Dịch Covid-19 có thể sẽ diễn biến phức tạp và khả năng bước ra khỏi cuộc chiến này không thể nhanh chóng như những đợt dịch trước, do đó, cần một sách lược dài hạn để doanh nghiệp duy trì sản xuất kinh doanh. Nếu doanh nghiệp "nín thở" (ngừng sản xuất) ai sẽ tiêm vaccine cho nền kinh tế?

Theo số liệu của Bộ Kế hoạch và Đầu tư, trong 7 tháng đầu năm cả nước có gần 80.000 doanh nghiệp tạm ngừng kinh doanh có thời hạn, ngừng hoạt động chờ làm thủ tục giải thể và hoàn tất thủ tục giải thể, tăng hơn 25% so với cùng kỳ năm 2020.

Còn theo Bộ Công Thương, về xuất khẩu, 19 tỉnh thành phía Nam đang thực hiện Chỉ thị 16 đang chiếm 45% kim ngạch xuất khẩu của cả nước. Với trị giá xuất khẩu trong 6 tháng đầu năm 2021 đạt 71 tỷ USD, trung bình mỗi ngày khu vực này xuất khẩu 390 triệu USD, tương đương 9.000 tỷ đồng.

Và để ứng phó với dịch Covid-19 với biến thể Delta phức tạp, Chính phủ đã áp dụng phương án doanh nghiệp "3 tại chỗ", "Một cung đường, 2 điểm đến" nhằm đảm bảo mục tiêu vừa chống dịch, vừa duy trì sản xuất kinh doanh. Tuy nhiên, sau một thời gian áp dụng phương án này tại 19 tỉnh, thành phố phía Nam, trong đó, có TP.HCM xuất hiện nhiều bất cập. Dù trước đó, phương án này đã thành công ở Bắc Ninh, Bắc Giang.

Theo đó, ngoài vấn đề chi phí để thiết lập, phương án "3 tại chỗ" không thể đảm bảo duy trì được 100% lượng công nhân. Bên cạnh đó, doanh nghiệp luôn ở trong tình trạng bị đe dọa bùng phát dịch, sau đó chi phí để xử lý ổ dịch lại còn tốn kém hơn.

Do vậy, một số doanh nghiệp sau thời gian áp dụng "3 tại chỗ" cũng phải dừng, chấp nhận đóng cửa nhà máy. Điển hình, tính đến ngày 10/8, có 972 trong số 1.090 doanh nghiệp sản xuất của Cần Thơ đã ngừng hoạt động, chỉ còn lại 118 doanh nghiệp hoạt động theo phương án "vừa cách ly, vừa sản xuất".

Không có sản xuất thì không có hàng hóa để lưu thông trong nước và xuất khẩu. Doanh nghiệp dừng sản xuất thì các lô hàng nhập khẩu cũng không được tiếp nhận, xử lý, gây nên tình trạng ùn tắc tại cảng.

Nhiều doanh nghiệp đã dừng hoạt động do không thể tiếp tục thực hiện phương án "3 tại chỗ".

Trong công văn gửi các địa phương, Bộ Công Thương khẳng định "việc duy trì liên tục các chuỗi giá trị và cung ứng của các ngành công nghiệp chế biến, chế tạo là cực kỳ quan trọng trong ngắn hạn cũng như đảm bảo phát triển kinh tế đất nước trong dài hạn."

Nếu phải đóng cửa nửa tháng, một tháng, doanh nghiệp còn có thể chịu đựng để vượt qua. Nhưng nếu phải đóng cửa lâu hơn, doanh nghiệp sẽ không thể vượt qua điểm gãy, kể cả khi dịch qua đi cũng sẽ không thể phục hồi.

Và theo dự báo, tác động của dịch Covid-19 kéo dài vài năm nữa, nên không phải cứ tiêm vaccine để miễn dịch cộng đồng là tránh được tác động, vì vậy, một phương án lâu dài cho "trận chiến này" để doanh nghiệp vừa chống dịch, vừa duy trì sản xuất kinh doanh để đảm bảo mục tiêu kép và không bị đứt gãy chuỗi cung ứng.

