Vào những năm 20 của thể kỷ trước, Argentina, quốc gia hình thành từ làn sóng di cư bắt đầu kiếm tìm định danh cho bản sắc quốc gia và dân tộc. Bóng đá nằm trong hãn hữu mẫu số ràng buộc xứ sở vốn phân tầng giai cấp và chủng tộc sâu sắc này lại nhau.

Bất kể xuất thân, mỗi người Argentina đều khát khao khoác lên mình chiếc áo sọc xanh trắng và chinh phục vinh quang. Điều đó cũng đồng nghĩa đội tuyển quốc gia Argentina đã vượt qua khái niệm thể thao giải trí thuần túy, đội bóng ấy còn bao hàm ý nghĩa chính trị lẫn văn hóa, là hiện thân cho tinh thần, khát khao và sự đoàn kết của người dân xứ sở Tango.

Các cuộc tranh luận bản sắc diễn ra sôi nổi trên các trang báo của tờ El Grafico, nhưng xuất hiện một ý kiến nhận được sự đồng thuận cao: Đặc trưng của bóng đá Argentina đối lập hoàn toàn với bóng đá Anh, cường quốc đã mất đi phần lớn thuộc địa trước thế chiến thứ nhất (1914-1918).

Tại Anh, bóng đá diễn ra trên những sân cỏ rộng lớn trong trường học, từ đó đề cao sức mạnh, tốc độ, sự va đập. Ngược lại, những cậu nhóc Argentina đến với bóng đá thông qua những bãi đất trống bụi bặm và bẩn thỉu trong khu ổ chuột chúng sinh sống – tiếng bản địa gọi là potreros.

Trên potreros, lũ trẻ bấu víu lấy trái bóng trong một trận đấu vô pháp vô thiên, không HLV chỉ dẫn hay trọng tài cầm cân nảy mực. Đánh hoặc bị đánh, đá hoặc bị đá, những trận đấu diễn ra đầy bạo lực, đòi hỏi chúng phải biết chiến đấu, phát triển kỹ thuật và cả sự tinh ranh.

Để phác họa nhân dạng của bóng đá Argentina, cây bút Borocoto của El Grafico đã viết vào năm 1928: “Một con nhím với khuôn mặt bẩn thỉu, tóc tai bù xu, đôi mắt thông minh, tinh anh, mưu mẹo và đầy cuốn hút. Ánh mắt nó sinh động, tươi vui nhưng cũng thật bí hiểm. Và một hàm răng ố bẩn bởi những mẩu vụn bánh mỳ ngày hôm qua”.

“Nó mặc trên mình chiếc quần vá chằng vá đụp; chiếc áo sọc xanh trắng quốc kỳ Argentina, cổ trễ và thủng lỗ chỗ vì bị chuột gắm… Đầu gối nó chằng chịt vết thương do số phận tẩy uế; đôi chân trần hoặc được che chở bởi đôi giày rách nát lộ cả ngón chân ra ngoài, hậu quả từ việc sút trái bóng mỗi ngày. Dáng đứng của nó cũng rất đặc trưng, như thể đang rê quả bóng làm bằng nùi giẻ rách”.

Chưa đầy nửa thế kỷ sau, Diego Maradoma ra mắt đội tuyển Argentina. Ngay cả khi đã 16 tuổi, cậu bé vàng không chỉ là tài năng xuất chúng mà còn ứng nghiệm lời tiên tri của Borocoto trên tờ El Grafico.

Maradona chính là đặc trưng của bóng đá Argentina, người vừa qua đời vào ngày 25/11 ở tuổi 60. Ông là đứa trẻ của potreros. Ông tự mô tả bản thân là một “cabecita negra” – thằng nhóc loắt choắt đen đúa, thuật ngữ được đệ chất phu nhân Argentina Eva Peron, vợ tổng tống vĩ đại Juan Peron, đặc tả những đứa trẻ pha trộn giữa dòng máu Ý nhập cư và bản địa giống như bà. Cha mẹ Maradona đặc biệt tôn sùng tư tưởng Peronist, trong nhà họ treo trên tường bức ảnh của cả Evita và Juan Peron.

Cha của Maradona vốn là ngư phủ ở đồng bằng Parana, tỉnh Corrientes, cực đông bắc của đất nước Argentina. Ông chuyển đến thủ đô Buenos Aires kiếm kế sinh nhai, làm việc cho gia đình Salvadora rồi cưới cô gái Dalma “Tota” của dòng họ này làm vợ.

Khi họ hàng nhà vợ chuyển đi, cha Maradona phải tích góp từng viên gạch vỡ và tấm tôn để xây cất ngôi nhà riêng ở Villa Fiorito, khu ổ chuột bị bạo lực hoành hành tới mức cảnh sát phải vây ráp hàng ngày để đảm bảo trật tự trị an.

