Xây dựng nông thôn mới gắn với phát triển sản phẩm OCOP, cách nào để nông sản Việt Nam vươn ra thế giới?

OCOP tạo động lực mạnh mẽ cho phát triển kinh tế nông thôn

Chương trình “Mỗi xã một sản phẩm - OCOP” được khởi xướng từ năm 2018, bắt nguồn từ nhu cầu thực tiễn của hàng chục triệu nông dân: “Làm sao để nông sản, sản phẩm làng nghề truyền thống không chỉ bán ra chợ quê mà có thể bước vào những thị trường khó tính, mang lại giá trị gia tăng cao, gìn giữ bản sắc mà vẫn phù hợp quy luật thị trường hiện đại”.

OCOP không chỉ là một dự án hỗ trợ sản xuất đơn lẻ mà là mô hình phát triển kinh tế nông thôn toàn diện, đặt trọng tâm vào phát huy nội lực cộng đồng, gắn với quản trị theo chuỗi giá trị. Người dân, hợp tác xã, doanh nghiệp nhỏ được trao quyền tự chủ từ sản xuất, chế biến, tiêu thụ cho đến xây dựng thương hiệu.

Sau gần một thập kỷ, OCOP đã cho thấy sức sống bền bỉ, tạo động lực mạnh mẽ cho phát triển kinh tế nông thôn, nâng cao giá trị sản xuất dựa trên bản sắc vùng miền. Tính đến tháng 7/2025, cả nước đã ghi nhận 17.068 sản phẩm OCOP đạt 3 sao trở lên, thuộc về 9.195 chủ thể OCOP, trong đó có 126 sản phẩm đạt chuẩn 5 sao cấp quốc gia.

Nhiều sản phẩm đã đáp ứng được các tiêu chuẩn về chất lượng, an toàn thực phẩm, cùng với mẫu mã, bao bì đa dạng và thân thiện với môi trường, phù hợp yêu cầu thị trường.

Hàng nghìn hợp tác xã, doanh nghiệp nhỏ đã mạnh mẽ chuyển từ hộ sản xuất manh mún sang sản xuất quy mô, tiếp cận tiêu chuẩn quốc tế, mở rộng thị trường nội địa và xuất khẩu. Từ những món đặc sản tưởng chỉ để làm quà biếu, OCOP đã “chắp cánh” cho chè Tân Cương, cà phê Buôn Ma Thuột, cá thát lát U Minh, mắm tôm chua Huế, miến dong Na Rì,… chinh phục nhiều thị trường khó tính trên thế giới.

OCOP không chỉ dừng ở khía cạnh kinh tế mà còn là cách để gìn giữ di sản văn hóa, lan tỏa giá trị cộng đồng và tạo sinh kế bền vững. Mỗi sản phẩm OCOP mang theo những câu chuyện của vùng đất, của cộng đồng, của bàn tay lao động cần mẫn - điều mà các sản phẩm công nghiệp đại trà khó có được.

Dù chưa có số liệu thống kê chính xác, nhưng ước tính có hàng nghìn trên tổng số 17.038 sản phẩm OCOP đã được xuất khẩu. Bởi toàn bộ 126 sản phẩm 5 sao và gần 300 sản phẩm tiềm năng 5 sao đều có hoạt động xuất khẩu. Ngoài ra ở nhiều địa phương, sản phẩm OCOP 4 sao, 3 sao cũng có hoạt động xuất khẩu.

Sản phẩm OCOP được xuất khẩu qua 2 kênh chính là xuất khẩu chính ngạch qua các hợp đồng thương mại và xuất khẩu tại chỗ thông qua khách du lịch quốc tế mua hàng trực tiếp.

Thực tế, chương trình “Mỗi xã một sản phẩm” (OCOP) đã và đang đóng vai trò chủ lực trong việc khẳng định giá trị của các sản phẩm nông thôn, giúp các sản phẩm từ khắp mọi miền Tổ quốc, không chỉ đến gần hơn với người tiêu dùng trong nước mà còn vươn ra thị trường quốc tế. Các sản phẩm OCOP không chỉ mang nét đặc trưng về văn hóa và truyền thống mà còn đạt tiêu chuẩn chất lượng cao, phù hợp với nhu cầu của người tiêu dùng trong nước và quốc tế.

Cộng đồng doanh nghiệp Việt Nam ngày càng hướng tới xây dựng các sản phẩm theo tiêu chuẩn OCOP. Điều này đã tác động tích cực đến phát triển kinh tế nông thôn, góp phần chuyển đổi từ sản xuất nông nghiệp nhỏ lẻ sang sản xuất theo hướng liên kết chuỗi giá trị, theo tiêu chuẩn, quy chuẩn, có truy xuất nguồn gốc và theo nhu cầu thị trường; khơi dậy tiềm năng đất đai, sản vật, lợi thế so sánh, đặc biệt là các giá trị văn hóa vùng, miền để hình thành các sản phẩm OCOP tích hợp. Nhiều sản phẩm OCOP được đổi mới, sáng tạo để nâng cao chất lượng, tiếp cận thị trường xuất khẩu hướng đến cả những thị trường khó tính, có giá trị cao.

