Nghệ sĩ Ưu tú là người đầu tiên hát "Câu hò bên bờ Hiền Lương", có chị gái và con gái cực nổi tiếng

Được phong tặng Nghệ sĩ Ưu tú năm 90 tuổi

Trong đợt phong tặng danh hiệu Nghệ sĩ Nhân dân, Nghệ sĩ Ưu tú lần thứ 8 năm 2015, có hai nghệ sĩ lớn tuổi được nhắc đến nhiều trong các bài phát biểu đó là Nghệ sĩ Ưu tú Văn Hanh (90 tuổi) và Nghệ sĩ Nhân dân Trần Thị Tuyết (86 tuổi). Cả hai nghệ sĩ lớn tuổi này đều là những giọng hát và giọng ngâm thơ nổi tiếng trên sóng phát thanh của Đài Tiếng nói Việt Nam thập niên 40, 50.

Nghệ sĩ Ưu tú Văn Hanh là em ruột của Nghệ sĩ Nhân dân Thương Huyền – một tên tuổi lớn của âm nhạc miền Bắc thập niên 40, 50, 60; cha đẻ của PGS.TS Nghệ thuật học Nguyễn Thị Minh Thái. Ông chính là người đầu tiên hát ca khúc thể hiện ca khúc Câu hò bên bờ Hiền Lương trên sóng Đài Tiếng nói Việt Nam. Ngoài ra, tên tuổi của Nghệ sĩ Ưu tú Văn Hanh còn gắn liền với ca khúc Tình trong lá thiếp song ca cùng chị gái Thương Huyền. Ca khúc này từng "làm mưa, làm gió" trên sóng Đài Tiếng nói Việt Nam thập niên 50, 60.

Chia sẻ với Dân Việt, PGS.TS Nguyễn Thị Minh Thái cho biết, sở dĩ đến tận tuổi 90, bố của bà mới được phong tặng danh hiệu Nghệ sĩ Ưu tú là vì thời trẻ ông mải mê cống hiến, không màng đến danh hiệu. Nhiều đợt xét tặng danh hiệu, nghệ sĩ Văn Hanh không chịu làm hồ sơ. Mãi đến đợt xét tặng danh hiệu Nghệ sĩ Nhân dân, Nghệ sĩ Ưu tú lần thứ 8, do có sự động viên mạnh mẽ của những người xung quanh, ông mới chịu làm hồ sơ gửi lên Đài Tiếng nói Việt Nam – cấp xét duyệt cơ sở.

"Tôi rất đỗi kinh ngạc vì bố tôi là người cao tuổi nhất được phong danh hiệu Nghệ sĩ Ưu tú trong kỳ phong tặng danh hiệu lần thứ 8 năm 2015. Chính vì bố tôi cao tuổi nên lần đi nhận danh hiệu đó tôi phải bay từ TP.HCM ra Hà Nội để tháp tùng cụ. Dù được nhận danh hiệu Nghệ sĩ Ưu tú hơi muộn màng nhưng bố tôi rất vui vì công lao đóng góp của mình cuối cùng cũng đã được ghi nhận.

Trước đó, khi nghe tin hồ sơ của mình được Hội đồng các cấp bỏ phiếu tán thành 100%, bố tôi vui lắm. Cụ bảo với tôi rằng: "Kể ra hơi muộn nhưng thế này là cũng được rồi con ạ!". Tôi có bảo với cụ: "Là do bố chẳng nghĩ gì đến chuyện danh hiệu nếu không thì đã được sớm hơn". Đợt đó, cụ vào miền Nam chơi với con cháu nhưng cứ mỗi lần gọi điện về Hà Nội lại hỏi có tin gì về việc trao tặng danh hiệu chưa.

Rồi hôm nghe tin Nhà nước sẽ tổ chức trao danh hiệu vào dịp 2/9 thì cụ sốt ruột đòi về Hà Nội cho bằng được. Tôi khuyên cụ cứ yên tâm ở lại chơi nhưng cụ không chịu. Trước hôm lên Nhà hát Lớn Hà Nội để nhận bằng, cả đêm cụ không ngủ. Sáng sớm tinh mơ cụ đã gọi tôi dậy để chuẩn bị đưa cụ đi nhận danh hiệu. Là người làm con, thấy bố mình vui như vậy tôi cũng hạnh phúc lắm!", PGS.TS Nguyễn Thị Minh Thái kể lại.

Theo quan sát của PV Dân Việt, trong buổi trao tặng danh hiệu Nghệ sĩ Nhân dân, Nghệ sĩ Ưu tú lần thứ 8 năm 2016, nghệ sĩ Văn Hanh diện bộ vest màu đen phối với áo sơ mi trắng và cà vạt sọc đỏ. Ông được con gái Nguyễn Thị Minh Thái đưa đến Nhà hát từ rất sớm. Trong sự kiện đó, người có mặt trong buổi lễ nhận ra nghệ sĩ Văn Hanh đã đến bắt tay chúc mừng ông. Tuy nhiên, vì tuổi cao nên việc nghe của ông có phần hạn chế, bởi vậy khi nói chuyện với nam nghệ sĩ mọi người đều phải ghé sát tai nói ông mới nghe được. Cứ sau mỗi câu chúc mừng của những người xung quanh, ông lại nở một nụ cười rất tươi để đáp lại.