Về vấn đề này, Góc nhìn chuyên gia của Dân Việt đã có cuộc trò chuyện với ông Trần Thanh Hải, Phó Cục trưởng Cục Xuất nhập khẩu, Bộ Công Thương.

Ai tiêm vaccine cho nền kinh tế, nếu doanh nghiệp dừng hoạt động sản xuất kinh doanh?

Xin ông cho biết đánh giá về tác động của đợt dịch lần này tới nền kinh tế và Việt Nam đang đứng trước những nguy cơ gì nếu không thể khôi phục sản xuất phục vụ nhu cầu trong nước cũng như xuất khẩu?

Dịch Covid-19 bùng phát lần thứ 4 có đặc điểm khác so với trước đây. Trước đây, thường chỉ 1-2 tháng là chúng ta có thể khoanh vùng, xử lý được nhưng dịch lần này biến chủng Delta có cơ chế lây nhiễm khác, thậm chí có thể lây nhiễm không qua tiếp xúc nên tốc độ lây truyền rất nhanh.

Về mặt kinh tế, dịch tấn công thẳng vào khu vực kinh tế phía Nam, động lực sản xuất chính của đất nước, nơi tạo ra sản lượng hàng hóa rất lớn. Ứng xử của các địa phương với dịch lần này đã gây ra tác động nghiêm trọng đến chuỗi cung ứng bao gồm cả sản xuất và lưu thông hàng hóa.

Về mặt sản xuất, khi TP. HCM và 19 tỉnh thành thực hiện cách ly xã hội theo Chỉ thị 16, các doanh nghiệp gần như phải dừng sản xuất ngay lập tức. Chúng ta có tạo ra lối mở qua cơ chế "ba tại chỗ", "một cung đường hai điểm đến". Tuy nhiên, áp dụng cơ chế này rất khó, đòi hỏi thời gian, chi phí, không phải doanh nghiệp nào cũng triển khai được.

Thậm chí, có doanh nghiệp áp dụng ba tại chỗ lại trở thành ổ dịch khiến rất nhiều công nhân ở lại nhà máy trở thành F0, doanh nghiệp lại phải tốn kém chi phí để xử lý.

Những doanh nghiệp khác nhìn thấy như vậy cũng e dè. Ngay cả với doanh nghiệp tiếp tục duy trì ba tại chỗ, nhưng thiếu nguyên liệu, bán thành phẩm do các doanh nghiệp khác cung cấp nên đến một thời điểm việc sản xuất cũng phải lại dừng lại, không tạo ra được sản phẩm cuối cùng.

Về lưu thông, logistics, khi TP.HCM và các tỉnh phía Nam áp dụng cách ly xã hội, việc lưu thông hàng hóa đã bị ách tắc, khó khăn. Cách đây 4 tuần, khi Hà Nội áp dụng Chỉ thị 16 thì cũng xảy ra vấn đề tương tự xảy ra.

Tình trạng đứt gãy chuỗi cung ứng kéo theo các hải cảng bị ùn ứ, tồn đọng thời gian qua.

Theo ông đánh giá, ngoài tác động của dịch Covid-19 những nguyên nhân chủ quan nào dẫn tới tình trạng trên?

Điều này cho thấy chưa có sự chuẩn bị đầy đủ ở các địa phương và thiếu tính nhất quán trong áp dụng của các địa phương. Các Bộ ngành đã vào cuộc tháo gỡ: tạo ra "luồng xanh", cho phép mọi hàng hóa được lưu chuyển, chỉ trừ hàng hóa cấm hoặc hạn chế kinh doanh, thống nhất công nhận giá trị của test nhanh kháng nguyên, ...

Nhưng khâu thực hiện có vấn đề vì ở địa phương, các đồng chí ở trạm, chốt kiểm soát thực hiện theo chỉ đạo cấp trên trực tiếp, mà nếu các cấp trên địa phương mà không quán triệt chủ trương của Trung ương thì việc lưu thông vẫn hết sức khó khăn.

