Thiếu tướng Đức Trịnh cùng 4 Nghệ sĩ Nhân dân tên tuổi kể về Nhà giáo Nhân dân Hoàng Kiều - bố ruột nhạc sĩ Giáng Son

Nhà giáo Nhân dân Hoàng Kiều trọn một đời cống hiến cho sân khấu, âm nhạc dân tộc

Mới đây, nhấn mạnh tại tọa đàm “Nhà giáo Nhân dân, nhạc sĩ Hoàng Kiều với sự phát triển của sân khấu, âm nhạc chèo”, Thiếu tướng, nhạc sĩ Nguyễn Đức Thịnh - Chủ tịch Hội Nhạc sĩ Việt Nam khẳng định, ở ngoài đời, Nhà giáo Nhân dân, nhạc sĩ Hoàng Kiều là một người sống rất giản dị, nhân văn, bao dung, hài hước và dí dỏm.

Ông đã trọn một đời cống hiến cho nghệ thuật sân khấu và âm nhạc dân tộc nước nhà. Một đời miệt mài nhả tơ vàng để sưu tầm, lưu giữ, bảo tồn và phát huy, phát triển những giá trị nghệ thuật truyền thống của dân tộc.

“Nhà giáo Nhân dân, nhạc sĩ Hoàng Kiều là một nhà quản lý, sáng tác âm nhạc, sáng tác kịch bản và nhà nghiên cứu khoa học xuất sắc. Ông có nhiều đóng góp to lớn và để lại ấn tượng sâu sắc cho sự nghiệp kế thừa và phát triển âm nhạc dân tộc, nghệ thuật sân khấu truyền thống Việt Nam nửa cuối thế kỷ 20 đầu thế kỷ 21. Đặc biệt, những hoạt động và những đóng góp của ông cho sân khấu chèo, thể hiện trên nhiều phương diện, từ sáng tác âm nhạc, đến viết kịch bản, đạo diễn, nghiên cứu khoa học và đào tạo nghệ sĩ chèo.

Trong lĩnh vực đào tạo, Nhà giáo Nhân dân Hoàng Kiều là một trong những người đặt nền móng cho sự phát triển của trường Đại học Sân khấu và Điện ảnh Hà Nội nói chung và ngành Kịch hát dân tộc nói riêng.

Ông là một nhà quản lý có tâm, có tầm luôn đổi mới, khát vọng đưa tính “khoa học - dân tộc - đại chúng” vào đào tạo nghệ thuật truyền thống. Ông cũng là người tiên phong trong việc xây dựng chương trình, giáo trình và khát vọng xây dựng Nhà hát thể nghiệm nhằm kết hợp giữa học với hành”, Thiếu tướng, nhạc sĩ Đức Trịnh bày tỏ.

TS Trần Đình Ngôn chia sẻ, Nhà giáo Nhân dân, nhạc sĩ Hoàng Kiều là một trong mấy nhạc sĩ đi đầu trong việc ghi chép, sưu tập các làn điệu chèo cổ từ các nghệ nhân, sau đó nghiên cứu biên soạn thành sách. Đồng thời, ông cũng là người đầu tiên sáng tác nhạc nền cho các vở chèo cổ được chỉnh lý, cải biên, cũng như một số vở chèo đề tài mới.

Những sáng tác của các ông trong vở diễn Súy Vân cải biên, Quan Âm Thị Kính đã trở thành khuôn mẫu cho các nhạc sĩ thế hệ đàn em đi theo. Bên cạnh đó, ông cũng là một trong những người đầu tiên sáng tác những làn điệu Chèo mới trên cơ sở nguyên tắc cấu trúc của làn điệu chèo cổ và sự thành công ấy đã mở ra một trào lưu cho các nhạc sĩ viết cho chèo sau này.

TS. Nghệ sĩ Nhân dân Thanh Ngoan – Giám đốc Trung tâm Bảo tồn Nghệ thuật Biểu diễn Truyền thống Việt Nam khẳng định, đóng góp của Nhà giáo Nhân dân, nhạc sĩ Hoàng Kiều cho sân khấu chèo là đỉnh cao.

Trong dòng chảy của chèo hiện đại, có thể nói, ông là một trong những người đặt nền móng cho một lối viết nhạc sân khấu mẫu mực, đầy sáng tạo mà vẫn giữ được bản sắc truyền thống”.

