Ký ức Hà Nội: Điều bình dị trong sáng sớm mùa thu thời tem phiếu

Hà Nội vào mỗi sớm mùa thu, mẹ tôi hay gọi dậy sớm, cùng bà nội đi bộ quanh hồ Trúc Bạch. Không khí se lạnh, gió lùa qua vai áo mỏng. Bà thường kể chuyện xưa, chuyện về những ngày Hà Nội còn trong khói lửa, chuyện về những người con đất Bắc ra trận, về lá cờ đỏ bay trên nóc nhà thờ Lớn giữa mùa thu 1945 rất xa, và gần gũi hơn là bà nói về “thời kì đổi mới” 1986.

Tôi chẳng hiểu nhiều, chỉ thích nghe giọng bà trầm ấm, như tiếng chuông nhà thờ xa xa vọng lại. Giờ đây, mỗi lần đi qua hồ Trúc Bạch, lòng tôi lại rưng rưng. Bà đã mất, nhưng kỷ niệm ấy chưa bao giờ phai.

Năm 1986, tôi mười một tuổi. Đó là cái tuổi chưa hiểu hết thế sự, nhưng đủ để cảm nhận rõ ràng sự chuyển mình của một thành phố và một đất nước đang bắt đầu bước qua cánh cửa đổi mới.

Hà Nội năm ấy, nếu bạn hỏi tôi một hình ảnh tiêu biểu, có lẽ tôi sẽ nói về những buổi chiều đứng xếp hàng mua lương thực cùng mẹ. Cái tem phiếu được kẹp gọn trong ví vải, in dấu thời gian bằng mồ hôi và sự nhẫn nại. Cửa hàng mậu dịch lúc nào cũng đông đúc. Người ta chen vai, tay lăm lăm cái rổ sắt, ánh mắt vừa hy vọng vừa lo lắng. Có hôm mẹ mua được mấy lạng thịt ba chỉ, gói trong lá chuối, về luộc chấm nước mắm vắt chanh. Cả nhà ngồi quây quần quanh cái mâm nhôm méo mó, tiếng đũa chạm bát nghe vui như tiếng pháo tết.

Tôi nhớ những lần đạp xe qua phố Hàng Đào, nơi có những cửa hiệu nhỏ treo lủng lẳng vài chiếc áo sơ mi ngoại nhập đã sờn cổ. Mẹ tôi từng dắt tôi qua đó, chỉ để ngắm. “Hàng này của mậu dịch thôi con ạ. Mua về cũng phải có phiếu, chứ không phải có tiền là được”. Tôi ngước nhìn những món đồ mà tưởng như đến từ thế giới khác, cái thế giới của Liên Xô, Ba Lan, Tiệp Khắc, những cái tên mà tôi nghe mãi từ đài phát thanh và các bao bì giấy bóng đẹp hơn bất cứ thứ gì tôi từng thấy.

Nhưng Hà Nội không chỉ có thiếu thốn và chật vật. Hà Nội năm 1986 còn là tiếng ve kêu râm ran trên những tán xà cừ dọc đường Nguyễn Du, là mùa hoa sữa bất ngờ đậm đặc đến mức nhiều người say mùi mà phải khịt khịt mũi than phiền.

Tôi yêu Hà Nội vì những điều nhỏ nhặt như thế, những chiếc xe đạp cà tàng đèo ba, đèo bốn, tiếng rao “Ai bánh mì đây…” vang lên vào lúc xế chiều, và cả những buổi tối mất điện, cả khu phố thắp đèn dầu, ngồi ngoài hiên hóng mát, nói chuyện quê, chuyện phố rì rầm, thỉnh thoảng lại cất lên những tiếng cười thoải mái.

Năm ấy, đài báo bắt đầu nhắc nhiều đến hai chữ “Đổi mới”. Tôi không hiểu, nhưng tôi biết có điều gì đó đang khác đi. Bố tôi, một công nhân nhà máy cơ khí, bắt đầu được đi học lớp bồi dưỡng nghiệp vụ ban đêm. Mẹ tôi bàn với bác hàng xóm chuyện “ra chợ bán thêm vài thứ linh tinh kiếm đồng ra đồng vào”.

Dưới con mắt trẻ con của tôi, mọi thứ vừa lạ lẫm vừa hồi hộp. Mọi người bắt đầu nói đến “kinh tế thị trường” với sự dè dặt, như thể đang nhắc đến một thứ thuốc mới chưa rõ tác dụng phụ. Nhưng ánh mắt họ có gì đó sáng hơn, chan chứa niềm hy vọng."

Tôi nhớ rõ cái ngày đầu tiên mẹ bán hàng ngoài chợ Đồng Xuân, chỉ là một mâm xôi vò và mấy cái bánh gai, nhưng bà chuẩn bị từ ba giờ sáng, run run khi đặt mâm xuống vỉa hè. Khi tôi hỏi, mẹ chỉ cười: “Đổi mới mà con. Giờ người ta cho mình làm ăn rồi. Phải thử chứ”. Câu nói đơn giản, nhưng về sau, tôi nhận ra đó là câu tuyên ngôn nhỏ bé của hàng triệu người dân thời đó, những con người âm thầm, cần mẫn đặt viên gạch đầu tiên cho một tương lai chưa biết rõ hình hài.