Thời điểm hiện nay cả khu vực phía Nam, Hà Nội vẫn đang áp dụng Chỉ thị 16, chưa dự báo được thời điểm nào sẽ dừng hay đưa ra mức giãn cách thấp hơn. Các doanh nghiệp phía Nam đang mong muốn được sản xuất trở lại vì từ khi áp dụng giãn các đã bắt đầu lên tiếng vì từ khi áp dụng phong tỏa gần một tháng rưỡi rồi, khả năng chịu đựng của doanh nghiệp đến giới hạn.

Doanh nghiệp dừng sản xuất cũng ví như con người nín thở. Nín thở cũng có giới hạn, tùy từng người có thể lâu hay mau. Với cả nền kinh tế thì thời hạn nín thở đó là bao lâu, đến nay là một tháng rồi, liệu có thể chịu thêm 1 tuần, 2 tuần hay 1 tháng nữa không? Ngay lúc này phải đề ra một sách lược để thoát ra tình trạng này thế nào? Doanh nghiệp cần được sản xuất để duy trì sản lượng, duy trì lực lượng lao động thì chuỗi cung ứng mới phục hồi được.

Để tránh đứt gãy chuỗi cung ứng, theo ông đánh giá, cần có những giải pháp gì trong trung hạn và dài hạn?

Nếu dịch còn kéo dài mà toàn bộ hoạt động sản xuất cứ bị đình trệ như thế này thì hậu quả cho nền kinh tế và xã hội rất nghiêm trọng. Nên phải tìm ra cách chung sống với dịch, sản xuất ngay cả khi có dịch. Vì vậy, cần có một giải pháp để cho phép các doanh nghiệp được phép hoạt động trở lại. 

Ví dụ, các doanh nghiệp phải bố trí quy trình sản xuất làm sao giãn cách tối đa, hạn chế tiếp xúc giữa các cá nhân và bộ phận trong quá trình sản xuất, đảm bảo các thiết bị phòng hộ cá nhân.

Có thể không đạt 100% công suất nhưng đảm bảo các doanh nghiệp vừa chống dịch vừa duy trì sản xuất. Cần có phương án kể cả ngay trường hợp có ca nhiễm thì cũng chỉ cách ly F0, F1 liên quan, còn các bộ phận khác vẫn được duy trì sản xuất.

Chúng ta nên nhìn nhận tính chất lâu dài của trận chiến lần này để đối phó với dịch bệnh. Các chuyên gia cũng cho biết ngay cả khi có vaccine thì cũng không thể giúp ta miễn nhiễm virus mà chỉ giúp giảm các ca nặng, giảm tỷ lệ tử vong. Chúng ta cần đối mặt với tình huống đó để thấy dịch bệnh còn có thể kéo dài.

Cần có sách lược để áp dụng với doanh nghiệp sản xuất, cho phép nới lỏng, tạo điều kiện cho sản xuất để đảm bảo mục tiêu kép, vừa đảm bảo phòng chống dịch vừa duy trì hoạt động sản xuất kinh tế.

19 tỉnh thành Phía Nam đang thực hiện Chỉ thị 16 đang chiếm 45% kim ngạch xuất khẩu của cả nước.

 Cần một sách lược cho "cuộc chiến trường kỳ"

Xin ông cho biết, về phía Bộ Công Thương đã có những chính sách cụ thể gì để giải quyết vấn đề nêu trên?

Trong công văn gửi Bộ Y tế, Bộ trưởng Bộ Công Thương Nguyễn Hồng Diên đã đề xuất một số giải pháp để đưa doanh nghiệp hoạt động trở lại. Theo đó, ngoài các quy định về hình thức "3 tại chỗ", "1 cung đường, 2 địa điểm", nên bổ sung các hình thức duy trì sản xuất khác cho doanh nghiệp được lựa chọn.

Hướng dẫn các địa phương xây dựng kịch bản, lộ trình phục hồi sản xuất tương ứng với các kịch bản diễn biến của dịch bệnh để các doanh nghiệp có kế hoạch bố trí sản xuất phù hợp.