Chỉ ví dụ nhiều sản phẩm OCOP của Hà Nội đã trinh phục nhiều người tiêu dùng như như: Cốm Mễ Trì, sữa Ba Vì, lụa tơ tằm Mỹ Đức, mây tre đan Phú Vinh, tranh thêu Quất Động, gốm sứ Bát Tràng, sơn mài Hạ Thái… Riêng Hà Nội đã đánh giá, phân hạng được 3.317 sản phẩm OCOP (là địa phương dẫn đầu và chiếm 21,3% của cả nước), trong đó có 6 sản phẩm 5 sao, 22 sản phẩm tiềm năng 5 sao, 1.571 sản phẩm 4 sao và 1.718 sản phẩm 3 sao.

Hà Nội xác định OCOP không chỉ là sản phẩm nông thôn, mà còn là sản phẩm văn hóa, là cầu nối giữa truyền thống và hiện đại, giữa bản sắc và hội nhập. Khi hội nhập kinh tế quốc tế ngày càng sâu rộng, OCOP không chỉ dừng lại ở quy mô làng xã mà sẽ tiếp tục vươn ra tới thị trường khu vực và quốc tế.

Các mặt hàng đạt chứng nhận OCOP ngày càng đa dạng như: Chè, cà phê, hàng lưu niệm, các sản phẩm dược liệu, trầm hương, tinh dầu, tinh bột nghệ, các loại thực phẩm chế biến sẵn, thực phẩm sấy khô, tổ yến, các sản phẩm làm đẹp như dầu gội đầu, dầu xả, serum,...

Với lợi thế và tiềm năng đa dạng về tài nguyên thiên nhiên, khí hậu và văn hoá đặc trưng…, Việt Nam không chỉ thành công về xuất khẩu nông sản thế mạnh, mà còn là một quốc gia có nhiều các sản phẩm đặc sản, sản vật mang giá trị văn hóa địa phương, thể hiện rõ nét nhất là hình ảnh các sản phẩm OCOP Việt Nam.

Sản phẩm OCOP cần được cạnh tranh bằng giá trị văn hóa khi tiếp cận thị trường

Mặc dù vậy cho đến nay, việc phát triển sản phẩm OCOP vẫn còn nhiều hạn chế. Phần lớn các chủ thể OCOP là doanh nghiệp vừa và nhỏ (DNVVN), hợp tác xã hoặc hộ sản xuất, còn yếu về khả năng ứng dụng công nghệ thông tin, thiếu nhân lực chuyên môn, và chưa nắm rõ quy trình giao dịch trên sàn thương mại điện tử xuyên biên giới.

Những khó khăn mà sản phẩm OCOP đang đối diện khi bước ra thị trường quốc tế. Trong đó có thách thức về việc chưa đồng bộ tiêu chuẩn, quy chuẩn nhãn điện tử, khả năng thích ứng với xu hướng tiêu dùng hiện đại, đặc biệt là yêu cầu minh bạch hóa thông tin, khả năng kiểm chứng trực tuyến của khách hàng quốc tế.

Việc “số hóa” sản phẩm địa phương và xây dựng chiến lược số hóa bền vững được coi là giải pháp then chốt để OCOP Việt Nam giữ vững lợi thế cạnh tranh trong kỷ nguyên thương mại số. Chuyển đổi số không chỉ giúp cắt giảm chi phí, mà còn rút ngắn khoảng cách, tăng tốc xử lý đơn hàng và mở rộng tệp khách hàng toàn cầu.

Bên cạnh đó, người tiêu dùng giờ không chỉ mua sản phẩm, mà mua cả triết lý: Ai làm, làm như thế nào, và mang lại điều gì cho cộng đồng. Đó là lý do vì sao, để OCOP có thể đi xa ra thế giới, cần những chiến lược bài bản từ gốc – bắt đầu từ chính những chủ thể nhỏ bé nhất, đang ngày đêm giữ gìn hồn cốt làng quê, "thổi" vào các sản phẩm OCOP.

Với lợi thế và tiềm năng đa dạng về tài nguyên thiên nhiên, khí hậu và văn hoá đặc trưng…, Việt Nam không chỉ thành công về xuất khẩu nông sản thế mạnh, mà còn là một quốc gia có nhiều bản sắc với các sản phẩm đặc sản, sản vật và làng nghề truyền thống, mang giá trị văn hóa địa phương, thể hiện rõ nét nhất là hình ảnh các sản phẩm OCOP Việt Nam. Đó là những sản phẩm thể hiện giá trị, tinh hoa văn hóa Việt Nam qua từng câu chuyện sản phẩm, ở đó thể hiện những khát vọng, hình ảnh của người nông dân gắn với từng miền quê Việt Nam.