Trường tiểu học của tôi cũng đổi thay. Bữa ăn trưa không còn là cơm độn bo bo nữa, mà bắt đầu có khoai, có đậu xanh. Cô giáo dạy tôi hát “Hà Nội niềm tin và hy vọng” với giọng tha thiết. Mỗi lần cả lớp đồng thanh ngân lên câu “Hà Nội ơi, trái tim hồng của cả nước Việt Nam…” tôi lại thấy tim mình rung lên lạ lùng.

Tôi chưa hiểu rõ vì sao lại gọi Hà Nội là trái tim, nhưng tôi cảm nhận được sự ấm áp, sự tự hào như ngọn lửa nhen lên từ những mảnh đời nhỏ bé như mẹ, như bố tôi, như ông cụ già bán thuốc lào bên hè phố, như chị bán chè xanh đầu ngõ.

Tết năm 1986 là một cái Tết đặc biệt. Không khí có gì đó khác lắm. Vẫn là bánh chưng mẹ gói, vẫn là cành đào Nhật Tân bố chở về bằng xe đạp cà tàng, nhưng trong từng món ăn, từng câu chuyện là một niềm tin mới.

Người ta nói với nhau rằng năm tới sẽ khá hơn, rằng nếu cố gắng làm ăn thì sẽ không đói nữa, rằng đất nước đang đi đúng đường. Tôi, đứa bé mười một tuổi, cảm thấy mùa xuân năm ấy dài hơn, dịu dàng hơn. Mùi thơm của lá dong, của hành muối, của trầm hương hòa trong tiếng pháo đì đùng mà tôi chưa hề biết sẽ là lần cuối cùng mình nghe được âm thanh ấy của Hà Nội.

Ba mươi chín năm đã trôi qua, tôi đã trải qua nửa đời người, sống trong một Hà Nội đông đúc, ồn ào, hiện đại hơn rất nhiều. Nhưng mỗi khi trở lại phố cũ, mỗi lần nghe mùi hoa sữa, hay đi ngang qua một gian hàng nhỏ nép mình bên dãy nhà tập thể cũ, tôi lại thấy bóng dáng năm 1986 hiện về: mộc mạc, khốn khó nhưng đầy ắp hy vọng.

Hà Nội của tôi năm ấy không có cao ốc, không có trung tâm thương mại sáng loáng, nhưng có những mái ngói cũ rêu phong, có tiếng loa phường vang mỗi sáng, có những gánh hàng rong kiên nhẫn đi qua nắng mưa. Hà Nội của tôi năm ấy là nơi mà lòng tin không được tuyên bố rầm rộ, nhưng được nuôi lớn bằng những bữa cơm nghèo, những nụ cười hiền hậu, và những bàn tay lao động âm thầm vì một ngày mai.

Đổi mới với tôi không phải là khái niệm chính trị, mà là một kỷ niệm sống động. Là hình ảnh mẹ tôi, người đàn bà Hà Nội gốc, dám bước ra khỏi cánh cửa an toàn để tự mình mưu sinh.

Là bố tôi, người thợ máy suốt đời dính đầy dầu mỡ, vẫn hằng đêm học thêm để mong hiểu được những đổi thay thời cuộc. Là tôi, đứa trẻ năm ấy lần đầu tiên thấy được ánh sáng khác lạ trong mắt người lớn khi họ nói về “tương lai”. Hà Nội 1986, một thời khốn khó mà đầy khí phách. Một thời tôi luôn nhớ, không chỉ bằng ký ức, mà bằng cả sự biết ơn.

Giờ đây, Hà Nội bước vào kỷ nguyên mới với những cây cầu hiện đại bắc qua sông Hồng, những khu đô thị vươn mình mạnh mẽ. Hà Nội hôm nay đã khác xa thời tem phiếu, nhưng cái cốt cách kiên cường, nghĩa tình và giàu hy vọng vẫn nguyên vẹn như thuở ấy.

Những con người năm xưa dám mở lối cho “đổi mới” đã trao lại cho thế hệ hôm nay một Hà Nội năng động, hội nhập, nhưng vẫn giữ được hồn cốt của mình. Và tôi tin, dù thời gian có trôi, giữa những thay đổi chóng mặt của kỷ nguyên số, Hà Nội vẫn sẽ là trái tim ấm áp, thủy chung của cả nước, nơi lưu giữ ký ức và nuôi dưỡng những ước mơ mới.

Mỗi tác giả có thể gửi nhiều tác phẩm nhưng phải thống nhất một bút danh. Tác phẩm dự thi gửi về email của chương trình: cuocthikyuchanoi@gmail.com hoặc qua đường Bưu điện về Ban Bạn đọc, tầng 10 Tòa nhà Báo Nông thôn Ngày nay 68 Dương Đình Nghệ, Cầu Giấy, Hà Nội.

×