Có một giống gà lôi vẫn thuộc nhóm IB, là loài chim duy nhất được bảo tồn khẩn cấp

Gà lôi lam mào trắng (Lophura edwardsi) thuộc Bộ Gà, Họ Trĩ, là một loài chim bị đe dọa ở mức rất nguy cấp, được các nhà khoa học phát hiện từ năm 1896.

Tại Việt Nam, cặp gà lôi lam được phát hiện lần đầu tiên ở Việt Nam vào năm 1924 do Cean dela Coul, nhà tự nhiên học người Pháp tìm thấy tại khe rừng phía Tây, huyện Phong Điền, Thừa Thiên – Huế (nay thuộc Khu bảo tồn thiên nhiên Phong Điền).

Từ năm 1923 đến năm 1929, Dela Cour tổ chức 7 chuyến nghiên cứu ở Đông Dương và thu được 64 cá thể, trong đó 28 cá thể được vận chuyển sang Pháp và được cho là quần thể sáng lập cho quần thể nuôi nhốt hiện nay.

Tuy nhiên, sau phát hiện này, các nhà điểu học của Việt Nam và thế giới đã đến vùng rừng trên để khảo sát nhưng không tìm thấy thêm một con gà lôi lam nào khác.

Gà lôi lam mào trắng (Lophura edwardsi) có bộ lông đẹp và sặc sỡ nên thường bị săn trộm về làm cảnh. Ảnh: Vinwonders. Khác với gà lôi lông trắng, gà lôi lam mào trắng vẫn nằm trong danh mục IB về động vật rừng quý hiếm, có nguy cơ tuyệt chủng cao...

Năm 1986, cán bộ kiểm lâm Thừa Thiên – Huế phát hiện tại Khu bảo tồn thiên nhiên Phong Điền có một cặp gà lôi lam mào trắng và chuyển giao cho Vườn thú Hà Nội nhân giống bảo tồn.

Sau đó, Quỹ Quốc tế Bảo tồn thiên nhiên (WWF) và Tổ chức quốc tế bảo tồn các loài chim (iNGO) đã thực hiện nhiều cuộc khảo sát, kết quả cho thấy có gần 100 cá thể gà quý này quanh khu vực rừng giáp ranh giữa Quảng Trị và Thừa Thiên – Huế.

Tuy nhiên, nhiều năm sau người ta lại không phát hiện thêm cá thể gà nào. Các chuyên gia về chim cảnh báo, gà lôi lam mào trắng ở Việt Nam đang có nguy cơ bị đe dọa tuyệt chủng nghiêm trọng, cần được bảo tồn khẩn cấp.

Khoác trên mình bộ lông có nhiều màu sắc sặc sỡ, gà lôi lam mào trắng thường bị săn trộm về làm cảnh, vì thế số lượng ngày càng giảm.

Năm 2012, loài này được liệt kê ở mức rất nguy cấp trong Sách đỏ của Liên minh Bảo tồn thiên nhiên quốc tế (IUCN). Ghi nhận cuối cùng về sự xuất hiện của loài này trong tự nhiên là từ năm 2000.

Theo nhà tự nhiên học người Pháp Cean dela Coul, gà lôi lam mào trắng ưa sinh sống trong "các khu rừng cực kỳ ẩm ướt ở khu vực núi thấp và trung bình", và đặc biệt cẩn trọng, hiếm khi rời khỏi "những sườn đồi phủ cây bụi và dây leo dày đặc".

Tuy nhiên, tất cả các địa điểm thu mẫu loài này từ trước đến nay đều trong những vùng rừng đất thấp tương đối bằng phẳng, và không có bằng chứng nào cho thấy chúng có thể sống ở độ cao trên 300m.

Từ năm 2010, trước những báo động bởi sự biến mất rất lâu của gà lôi lam mào trắng trong tự nhiên, cộng đồng bảo tồn đã có nỗ lực tái thẩm định tình trạng bảo tồn của loài này. Kết quả là, năm 2012, gà lôi lam mào trắng đã được nâng cấp lên mức rất nguy cấp trong Sách đỏ của IUCN.