Một đêm, khi mới chập chững biết đi, Maradona ngã xuống hầm phân lộ thiên. “Diegito”, chú Cirilo hét lên rồi chạy lại cứu Maradona và “giữ cho đầu của cậu không bị ngập trong đống phân”. Đó là cụm từ Maradona sẽ lặp đi lặp lại nhiều lần như câu thần chú trong những thời điểm khó khăn của cuộc đời.

Lớn lên trong hoàn cảnh không điện, không nước sinh hoạt, Maradona kiếm tiền bằng mọi cách – mở cửa taxi, bán phế thiệu, thu gom giấy bạc trong các bao thuốc lá. Trên đường đến trường, cậu thường tâng một quả cam, một tờ báo nhàu nát hoặc bọc nùi giẻ, và “trái bóng” không bao giờ chạm đất dù cậu đi trên đường ray xe lửa.

Bức ảnh đầu tiên của Maradona, có lẽ khoảng lúc 4 hoặc 5 tuổi, ghi lại cậu bé đang đứng trước hàng rào dây thép đã bị biến dạng do hứng chịu quá nhiều của sút. Đó chính xác là nhân dạng bóng đá đặc trưng mà Borocoto miêu tả.

Năng khiếu đá bóng của Maradona xuất sắc tới mức lần đầu đến đội trẻ Argentinos Junors, vốn được biết đến với cái tên Los Cebollitas, để tập thử, các HLV không tin cậu mới chỉ 8 tuổi và quả quyết thằng nhóc nhỏ thó này bị suy dinh dưỡng. Chỉ đến khi kiểm tra thẻ căn cước, họ mới tin Maradona không gian lận tuổi tác và gửi thằng bé đến một bác sỹ để kê đơn thuốc phát triển thể trạng.

Gần như ngay lập tức, Maradona trở thành hiện tượng, cậu bé biểu diễn giải trí cho người hâm mộ trong thời gian giải lao giữa hai hiệp bằng các động tác kỹ thuật cùng trái bóng. Đến năm 11 tuổi, Maradona được báo chí cả nước nhắc tên. Ngay từ đầu, sự kỳ vọng người Argentina đặt vào Maradona đã cực kỳ lớn lao và cơ thể sớm bị can thiệp bởi thuốc thang.

Vì vậy, xuất hiện xu hướng yêu mến và chiều chuộc Maradona quá mức. Cậu bé được đặc cách trên mọi quy tắc. Hiệu trưởng trường học của Maradona nâng điểm để cậu vượt qua mọi kỳ thi. Cậu ghê sợ thất bại và luôn tìm cách đổ lỗi cho người khác. Cậu chưa trưởng thành và thiếu trách nhiệm, nhưng phải lao động liên tục dưới đòi hỏi quá lớn từ người hâm mộ, giới truyền thông và đội bóng chủ quản.

Sau khi đầu quân cho Boca Juniors vào năm 1981, các vấn đề tài chính của đội bóng khiến Maradona phải cày ải liên tục các trận giao hữu tưởng chừng không có điểm dừng. Chàng trai trẻ ấy phải tiêm nhiều mũi thuốc hơn để xoa dịu nỗi đau thể chất lẫn sự căng thẳng về tinh thần. Áp lực dần trở nên không thể chịu nổi.

Việc lạm dụng cocaine của Maradona bắt đầu ở Barcelona, nơi anh không bao giờ hòa nhập. Anh hạnh phúc hơn ở Napoli, nơi anh là tâm điểm, là nhân vật truyền cảm hứng cho đội bóng nghèo miền nam Italia giành 2 Scudetto và 1 chức vô địch UEFA Cup.

Nhưng ngay cả giai đoạn vàng son đó, mọi thứ xung quanh Maradona vẫn chao đảo hỗn loạn. Trái ngược với sự bùng nổ, bên ngoài sân cỏ Maradona liên tục dính vào những tin đồn sử dụng ma túy, tiệc tùng thâu đêm suốt sáng và mối quan hệ với Camorra, băng mafia lớn nhất Naples.

Các quy tắc vẫn là cái gì đó phải tồn tại xung quanh, trong lẫn ngoài sân cỏ. Maradona đôi khi luồn lách qua được các quy tắc, đôi khi không. Bàn thắng vào lưới tuyển Anh tại World Cup 1986 là lần đầu tiên trong 3 lần Maradona chơi bóng bằng tay trong bóng đá đỉnh cao. Lần thứ hai tại chung kết UEFA Cup 1989, anh kiếm được một quả phạt đền. Lần thứ ba là tình huống phá bóng trong trận gặp Liên Xô tại World Cup 1990.

