Có gì trong ngôi đình cổ bậc nhất Nam bộ?

Theo trung tâm văn hóa TP. Thủ Đức, đình Phong Phú được xây dựng vào năm 1880. Đây được xem là ngôi đình cổ bậc nhất miền Nam. Trải qua nhiều thăng trầm của lịch sử, đình Phong Phú vẫn giữ được vẻ đẹp uy nghiêm và cổ kính.

Đình Phong Phú được xây dựng với lối kiến trúc đối xứng. Cổng đình có hai lớp, lớp thứ nhất là cửa tả và cửa hữu, chính giữa tạc bia Ông Hổ. Lớp cổng thứ hai xây theo kiểu tam quan, chính giữa thờ tượng Bạch Mã.

Bạch Mã trấn cổng đình Phong Phú, TP Thủ Đức (TP HCM).

Sau cổng tam quan là bàn thờ Thần Nông, tiếp đến là hòn non bộ. Ở hai bên hòn non bộ có miếu Ngũ Hành Nương Nương và tượng Ông Hổ. Tiếp đến là võ ca (nơi tổ chức cúng và ca hát trong các lễ) được đặt chính giữa, đối diện với chính điện. 

Theo trục dọc của đình, sau võ ca là tiền điện, chánh điện, nhà túc, nhà bếp, đối xứng qua trục chính bên phải là nhà truyền thống, bên trái là nhà rửa rau quả. Trên nóc mặt tiền có trang trí lưỡng long tranh châu cẩn mảnh sành nhiều màu.

Đình Phong Phú mang phong cách đình thờ của miền Nam. Vì vậy, các họa tiết trang trí như long, lân, quy, phụng, bát tiên, cá hóa long... được khắc họa đậm nét. 

Phía trong chánh điện, có rất nhiều bức hoành phi, câu đối được sơn son thiếp vàng rực rỡ. Trên các cột trong đình, hình tượng rồng, phụng uốn lượn, tạo nên vẻ đẹp huyền bí mà  cũng rất uy nghiêm.

Ngoài ra, đình Phong Phú là đình duy nhất thờ tượng thần Thành hoàng tại TP HCM; trong khi các đình khác chỉ thờ bài vị. 

Tượng Thành hoàng đặt giữa Long đình trong khám, cao 2,5m, bệ tượng cao 1m. Chung quanh khám thờ được trang trí bằng những bao lam gỗ chạm lộng rất đẹp. 

Hai bên bàn thờ Thần là bàn thờ Tả ban, Hữu ban (những tướng sĩ đi theo hộ vệ thần). Phía sau sát vách tường, hai bên có bàn thờ Tiên hiền và Hậu hiền, là những người có công khai lập và đóng góp công sức cho làng Phong Phú.

Trao đổi với Dân Việt, người quản lý trông coi đình Phong Phú cho biết, thần Thành hoàng được thờ ở đình còn gọi là Ông. Nhiều giai thoại cho rằng, "Ông" là một vị tướng tài ba của vua Nguyễn Ánh có thời gian hoạt động ở vùng Phong Phú và các làng trên đất quận 9 ngày nay. 

Còn nhiều cụ già trong khu vực thì cho rằng, đình thờ một vị tướng Tây Sơn có tên là Nguyễn Hóa làm Thành hoàng.

Tuy nhiên, theo bản dịch sắc thần tại đình Phong Phú, sắc cho Thần Bổn Cảnh Thành hoàng được tặng tước hiệu là Bảo An Chánh Trực Hựu Thiện Đôn Ngưng năm 1852 - thời vua Tự Đức.

Di tích lịch sử quốc gia, nơi tổ chức lễ Kỳ Yên nổi tiếng

Đình Phong Phú không chỉ là nơi thờ cúng thần của làng, mà còn là căn cứ cách mạng quan trọng trong 2 cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ.

Theo lời kể của các cụ quản lý đình, trong thời kỳ kháng chiến chống Pháp (1945 - 1954), lực lượng thanh niên tiền phong của làng Phong Phú đã tuyên thệ thành lập tại đình Phong Phú. 

