Một “thằng nghiện”, như cách nói của bà Hoát, lấy cớ thằng bé “hôm trước đánh giày bẩn” để lục tiền trong túi giày và khi bị giằng lại, nó đập thẳng chai bia đang cầm trên tay vào đầu.

Vụ bạo hành xảy ra ngay trên phố Phúc Xá, ngay giữa thanh thiên bạch nhật, ngay trong đám đông, nhưng không một ai lên tiếng can ngăn, không một người tới cứu giúp.

Phản xạ của những người “ngoài lề” như bà Hoát là ôm đầu máu chạy về quê.

“Báo công an á!” Và sau đó là một nụ cười trừ. “Báo công an” không có trong từ điển của những người bên lề, có thể, do nỗi sợ hãi đã thành cố hữu.

Hôm ấy, con trai bà không may mắn lọt bất cứ một cái camera điện thoại nào để có thể “đòi lại công bằng”!

Những người như bà Phúc, bà Bảy, bà Hoát không đếm nổi, xuất hiện rất phổ thông trên mọi vỉa hè, con đường, lối ngõ của các thành phố lớn. Gọi đó tình trạng di cư hay hậu quả của sự hưởng thụ không đồng đều của phát triển kinh tế đều không sai.

Dưới đây là số liệu Báo cáo Phát triển Việt Nam 2016

của Ngân hàng Thế giới công bố ngày 27.9.2016

Như bà Hoát, gia đình chỉ có 3 sào ruộng, đủ ăn hay không phu thuộc vào...thời tiết và thuế phí. Muốn có 100 ngàn chỉ có một cách duy nhất là ra vườn bắt (để bán) một con gà.

Tiền bạc là thứ duy nhất kéo những người phụ nữ về thành phố sống cảnh cơm niêu nước lọ, 7 chị em già trẻ lớn bé trong 1 phòng trọ 14m2!

Bà Hoát đã ở HN “từ năm 48 tuổi và giờ 62 tuổi”, trải qua đủ thứ nghề từ bán tăm, bông ngoáy tai, móc đeo chìa khoá, bán báo và giờ là đánh giày.

Tại sao lại cứ là bán tăm và đánh giày. Vì đó là thứ dịch vụ vỉa hè không cần vốn lớn, nếu rủi ro, cũng là rủi ro nhỏ và không bị hốt “đi trại” như ăn xin.

Họ như một tầng lớp người “bên lề” đứng ngoài mọi phúc lợi, xa lạ với hưởng thụ, và ở một khía cạnh nào đó, như một nạn nhân bất đắc dĩ của kỳ thị xã hội, của bạo lực đường phố. Họ, chính là một nạn nhân của khoảng cách giàu nghèo giữa nông thôn và thành thị đang ngày càng giãn cách.

Khi mình chào mời, người thành phố không ngẩng mặt, họ phẩy tay, thậm chí không mở lời từ chối - bà Hoát nhận xét.

Báo cáo Bất bình đẳng giàu nghèo của Oxfam công bố hồi tháng 1.2017

Chênh lệch lớn về kinh tế kéo theo hàng loạt các bất bình đẳng, nhất là ở nhóm yếu thế. Nhóm dân tộc thiểu số, nông dân quy mô nhỏ, lao động nhập cư và phụ nữ có nhiều khả năng bị nghèo hóa, không tiếp cận được các dịch vụ.

Vỉa hè, lề đường cũng là nơi “kiếm cháo” cho một thế hệ những người lính trở về. Xuất ngũ năm 1977, thương binh Lê Ngọc Châu, ngụ ở phường Nghĩa Tân, HN bắt đầu cuộc sống với một chiếc xích lô. Ban ngày lọc cọc trên đường chở thuê hàng hoá. Tối tối ông vác một cây bơm ra ngã tư Hoàng Quốc Việt, Cầu Giấy. Những chiến dịch dọn dẹp vỉa hè và loại bỏ xe thô sơ ở thủ đô kéo dài suốt gần 2 thập kỷ qua khiến ông ngày càng khó kiếm sống hơn. Ngay cả chiếc xe thương binh treo băng rôn “tàn nhưng không phế” giờ cũng phải bỏ. “Dân phố, phường xã đến vận động suốt, họ nói phải gương mẫu”! Nhưng áo cơm không phải là chuyện đùa.

Nhà ông, một căn hộ tập thể 18m2, cho 11 con người của 3 thế hệ. Cơi chỗ này, bỏ chỗ kia, nhưng trật trội thì vẫn là trật trội.

1,8 triệu tiền lương, phụ cấp nói chung “đúng chuẩn nghèo đô thị”- ông Châu cười. Hàm răng móm mém đã rụng một nữa do di hại từ sức ép bom năm 1972.

“Chú ở Quảng Trị đúng thời điểm “cối xay thịt” 1972. Cứ tưởng đấy là ác liệt nhất, nhưng cuộc sống sau hoà bình mới thực sự là một cuộc chiến”- lời ông Châu.

Làm gì để kiếm sống, để không bị hốt, không phạm luật là không dễ với những người “có duy nhất nghề lẩy cò súng” như ông Châu.

Năm ngoái, ở thủ đô vừa xảy ra vụ cháu bé 10 tuổi bị xe xích lô chở tôn cứa cổ. 48h đầu tiên sau vụ án đau lòng, dư luận gần như gây gắt đề nghị chính quyền phải dẹp bỏ triệt để tình trạng xe thô sơ ẩn chứa quá nhiều nguy hiểm. Nhưng sau đó, những lời kêu gọi đã cất lên khi báo chí phát hiện người lái xích lô là một thương bình Vị Xuyên. Cái tên Bình còng của ông cũng xuất hiện từ những trận chiến khốc liệt bảo vệ biên giới phía Bắc, khi sức ép đạn pháo và cảnh chui hầm khiến người lính ấy không thể đứng thẳng theo đúng nghĩa đen.