Phượng Hoàng - ban nhạc rock Việt đầu tiên mệnh danh "The Beatles của Sài Gòn"

Mới đây, ban nhạc Phượng Hoàng với một số thành viên chính đã hội ngộ tại một quán cà phê ở quận 3, TP.HCM và cùng đàn hát ôn lại những bản hit một thời.

Cuốn sách Ban nhạc Phượng Hoàng - The Beatles của Sài Gòn (nhiều tác giả, NXB Hội Nhà văn) được kết tập từ các bài viết mới và những bài đã phổ biến đây đó với mục đích đầu tiên và cũng là duy nhất: "Có một tài liệu tập trung về ban nhạc Phượng Hoàng - ban rock Việt đầu tiên của Việt Nam".

Trước Phượng Hoàng, nhạc sĩ Lê Hựu Hà đã thành lập ban nhạc Hải Âu vào năm 1963, gây dấu ấn tại một đại nhạc hội với hai ca khúc tiếng Việt là Mai Hương và Nhớ thương nhau hoài. Thời bấy giờ, tại Sài Gòn với nhạc trẻ nói chung mà đặt tên tiếng Việt cho một ban nhạc đã khó, hát ca khúc tiếng Việt càng khó khăn hơn. Không đủ tự tôn, sẽ không dám làm. Tinh thần này càng nhận ra rõ hơn khi Lê Hựu Hà và nhạc sĩ Nguyễn Trung Cang lập ban nhạc Phượng Hoàng, ra mắt chính thức vào tối 15/6/1971 tại một phòng trà Đêm Màu Hồng ở Sài Gòn.

Các thành viên chính của Phượng Hoàng gồm: Lê Hựu Hà, Nguyễn Trung Cang, Nguyễn Trung Vinh, Như Khiêm, Elvis Phương. Thời gian đầu họ còn có Hoài Khanh (giọng nam) và Mai Hoa (giọng nữ) nhưng sau khi rời phòng trà Đêm Màu Hồng đến hát tại Queen Bee và Maxim's, hai giọng ca kia phải rời nhóm, Elvis Phương gia nhập và tạo dấu ấn dài lâu. 

Thỉnh thoảng vì thiếu người, Phượng Hoàng còn có vài thành viên không thường xuyên khác như: Văn Hiển - em trai của Nguyễn Trung Vinh. Họ chính thức nghỉ hoạt động như là một ban nhạc thường xuyên, hoàn chỉnh vào giữa năm 1975. Về sau này, dù có những lúc tái hợp nhưng rất ngắn ngủi, manh mún.

Chỉ khoảng 4 năm hoạt động thường xuyên, với hơn 40 ca khúc tiếng Việt được sáng tác, phổ biến, Phượng Hoàng đã bước đầu vẽ nên tâm tư, triết lý và hành vi của một ban rock Việt thực thụ. Họ cũng đã kịp đặt vài viên gạch làm nền tảng cho nhạc trẻ Việt Nam, cùng làm cuộc cách tân sau tân nhạc/tiền chiến và nhạc vàng nói chung.

Dù về quy mô, tầm vóc và sức ảnh hưởng là rất khác nhau, không thể và không nên so sánh nhưng về ý nghĩa với đời sống âm nhạc địa phương, nơi họ hình thành thì Phượng Hoàng là "The Beatles của Sài Gòn". Đặc biệt về ca từ - cũng giống như The Beatles (1960-1970) trong tiếng Anh - Phượng Hoàng đã có dấu ấn quan trọng trong tiếng Việt. Cả hai đều hòa trộn nhuần nhị mấy yếu tố tưởng chừng khó dung hòa: sự tự do về ý niệm sáng tác; sự thu hút công chúng; sự ảnh hưởng đến các thế hệ và trào lưu sáng tác âm nhạc kế cận.

Phượng Hoàng còn dấn thêm một bước khó khăn, đó là thử hát rock bằng tiếng Việt. Mấy năm đầu của thập niên 1960, khi The Beatles bắt đầu chơi nhạc theo lối riêng tại Liverpool và Hamburg, họ cũng bị những phê phán nặng nề. Điều này cũng xảy đến với Phượng Hoàng, nhưng nặng nề hơn, vì họ "dám hát rock" bằng tiếng Việt, nhiều nơi đã tẩy chay, phản ứng ra mặt. Chỉ khi tinh thần toàn cầu hóa và triết lý "suy nghĩ toàn cầu, hành động địa phương" phổ biến cùng các tiện ích từ mạng Internet, thì những tranh luận, kỳ thị kia mới giảm bớt đáng kể.

Cuốn sách được in với tinh thần bất vụ lợi, vì được nhiều anh em, bạn bè trợ giúp thực hiện. Việc bán sách, nếu có kết quả nào đó, thì phần thu về sẽ dành cho việc hỗ trợ Nguyễn Trung Vinh - tay trống chính của Phượng Hoàng. Sau tai biến, Nguyễn Trung Vinh hiện đang gặp nhiều khó khăn và bất tiện trong đời sống. 

Theo tác giả Lý Đợi, xin hãy nở một nụ cười như Lê Hựu Hà: "… Cười lên đi em ơi/ Cười để giấu những dòng lệ rơi/ Hãy ngước mặt nhìn đời/ Nhìn đổi thay ta vang tiếng cười".