Maradona trốn tránh các đợt kiểm tra ma tùy bằng cách sử dụng dương vật giả bằng nhựa và bàng quang giả chứa đầy nước tiểu của người khác. Các vấn đề về thuế của ông cũng gây nhiều tranh cãi nhiều chục năm sau khi ông rời Italia.

Cuối cùng, vào tháng 3/1991, Maradona bị phát hiện dương tính với cocaine. Ông bị cấm thi đấu 15 tháng, tăng cân và trôi dạt. Đã có những trận đấu không như ý với Sevilla và Newell’s Old Boys. Khi cánh săn tin cắm rễ bên tường rào tư dinh, bạn bè của Maradona đã bắn họ bằng súng hơi. Tuy nhiên, khi Maradona tuyên bố muốn thi đấu tại World Cup 1994, anh được chào đón nhiệt liệt.

Maradona không phải là mẫu cầu thủ bóng đá được đối xử theo những tiêu chuẩn thông thường. Ông không đơn thuần là một thiên tài mà còn đứng trên tầm vóc biểu tượng. Trong toàn bộ sự nghiệp, ông chỉ xuất sắc trọn vẹn trong 4 mùa giải. Maradona không có sự ổn định dài lâu như hậu duệ Messi, sự chói sáng của ông được nạo vét từ những xung đột nội tại kịch liệt.

Màn trình diễn của ông tại World Cup 1986 vẫn là tuyệt vời nhất so với bất kỳ cầu thủ nào khác trong suốt lịch sử túc cầu. Không một ai có thể phủ bóng lên cả một giải đấu như Maradona. Ông không chỉ ghi bàn, không chỉ ghi những bàn thắng xuất sắc mà còn ghi cả những bàn thắng để đời với phẩm chất của cậu bé Argentina, một con nhím rê dắt tài tình.

Ông đến từ bãi đất trống trong khu ổ chuột, và ông vẫn chơi bóng như thể trong khu ổ chuột, và nhờ vậy vô địch World Cup; thậm chí đánh bại cả tuyển Anh, quốc gia thù địch của Argentina.

Maradona là hiện thân của một vị cứu tinh. Vào đầu những năm 1990, nhưng phát ngôn của ông được đón nhận với sự tôn kính tuyệt đối. Với tài hùng biện như một chính khách, Maradona đi đến khắp mọi miền tổ quốc Argentina để nói chuyện với dân chúng và được so sánh với tổng thống Peron.

Ông sở hữu trường năng lượng đặc biệt để truyền cảm hứng cho người khác mà không một người phàm trần nào có được. Đó là lý do tại sao, dù không có kinh nghiệm cầm quân, Maradona vẫn được giao chức HLV trưởng ĐT Argentina tham dự World Cup 2010. Đó là lý do tại sao người ta dựng nhà thờ Maradona tại Buenos Aires. Đó là lý do tại sao dương vật giả của ông được trưng bày tại một bảo tàng ở Buenos Aires như một di chỉ tôn giáo – và sau đó bị đánh cắp khi đem đi trưng bày toàn quốc.

Maradona đã giảm cân. Maradona đã lấy lại thể lực. Maradona đã trở lại. Maradona đã ghi bàn trong trận mở màn World Cup 1994 của Argentina với Hy Lạp. Sau lượt trận thứ hai với Nigeria, ông được chọn để kiểm tra ma túy ngẫu nhiên. Kết quả dương tính. Cả đất nước Argentina đau buồn như để tang, điều chưa từng xuất hiện từ đám tang của tổng thống Peron. Như để xác nhận sự liên hệ, mẫu kiểm tra dương tính của Maradona được công bố vào ngày 1/7/1994, 20 năm sau ngày mất của ngài Peron.

Ông trở lại trong một vài mùa giải ảm đạm hơn, đương đầu với những âm mưu bủa vây và thất bại trong một cuộc kiểm tra ma túy khác, nhưng năm 1994 thực sự đã khép lại sự nghiệp của ông, với tư cách một cầu thủ vĩ đại, một biểu tượng vĩ đại của đất nước Argentina. Hôm qua, ngày 25/11/2020, biểu tượng ấy ngừng thở, 4 năm sau ngày mất của Fidel Castro, vị lãnh tụ vĩ đại của người Cuba mà Maradona hằng tôn kính.

Tựu trung, đúng sai khen chê rồi cũng bỏ, Maradona đã ra đi trong vị thế một lãnh tụ, giống như Peron và Fidel, hiện tượng có lẽ không lặp lại với bất kỳ huyền thoại bóng đá nào khác. Maradona vĩ đại là vì thế.