóng băng du lịch trên toàn cầu.

Biến thể Covid-19 mới làm chao đảo thị trường toàn cầu

Chỉ số Dow giảm mạnh và dầu giảm hơn 6% vào thứ Sáu khi sự xuất hiện của một biến thể Covid-19 mới đã làm chao đảo thị trường toàn cầu.

Chứng khoán châu Á dẫn đầu với chỉ số Hang Seng của Hồng Kông giảm 2,7%, trong khi Nikkei 225 của Nhật Bản giảm 2,5%. Thị trường châu Âu bán tháo mạnh, với các chỉ số chính bao gồm FTSE100, CAC40 của Pháp và DAX của Đức đều giảm từ 2,5% đến 3%.

Thị trường Mỹ đã giảm mạnh trước khi bắt đầu phiên giao dịch rút ngắn ngày thứ Sáu. Chỉ số Dow giảm hơn 800 điểm, tương đương khoảng 2,3%, vào lúc 6 giờ 45 sáng theo giờ ET. Các chỉ số S&P 500 và Nasdaq giảm lần lượt khoảng 1,8% và 1%.

Giá dầu của Mỹ giảm 6,8% xuống khoảng 73 USD / thùng. Dầu thô Brent, tiêu chuẩn dầu toàn cầu, giảm 6% xuống còn khoảng 77 USD. Cổ phiếu ngành du lịch và hàng không nằm trong số những cổ phiếu sụt giảm mạnh nhất vào thứ Sáu. 

                                          Các chuyên gia hàng đầu nói gì? 

Giáo sư Tom Peacock, nhà virus học tại Đại học Hoàng gia London, nhận định số lượng đột biến rất cao của biến thể B.1.1.529 cho thấy biến thể này thực sự đáng quan ngại. Giáo sư Peacock cho rằng giới khoa học cần theo dõi sát B.1.1.529 vì số lượng đột biến "khủng khiếp" của nó, song ông hy vọng biến thể mới này không có khả năng lây lan mạnh. 

Trong khi đó, giáo sư Meera Chand thuộc Cơ quan An toàn y tế Anh cho rằng bản chất của virus là không ngừng đột biến và ngẫu nhiên, do vậy, không có gì lạ khi xuất hiện những biến thể mới có nhiều đột biến. Bà khẳng định mọi biến thể có dấu hiệu lây lan mạnh đều cần phải theo dõi ngay.

 Tiến sĩ John Nkengasong, Giám đốc Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh châu Phi, nói với BBC Newsday: "Các hạn chế được áp đặt luôn gây khó khăn trong việc phối hợp đối phó. Nó không giúp ích gì cả ... nó chưa bao giờ giúp giảm sự lây lan của bất kỳ biến thể nào trên toàn thế giới".

Tuấn Anh (nguồn Guardian, CNN, Reuters)