Công năng của “cửa tò vò” ở biệt thự cổ Hà Nội?

Công năng của “cửa tò vò” ở biệt thự cổ Hà Nội?

Theo thống kê do UBND TP. Hà Nội ban hành vào tháng 6/2022, Hà Nội có 1.216 nhà biệt thự cũ, xây dựng từ trước năm 1954. Những biệt thự này nằm rải rác và có mặt ở hầu hết các quận nội thành, nhưng nhiều nhất là Ba Đình và Hoàn Kiếm...

Đó là một bộ sưu tập phong phú các phong cách kiến trúc Pháp ở Hà Nội với ý nghĩa, không chỉ là di sản kiến trúc đơn chiếc mà còn là di sản đô thị Pháp ở Hà Nội.

Tuy các biệt thự chủ yếu vẫn chỉ là do người Pháp xây dựng, nhưng các giai đoạn khác nhau, các ngôi biệt thự này lại được xây dựng với những phong cách kiến trúc khác nhau, điều này phản ánh quá trình thực dân hóa và đô thị hóa của Pháp ở Hà Nội. Khu vực biệt thự là một thành phần đặc trưng, góp phần tạo nên giá trị độc đáo của của cấu trúc không gian đô thị thời Pháp ở Hà Nội – Một dạng “Thành phố – Vườn” kiểu Pháp ở Việt Nam, với các phong cách ban đầu là kiến trúc cổ điển phương Tây, như Rô-măng, Phục hưng, Gô tích và Ba rốc, và đặc biệt là Kiến trúc Đông Dương do KTS E. Hebrard sáng tạo dựa trên nguyên tắc kết hợp khéo léo giữa mặt bằng, khối kiến trúc, theo ngôn ngữ kiến trúc cổ điển phương Tây với bộ mái dốc phương Đông và chi tiết trang trí phỏng theo văn hóa kiến trúc truyền thống địa phương, cùng nhiều giải pháp thích ứng với sự khắc nghiệt về khí hậu nhiệt đới ở Hà Nội, nóng, ẩm về mùa hè và lạnh về mùa đông, như: Mái dốc thường đua xa cùng với hàng hiên rộng để che mưa, chống nắng; sử dụng tầng bán hầm, tầng áp mái trong công trình cùng các ô trống ở sát sàn và trần của các phòng để tăng cường hiệu quả tích cực của thông thoáng tự nhiên và giảm độ ẩm tương đối thường rất cao ở Hà Nội vào đầu mùa hè.

Trong khi công năng của tầng bán hầm là chống ẩm cho tòa nhà, thì công năng của tầng áp mái là chống nóng. Khoảng không khí giữa mái nhà trần nhà có tác dụng cách nhiệt, cùng với lớp tường dày của ngôi nhà, đảm bảo nhiệt độ ôn hòa hơn trong các phòng ở, giảm nóng cái trong ong ả của mùa hè Hà Nội. Thiết kế này sau đó được áp dụng cho cả những nhà phố của người địa phương. Nhưng thay vì tầng áp mái của biệt thự, ở những ngôi nhà phố, thực hiện công năng chống nóng này là khoảng không giữa lớp mái ngói được đỡ bằng rui mè gỗ và lớp trần vôi rơm.

Ở đầu hồi nhà, ta thường thấy có một cái cửa nhỏ, dân gian hay gọi là cửa tò vò, thường được làm hình tròn. Cửa này không thông đến các phòng ở trong nhà, hay nói cách khác, người sống trong nhà sẽ không nhìn thấy cái cửa này, nó không có tác dụng thông sáng hay thông khí cho không gian sống của tòa nhà. Cửa tò vò chỉ là chỗ thông không gian tầng áp mái của biệt thự hay khoảng không giữa mái ngói và trần vôi rơm ở nhà phố Hà Nội với không gian bên ngoài. Vậy công năng của cái cửa tò vò này là gì?

Đầu tiên, nhờ có cửa tò vò, không khí tầng áp mái được lưu thông với bên ngoài, hỗ trợ tác dụng cách nhiệt của tầng áp mái. Nhưng công năng lớn nhất của cửa tò vò là chống hiện tượng tốc mái khi mưa bão. Theo định luật Bernoulli, khi vận tốc của chất lưu (chất lỏng, không khí) tăng thì áp suất của nó giảm và ngược lại, đây chính là cơ chế tạo lực nâng cho máy bay.

Nếu không có cửa tò vò, tầng áp mái kín khí, khi có gió lốc, dòng không khí chạy trên mái nhà có tốc độ rất lớn, khiến cho áp suất không khí phía trên mái bị hạ thấp, trong khi áp suất trong tầng áp mái giữ nguyên. Điều này gây nên sự chênh lêch áp suất giữa phía dưới và phía trên mái ngói, tạo ra lực nâng khiến mái có thể bị tốc. Cửa tò vò giúp cân bằng áp suất giữa trên và dưới mái nhà, hạn chế khả năng mái nhà bị gió tốc khi giông bão.

Giờ đây, sau cả trăm năm tồn tại bền bỉ, trải qua bao mưa bão, biệt thự cổ Hà Nội đã là di sản kiến trúc đô thị lịch sử, góp phần tạo nên giá trị của cấu trúc không gian đô thị khu vực nội đô lịch sử của Hà Nội.

×