Nghệ sĩ Nhân dân Thanh Ngoan kể, khi còn trẻ, bước chân vào Nhà hát Chèo Việt Nam, lần đầu tiếp cận vở Súy Vân - chị đã lầm tưởng đây là một vở chèo cổ. Theo chị, sự vận dụng âm nhạc của Hoàng Kiều ở đây đạt đến mức nhuần nhuyễn, hài hòa đến từng chi tiết khiến cho người xem, người diễn có thể cảm nhận như đang sống trong không gian chèo truyền thống đích thực.

“Âm nhạc của ông trong vở này không đơn thuần là phần phụ trợ, mà đã trở thành một phần linh hồn của vở diễn góp phần tạo nên thành công rực rỡ của Súy Vân và khẳng định tài năng sáng tạo ở đỉnh cao. Sau này, khi có điều kiện nghiên cứu sâu hơn, tôi mới nhận ra Súy Vân chính là kết tinh của một ê-kíp nghệ thuật đỉnh cao thời đó - một cuộc cách mạng thực sự trong nghệ thuật chèo”, Nghệ sĩ Nhân dân Thanh Ngoan nhấn mạnh.

Nghệ sĩ Nhân dân Thúy Ngần - nguyên diễn viên Nhà hát Chèo Việt Nam cũng đã ôn lại những ký ức 40 năm gắn bó với “vai diễn cuộc đời” - Súy Vân. Súy Vân là một trong những vở diễn sáng đèn nhiều nhất của Nhà hát Chèo Việt Nam.

Chị khẳng định, âm nhạc của vở Súy Vân hay đến mức cứ lần nào trình diễn chỉ cần nghe nhạc vừa vang lên thôi là đã nổi hết gai ốc, chị thuộc tới từ sắc thái âm nhạc gắn liền với từng động tác. Có thể nói, chị thuộc tới từng nốt nhạc, gắn với từng bước chân cho đến những xung đột kịch tính đầy mâu thuẫn trong nhân vật được âm nhạc đặc tả như thế nào và tất cả như dẫn dắt người diễn viên đi sâu vào nhân vật, nâng đỡ tâm hồn người diễn viên khi hóa thân vào nhân vật.

Các Nghệ sĩ Nhân dân chia sẻ về người thầy của mình

Nhắc đến người cha thân yêu của mình, nhạc sĩ Giáng Son cũng bày tỏ sự kính trọng và thần tượng. Bên cạnh những câu chuyện kể về một người cha - Hoàng Kiều trong đời thường với niềm đam mê công việc, đam mê nghiên cứu bất tận, nhạc sĩ Giáng Son có những đánh giá về sự nghiệp của cha với tư cách một nhạc sĩ.

“Tìm hiểu sâu hơn về sự nghiệp của bố Kiều, thực sự tôi càng khâm phục vì ông là bậc thầy trong vấn đề lồng điệu của chèo nói riêng, nghệ thuật truyền thống Bắc bộ nói chung. Bố là người phối khí cự phách đầu tiên cho dàn nhạc chèo và những vở diễn truyền thống.

Mà ngày đó còn nhỏ, chưa có tri thức về âm nhạc, mình cứ tưởng là cổ nhưng không, rất rất hiện đại, điều hiện đại đó đã được bố viết từ rất lâu rồi. Thực ra, bố là người đi trước thời đại khi kết hợp âm nhạc dân tộc với những kỹ thuật sáng tác phối khí của âm nhạc cổ điển”, nhạc sĩ Giáng Son nói.

Nhạc sĩ Giáng Son cũng bày tỏ niềm tự hào khi đã lớn lên và trưởng thành, thành công trong gia đình có bề dày nghệ thuật của mình.

Nghệ sĩ chèo Bích Ngọc – phu nhân của Nhà giáo Nhân dân Hoàng Kiều, mẹ của nhạc sĩ Giáng Son cũng chia sẻ rằng: “Anh Hoàng Kiều là một người con hiếu thảo, một người chồng thủy chung, người cha yêu thương các con hết mực và anh luôn có cách thương yêu, dạy dỗ các con theo cách riêng của mình, vừa hiền những cũng rất kỷ luật nghiêm khắc.