Người đầu tiên hát Câu hò bên bờ Hiền Lương

Theo PGS.TS Nguyễn Thị Minh Thái, nghệ sĩ Văn Hanh sinh năm 1927, nguyên quán Hoài Đức – Hà Nội. Năm 1955, ông về công tác tại Đài Tiếng nói Việt Nam và được bầu làm Đội trưởng Đội ca trong Ban ca nhạc của Đài. Năm 1959, ông được học tại chức với chuyên gia Liên Xô về thanh nhạc. Ông sinh hoạt âm nhạc cùng thời với nghệ sĩ Trần Thụ, Kim Oanh A, Anh Tuấn, Tuyết Mai, Lê Thu…

Ông từng thu thanh nhiều ca khúc dưới nhiều hình thức: đơn ca, song ca, lĩnh xướng cho tốp ca... Một số ca khúc nghệ sĩ Văn Hanh từng đơn ca: Tiếng hát trong rừng cọ đồi chè, Đổi công tát nước, Bên kia sông Đuống, Dòng sông, Chiếc nón Huế... Ông song ca cùng chị gái Thương Huyền các bài: Tình trong lá thiếp, Gặp nhau dưới ánh trăng, Sao cô em chưa về, Dòng sông Đắkrông; song ca với Nguyễn Thị Hồng: Gọi nghé trên đồng, Ta sẽ cưới nhau, Ông Tơ; với Kim Oanh: Thư em, Múc nước giếng thơi… Đặc biệt, ông chính là người đầu tiên hát ca khúc Câu hò bên bờ Hiền Lương trên sóng Đài Tiếng nói Việt Nam.

Nghệ sĩ Ưu tú Văn Hanh kể với Dân Việt rằng, ông đến với bài hát này tình cờ như một cái duyên. Vào một buổi tối ngồi một mình trong phòng mãi cũng chán nên ông lang thang lên phòng Biên tập của Đài xem có bài hát nào mới để tập hát vu vơ cho đỡ buồn. Thường ở phòng biên tập của Ban Âm nhạc bao giờ cũng có một phòng để các bài hát, bản nhạc của các nhạc sỹ ở các nơi gửi về. Trong mớ giấy tờ lộn xộn, ông cầm đại một tờ lên, lần giở ra xem thì gặp đúng bài hát Câu hò bên bờ Hiền Lương – bài hát đầu tay của nhạc sĩ Hoàng Hiệp vừa mới gửi về được mấy hôm. Xem qua ca từ, giai điệu của bài hát, ông như bị cuốn hút. Ông mang đàn ra vừa tự đệm đàn, vừa tập hát và phát hiện bài hát rất phù hợp với chất giọng của mình. Ông cứ ngồi say sưa với bài hát cho đến lúc gà gáy báo sáng mới sực nhớ ra mình chưa đi ngủ.

"Lúc đó, tôi có cảm tưởng như bài hát này nhạc sĩ Hoàng Hiệp sáng tác dành cho riêng mình hát vậy. Bài hát mang âm hưởng dân ca nhưng giai điệu cũng rất da diết, sâu lắng… phù hợp với khả năng thể hiện của mình. Ngay sáng hôm đó, tôi đã đề nghị với đồng chí phụ trách Đoàn Ca nhạc của Đài cho tôi được thu âm bài hát và đã được Trưởng đoàn đồng ý" - NSƯT Văn Hanh bồi hồi nhớ lại.

Theo đúng quy trình, mỗi khi nhận được bài hát từ nhạc sĩ gửi đến, ban biên tập sẽ gửi đến cho ban biên tập nhạc để soạn tổng phổ (bản ghi các nốt nhạc đệm của tất cả các loại nhạc cụ dành cho một tác phẩm âm nhạc để các nhạc công nhìn vào đó mà đệm nhạc cho phù hợp hoặc chỉ huy nhìn vào đó để chỉ huy dàn nhạc). Sau đó, ca sĩ sẽ tập hát và ráp nhạc với ban nhạc rồi mới đi thu âm.

Nhưng với bài hát này, ông đã được phá lệ, bỏ qua khâu soạn tổng phổ mà đi thẳng vào tập hát và ráp nhạc với nhạc công. Người đệm đàn cho nghệ sĩ Văn Hanh thể hiện Câu hò bên bờ Hiền Lương lúc đó là nghệ sĩ Hoàng Mãnh - pianist nổi tiếng thời bấy giờ. Cả hai nghệ sĩ đã thu âm bài hát này chỉ trong vòng 4 lần và sau đó bài hát được phát rộng khắp miền Bắc trên Đài Tiếng nói Việt Nam.