Lực lượng này ngày đêm luyện tập trong khuôn viên đình và phát triển thành lực lượng bộ đội địa phương. 

Đình Phong Phú trở thành nơi ẩn náu, cung cấp lương thực, thực phẩm và vũ khí cho bộ đội. Cũng chính ngôi đình này, bộ đội địa phương xuất phát tấn công nhiều đồn giặc Pháp.

Đến thời kỳ chống Mỹ (1954 - 1975), đình Phong Phú tiếp tục là nơi tập trung bộ đội và là điểm dừng chân của cán bộ cách mạng của vùng Thủ Đức. 

Dưới sự che chở của nhân dân và sự ủng hộ của ban Hội đình, nhiều cán bộ, chiến sĩ đã ẩn nấp trong hầm bí mật của đình để hoạt động xây dựng phong trào cách mạng. 

Được biết, hầm bí mật ở đình Phong Phú là sáng kiến của anh hùng liệt sĩ Nguyễn Văn Bá. Căn hầm bí mật được đặt ngay dưới bàn thờ ở chánh điện, là điểm đặc biệt làm nên dấu ấn riêng cho đình Phong Phú. Nhưng căn hầm bí mật này chỉ được ban quản lý mở vào các ngày lễ, tết.

Bàn thờ Thần Nông, Ông Hổ, Ngũ Hành Nương Nương và Hòn non bộ được đặt đối xứng trong đình

Ông Trường An - một cao niên trong vùng tới thăm đình Phong Phú hồi tưởng lại, ngày ấy mỗi khi địch phục kích để bắt cán bộ, người dân lại đốt một ngọn đèn hoặc một bó nhang lớn nơi bàn thờ thiên ở cổng vườn để làm hiệu cho cán bộ biết trốn vào bên trong. 

Nếu nguy cấp, cán bộ sẽ chui xuống hầm để thoát ra ngoài rừng. Nhờ vậy, nhiều lần quân giặc truy quét nhưng cán bộ đã thoát thân an toàn.

Một sự kiện lịch sử khác cũng được nhắc đến, đó là vào năm 1946, chi đội 6 của đại đội 15 của làng Phong Phú đã lập chiến công tiêu diệt được tên chỉ huy có tên Phá “Ách râu” và đánh bị thương bọn lính lê dương ở bót Dây Thép. 

Nhưng ngay sau đó, quân Pháp đã hèn hạ trả thù, sát hại 44 người dân làng vô tội trước cổng đình Phong Phú. Đây là sự kiện đau thương, càng làm khơi dậy tinh thần yêu nước của nhân dân làng Phong Phú thời ấy. 

Năm 1948, dân làng hưởng ứng chủ trương tiêu thổ kháng chiến đã kéo đổ đình, không cho giặc Pháp làm nơi trú ngụ.

Hằng năm, người dân tứ phương vẫn thường xuyên ghé thăm đình Phong Phú vào các ngày mùng Một, ngày rằm, đặc biệt là lễ Kỳ Yên (lễ cầu an) - lễ tế thần Thành hoàng lớn nhất trong năm của một ngôi đình thờ nhân thần ở Nam Bộ. 

Lễ Kỳ Yên là lễ chính của đình Phong Phú, diễn ra vào ngày 14 đến 16 tháng 11 âm lịch thường niên. Vào dịp này, không chỉ lễ tế Thành hoàng, người dân còn thắp hương thành kính cầu an và tưởng nhớ đến những chiến sĩ cách mạng từng trú ngụ nơi này. 

Đình cũng Phong Phú là nơi học sinh, sinh viên thường xuyên lui tới để tìm hiểu lịch sử, văn hóa dân tộc cũng như lịch sử cách mạng.

Ngày 20/10/1976, xã Tăng Nhơn Phú (phường Tăng Nhơn Phú ngày nay) được công nhận là xã Anh hùng Lực lượng vũ trang Nhân dân. Danh hiệu cao quý này có sự đóng góp của hội đình Phong Phú. Năm 1993, đình Phong Phú được nhà nước công nhận là Di tích lịch sử văn hóa – cách mạng và được xếp hạng Di tích lịch sử cấp quốc gia. 

×