Anh sống với bạn bè cũng hết sức nghĩa tình và là một người thầy uyên bác. Anh luôn được đồng nghiệp, bạn bè yêu quý, được học trò kính trọng bởi sự đôn hậu, nhân ái và vị tha. Trong nghề, anh luôn mẫu mực, chuẩn chỉ đến từng chi tiết nhỏ; ngoài đời, anh chân tình, giản dị, gần gũi, chẳng bao giờ to tiếng, chẳng khi nào hơn thua”.

Nghệ sĩ Nhân dân Quốc Chiêm - Chủ tịch Hội Văn học nghệ thuật Hà Nội bày tỏ lòng kính nhớ đến người thầy của mình. Ông kể, Nhà giáo Nhân dân Hoàng Kiều chính là người đã tuyển ông vào lớp chèo, tận tình chỉ bảo và dạy dỗ các học trò để trở thành nghệ sĩ chèo chân chính.

“Thầy luôn cười và dặn tôi rằng: “Chèo không phải chỉ là hát, mà chèo là kể chuyện, chèo là ý tứ sâu xa... Nếu con không kể bằng trái tim mình, thì khán giả sẽ chẳng có ai nghe”. Từ câu nói ấy, tôi học hát bằng cả trái tim, học từng bước chân thư sinh, nam ngang, hề gậy, hề mồi, lão say, kép độc… từ ánh mắt của từng nhân vật trong chèo. Thầy dạy nhiều lắm, những kiến thức của chèo cổ, không chỉ là một bộ môn nghệ thuật biểu diễn mà là một đạo lý cuộc sống - Đạo của lòng trung, nghĩa, hiếu, tiết, liệt và tình người”, Nghệ sĩ Nhân dân Quốc Chiêm nhớ lại.

TS. Nghệ sĩ Nhân dân Đỗ Quốc Hưng - Giám đốc Học viện Âm nhạc Quốc gia Việt Nam cho biết, Nhà giáo Nhân dân Hoàng Kiều là người đầu tiên dạy kỹ thuật biểu diễn và nghệ sĩ Bích Ngọc là người dạy múa đầu tiên cho anh. Nghệ sĩ Nhân dân Quốc Hưng đặc biệt nhớ bài dạy về ánh mắt, về cách biểu cảm và cách nhìn từ người thầy của mình.

“Trong số chúng tôi, có đứa thì làm tốt, có đứa lại làm không tốt, thậm chí có bạn làm thể không được. Vậy mà thầy dí dỏm mắng: “Mắt anh này như mắt chó giấy”. Sau này, khi đã trải nghiệm nghề, tôi mới biết là ý thầy nói rằng ánh mắt như thế là ánh mắt vô hồn. Nhiều lúc nghĩ lại, vừa buồn cười, vừa rất nhớ thầy, nhớ những giây phút và thủ pháp dạy học của thầy sao mà độc đáo, dí dỏm và sâu sắc”, Nghệ sĩ Nhân dân Quốc Hưng kể.

Nhạc sĩ Hoàng Kiều chính là người đầu tiên sáng tác, đưa hình thức phối khí, hát bè vào nghệ thuật chèo, thể hiện tính khoa học và chuyên nghiệp. Ông sáng tác âm nhạc cho trên 20 vở chèo, tiêu biểu nhất là vở Súy Vân - một vở diễn mang đậm chất dân gian và bác học. Có thể nói, đây là tác phẩm đạt đỉnh cao về nghệ thuật âm nhạc Chèo kể từ năm 1962 đến nay.
Ông còn rất duyên với sáng tác, chấp bút nhiều kịch bản như: Máu chúng ta đã chảy (1963), Người gác đèn, Những cô gái mặt đường (1969), Cô hàng rau (1980), Thiên kim tình hận, Nữ tú tài, Khát vọng ngông cuồng, Lời ước nguyền...
Với lĩnh vực nghiên cứu khoa học, Nhà giáo Nhân dân Hoàng Kiều có nhiều công trình sâu sắc để lại cho đời như: Sử dụng làn điệu chèo (1974), Thanh điệu tiếng Việt và âm nhạc cổ truyền, Tìm hiểu các làn điệu chèo cổ (2001), Tìm hiểu sân khấu chèo (Hoàng Kiều - Trần Việt Ngữ), Những làn điệu chèo cổ chọn lọc (Hoàng Kiều - Hà Hoa, năm 2007).
Ông được phong tặng danh hiệu Nhà giáo Nhân dân năm 2008 và giải thưởng Nhà nước về Văn học Nghệ thuật năm 2023.

×