Sản phẩm OCOP đã từng bước tiếp cận thị trường, khơi dậy tiềm năng, lợi thế các vùng miền để phát triển kinh tế nông thôn. Đây cũng là thời điểm cần phải thay đổi mạnh mẽ hơn, khẳng định những giá trị văn hóa Việt Nam qua từng sản phẩm OCOP để hướng đến thị trường xuất khẩu.

Có thể thấy, Chương trình OCOP đã có những tác động tích cực, đậm nét đến phát triển kinh tế nông thôn, như: Chương trình OCOP đã góp phần thay đổi về tổ chức sản xuất ở khu vực nông thôn theo hướng liên kết chuỗi giá trị, khơi dậy tiềm năng đất đai, sản vật, lợi thế so sánh của địa phương.

Sản phẩm OCOP đáp ứng các tiêu chuẩn, quy chuẩn chất lượng, an toàn thực phẩm; có mẫu mã, bao bì đa dạng và thân thiện với môi trường, phù hợp yêu cầu của thị trường; góp phần tạo thêm việc làm, thúc đẩy hướng đi về phát triển sinh kế ở những vùng đặc biệt khó khăn và các nhóm yếu thế như đồng bào dân tộc thiểu số, phụ nữ. Chương trình OCOP giúp các chủ thể chủ động trong phát triển thị trường, mở rộng kênh phân phối, mở rộng hoạt động sản xuất, kinh doanh.

Sản phẩm OCOP vẫn còn nhiều dư địa phát triển, nhiều yêu cầu cần hoàn thiện, để có thể vươn xa hơn vào thị trường quốc tế.

Sản phẩm OCOP là giá trị, bản sắc Việt Nam, sản phẩm OCOP cần được cạnh tranh bằng giá trị văn hóa khi tiếp cận thị trường. Người tiêu dùng không chỉ mua sản phẩm mà mua “câu chuyện tạo ra sản phẩm”, do vậy, câu chuyện càng đặc biệt thì giá cả càng khác biệt, càng dễ truyền thông và quảng bá sản phẩm đến thị trường.

Vì thế, câu chuyện cần phải được xây dựng bằng các giá trị khác biệt về văn hóa, tri thức bản địa, phải được thể hiện trên bao bì, nhãn mác; câu chuyện không chỉ tạo cảm xúc cho người tiêu dùng, mà còn nâng cao niềm tự hào về quê hương, xứ sở. Đó phải là yếu tố tiên quyết và là khát vọng để các chủ thể xây dựng và hoàn thiện sản phẩm OCOP.

Bên cạnh đó, chủ thể OCOP cần phải chuẩn bị và sẵn sàng về hành trang để hội nhập, bên cạnh những yêu cầu về tiêu chuẩn, chất lượng, an toàn thực phẩm, năng lực và sự chủ động thương mại, các yêu cầu để tham gia vào chuỗi phân phối (xây dựng thương hiệu, nhãn hiệu, năng lực logistic, ...), các chủ thể OCOP cần linh hoạt, sáng tạo trong xây dựng và thiết kế sản phẩm, đó là câu chuyện về bao bì, cách đóng gói phù hợp với từng đối tượng khách hàng và yêu cầu của thị trường.

Cùng với đó, các chủ thể OCOP cần thay đổi tư duy, thói quen thương mại, đó là uy tín, là trách nhiệm đối với đối tác và người tiêu dùng.

Cuối cùng, một trong những điểm nổi bật của Chương trình OCOP tại Việt Nam là luôn gắn với xây dựng nông thôn mới và xóa đói giảm nghèo, có sự hỗ trợ ngân sách nhà nước, nâng cao tri thức, hiện đại hóa nông thôn.

Trong mô hình OCOP, người nông dân vẫn là lực lượng chủ chốt, nhưng cần gắn kết với doanh nghiệp, nhà khoa học để phát triển sản phẩm hàng hóa, chuyển giao công nghệ, giống mới, phân bón, kỹ thuật canh tác hữu cơ và sinh thái.

OCOP đã, đang và sẽ tiếp tục là “tài sản mềm” đặc biệt của Việt Nam, một nguồn lực tri thức, kinh nghiệm và sáng kiến mà Việt Nam sẵn sàng đóng góp để cùng bạn bè quốc tế giải bài toán phát triển nông thôn, gìn giữ bản sắc văn hóa và nâng tầm giá trị nông sản trong chuỗi giá trị toàn cầu.

Chương trình OCOP đã trở thành đòn bẩy quan trọng để hàng nghìn sản phẩm nông nghiệp đặc sản, làng nghề của Việt Nam vươn ra thị trường, từ chợ quê đến sàn thương mại điện tử, từ gian hàng hội chợ trong nước đến những container xuất ngoại.

×