Bổ sung quy trình cơ quan y tế phối hợp với doanh nghiệp tách F0, F1 ra khỏi môi trường làm việc để doanh nghiệp sớm ổn định lại sản xuất và đảm bảo an toàn cho những người lao động khác trong doanh nghiệp.

Bổ sung quy định về xét nghiệm gộp định kỳ, lấy mẫu trực tiếp tại doanh nghiệp nhằm cắt giảm chi phí, thời gian cho doanh nghiệp.

Quy định cụ thể các điều kiện cần thiết để cho phép doanh nghiệp được hoạt động trở lại tương ứng với các kịch bản khác nhau (hoạt động 30%, 50%, 70% cho tới 100% công suất như trước thời điểm diễn ra dịch bệnh) tùy vào điều kiện đảm bảo an toàn của doanh nghiệp và kết quả thực hiện phòng chống dịch bệnh.

Địa phương khi quyết định tạm dừng hoạt động sản xuất trên quy mô lớn trong phạm vi toàn bộ khu, cụm công nghiệp trên địa bàn cần báo cáo Tổ công tác đặc biệt của Chính phủ và Trưởng Ban Chỉ đạo quốc gia phòng, chống dịch Covid-19 xem xét, quyết định.

Có thể nói, những đề xuất là khá tổng hợp và sát với thực tế hiện nay để hạn chế đứt gãy chuỗi cung ứng, từng bước giúp doanh nghiệp nhanh chóng mở cửa trở lại. Tuy nhiên, tại văn bản số 6565 ngày 12/8 cập nhật hướng dẫn về phòng chống dịch tại cơ sở lao động, sản xuất, kinh doanh, Bộ Y tế vẫn chưa có quy định hướng dẫn các nội dung nêu trên.

Bên cạnh đó, để hiện thực hóa ý tưởng tạo "Vùng Xanh" cho sản xuất, nên chăng cho phép những doanh nghiệp đã có đa số công nhân đã được tiêm vaccine, đáp ứng yêu cầu giãn cách trong sản xuất, trang bị đầy đủ phòng hộ cá nhân được hoạt động trở lại, không yêu cầu phải "3 tại chỗ" hoặc "1 cung đường, 2 địa điểm".

Sẽ cần có biện pháp thực hiện "mục tiêu kép" trong dài hạn để đảm bảo vấn đề dân sinh, dân kế.

Xin ông cho biết, về lâu dài, mục tiêu cần hướng tới là gì?

Doanh nhân, doanh nghiệp là những người đã chịu nhiều thiệt hại kể từ đầu mùa dịch đến nay, nhưng vẫn kiên tâm ủng hộ các chủ trương, biện pháp chống dịch của Nhà nước. Đồng thời các doanh nghiệp cũng tham gia quyên góp, ủng hộ các lực lượng tuyến đầu cũng như đóng góp để có thêm kinh phí mua vaccine cho toàn dân.

Hoạt động chống dịch và phục hồi sản xuất, xét cho cùng, đều là vì lợi ích người dân. Trong giai đoạn cấp bách hiện nay, việc chống dịch được đặt ưu tiên cao hơn, nhưng về lâu dài không thể không tính đến các biện pháp duy trì dân sinh, dân kế. Việc cân nhắc thời điểm mở cửa trở lại cho sản xuất, áp dụng hình thức vừa sản xuất, vừa chống dịch như thế nào là điều các doanh nghiệp đang mong mỏi hiện nay.

Xác định đúng vai trò của các doanh nghiệp và người lao động trong vận tải và logistics, những người tạo nên huyết mạch của cuộc sống và nền kinh tế, đảm bảo hàng hóa lưu thông phục vụ người dân cũng như cung ứng nguyên vật liệu và tiêu thụ hàng hóa kịp thời cho doanh nghiệp. Từ đó tạo điều kiện cho các doanh nghiệp ngành này hoạt động tương tự các doanh nghiệp sản xuất.

Xin cảm ơn ông về cuộc trao đổi!

Nội dung và thiết kế: Thanh Phong