Theo Thông tư số 27/2025/TT-BNNMT do Bộ Nông nghiệp và Môi trường ban hành quy định về quản lý loài nguy cấp, quý, hiếm; nuôi động vật rừng thông thường và thực thi Công ước về buôn bán quốc tế các loài động vật, thực vật hoang dã nguy cấp có hiệu lực từ ngày 1/7/2025, thì gà lôi lam mào trắng thuộc nhóm IB - tức là loài bị đe dọa tuyệt chủng nghiêm trọng và bị cấm khai thác, săn bắt vì mục đích thương mại.

Được biết, cuối năm 2023, UBND tỉnh Quảng Bình (nay thuộc Quảng Trị) đã phê duyệt khoản viện trợ Dự án “Hỗ trợ bảo tồn gà lôi lam mào trắng tại Việt Nam” do Hội Trĩ Thế giới (World Pheasant Association - WPA) tài trợ, với số tiền tương đương gần 600 triệu đồng.

Dự án hướng tới mục tiêu góp phần bảo tồn gà lôi lam mào trắng tại Việt Nam thông qua việc xây dựng chuồng, nhân nuôi bảo tồn gà lôi lam mào trắng tại Trạm nhân nuôi bảo tồn gà lôi lam mào trắng (thuộc Công ty TNHH MTV Bảo tồn Thiên nhiên Việt). Thời gian thực hiện dự án đến tháng 12/2024.

Ngoài ra, một số nơi cũng đang nuôi giữ và cho sinh sản thành công gà lôi lam mào trắng như Vườn thú Thủ Lệ (Hà Nội), Vinwonders.

Trên thế giới hiện tồn tại một quần thể nuôi nhốt gà lôi lam mào trắng gồm khoảng 1.000 cá thể ở các vườn thú và trang trại tư nhân tại châu Âu, Nhật Bản và châu Mỹ.

Thời gian gần đây, dư luận bày tỏ sự quan tâm trước vụ việc anh Thái Khắc Thành (SN 1980, trú tại xã Đô Lương, tỉnh Nghệ An) lĩnh án 6 năm tù vì mua bán gà lôi trắng, loài động vật nằm trong danh mục IB động vật nguy cấp, quý, hiếm cấm theo Nghị định số 84/2021/NĐ-CP của Chính phủ.

Tuy nhiên, theo phụ lục danh mục loài nguy cấp, quý, hiếm ban hành kèm theo Thông tư số 27/2025/TT-BNNMT ngày 24/6/2025 của Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và môi trường, có hiệu lực từ ngày 01/7/2025, thì gà lôi trắng có tên khoa học là Lophura nycthemera, thuộc nhóm IIB (không còn thuộc nhóm IB theo Nghị định số 84/2021/NĐ-CP của Chính phủ như khi khởi tố điều tra và truy tố).

Theo Viện Kiểm sát nhân dân tỉnh Hưng Yên, bản án sơ thẩm của Tòa án nhân dân khu vực 5, tỉnh Hưng Yên, xác định bị cáo Thái Khắc Thành phạm tội “Vi phạm quy định về bảo vệ động vật nguy cấp, quý, hiếm” theo quy định tại điểm b khoản 2 Điều 244 Bộ luật Hình sự là chưa phù hợp với sự thay đổi của chính sách, pháp luật.

Do đó, hôm nay (13/8), Viện Kiểm sát nhân dân tỉnh Hưng Yên đã kháng nghị toàn bộ bản án sơ thẩm liên quan vụ anh Thái Khắc Thành lĩnh 6 năm tù vì bán gà lôi trắng.

Về phía Toà án nhân dân tỉnh Hưng Yên, đơn vị này cũng đã thay đổi biện pháp ngăn chặn đối với bị cáo Thái Khắc Thành, từ tạm giam sang cấm đi khỏi nơi cư trú.

×