Kết hôn muộn ở người trẻ: Đôi điều suy ngẫm về hệ lụy và giải pháp cấp bách

Làn sóng “kết hôn muộn” đang gia tăng tại nhiều quốc gia châu Á. Theo thống kê của Bộ Y tế Nhật Bản, số cặp đôi kết hôn trong năm 2025 dự kiến giảm xuống dưới 500.000, mức thấp nhất trong gần 90 năm qua.

Một cuộc khảo sát do Viện Dân số và An sinh xã hội Quốc gia Nhật Bản phối hợp cùng Giáo sư Shigeki Matsuda (Đại học Chukyo, Nhật Bản) công bố năm 2022 cho thấy, khoảng 80% người dân vẫn mong muốn kết hôn, tuy nhiên họ cho rằng có quá nhiều rào cản như chi phí sinh hoạt đắt đỏ, áp lực công việc, thiếu thời gian... khiến hành trình kết hôn trở nên khó khăn hơn bao giờ hết.

Tại Hàn Quốc, xu hướng này được gọi tên là “Thế hệ Sampo”, ám chỉ những người trẻ lựa chọn từ bỏ ba điều quan trọng: yêu đương, kết hôn và sinh con. Các nghiên cứu xã hội học chỉ ra, nguyên nhân sâu xa của hiện tượng này đến từ gánh nặng kinh tế, giá nhà cao, thị trường lao động cạnh tranh khốc liệt, thu nhập phân hóa và áp lực trong việc nuôi dạy con cái.

Hệ lụy từ "vùng trũng kết hôn": Thách thức với kinh tế và xã hội

Việc lập gia đình muộn không chỉ ảnh hưởng đến tỷ lệ sinh tự nhiên mà còn góp phần đẩy nhanh quá trình già hóa dân số. Nhật Bản và Hàn Quốc là hai ví dụ điển hình.

Theo Chính phủ Nhật Bản, tính đến năm 2023, tỷ lệ người trên 65 tuổi tại nước này đã vượt mốc 29% dân số, trong khi tỷ lệ sinh chỉ còn 1,26, mức thấp nhất trong lịch sử. Tại Hàn Quốc, theo Cơ quan Thống kê quốc gia, tỷ lệ sinh năm 2023 chỉ đạt 0,72, thấp nhất thế giới. Hôn nhân muộn, kết hôn ít hoặc không kết hôn đang trở thành “điểm nghẽn dân số” nghiêm trọng, buộc chính phủ phải liên tục triển khai các chính sách hỗ trợ như: trợ cấp sinh con, miễn học phí mẫu giáo, hỗ trợ thuê nhà… Tuy nhiên, hiệu quả vẫn còn rất hạn chế.

Tại Việt Nam, dù chưa ở mức báo động như Nhật Bản hay Hàn Quốc, nhưng các chỉ số hiện tại cho thấy cần sớm có cảnh báo. Năm 2024, Tổng cục Thống kê công bố độ tuổi trung bình kết hôn lần đầu tại TP.HCM là 30,4 tuổi, cao nhất cả nước.

Kết quả điều tra Biến động Dân số và Kế hoạch hóa Gia đình từ năm 2019 đến nay cho thấy độ tuổi kết hôn trung bình liên tục tăng, mỗi năm tăng khoảng 0,7 tuổi. Trong khi đó, mức sinh tại Việt Nam đang có xu hướng giảm. Nếu xu hướng kết hôn muộn và sinh ít con tiếp tục diễn ra, chỉ trong vòng 10–15 năm tới, Việt Nam có thể đối mặt với tình trạng già hóa dân số nhanh chóng, thiếu hụt lực lượng lao động trẻ phục vụ phát triển kinh tế-xã hội.

Với độ tuổi trung bình kết hôn lần đầu ngày càng tăng, khả năng sinh sản ở phụ nữ cũng đứng trước nguy cơ suy giảm, kéo theo nhiều hệ lụy đáng lo ngại. Trong đó có thể kể đến tình trạng gia tăng tỷ lệ vô sinh, hiếm muộn, rủi ro sức khỏe cho cả mẹ và bé khi mang thai ở độ tuổi ngoài 35, cũng như gánh nặng chi phí y tế trong tương lai.

Theo các chuyên gia sản phụ khoa, sau tuổi 35, số lượng và chất lượng trứng ở phụ nữ suy giảm rõ rệt. Dù y học hiện đại có thể hỗ trợ can thiệp để hiện thực hóa mong muốn sinh con, nhưng tỷ lệ thụ thai tự nhiên ở nhóm tuổi này vẫn giảm đáng kể. Việc trì hoãn sinh con không chỉ ảnh hưởng đến khả năng làm mẹ, mà còn tiềm ẩn nhiều nguy cơ cho thai kỳ và sự phát triển của trẻ nhỏ.

Theo thống kê của Bộ Y tế, mỗi năm Việt Nam ước tính có khoảng 1 triệu cặp vợ chồng mắc vô sinh, hiếm muộn, chiếm tỷ lệ khoảng 7,7%. Đáng chú ý, tỷ lệ này đang tăng nhanh, lên đến 15-20% hàng năm và chiếm hơn 50% trong tổng số các cặp vợ chồng vô sinh.
Thống kê của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) cũng cho thấy Việt Nam nằm trong nhóm quốc gia thuộc khu vực châu Á - Thái Bình Dương có tỷ lệ sinh giảm dần và tỷ lệ vô sinh cao trên thế giới.

Ngoài ra, từ góc độ kinh tế - xã hội, việc trì hoãn kết hôn kéo theo sự chậm hình thành các tế bào cơ bản của xã hội, gia đình. Khi số lượng gia đình mới giảm, thị trường tiêu dùng cũng bị thu hẹp, ảnh hưởng tiêu cực đến các ngành như bất động sản, giáo dục, chăm sóc trẻ em và hàng tiêu dùng gia đình. Từ đó, một “vòng xoáy ngược” hình thành, làm giảm tốc độ tăng trưởng kinh tế trong dài hạn.

Tại Nhật Bản và Hàn Quốc, sự mất cân bằng nghiêm trọng giữa lực lượng lao động và người phụ thuộc đã khiến chính phủ phải mở rộng chính sách lao động nhập cư, tăng tuổi nghỉ hưu và cắt giảm nhiều khoản phúc lợi để duy trì ngân sách xã hội. Kinh nghiệm từ hai quốc gia này cho thấy, khi xã hội rơi vào “vùng trũng kết hôn”, việc đảo ngược xu hướng là vô cùng khó khăn, dù có các chính sách hỗ trợ tích cực.

Cân bằng công việc – cuộc sống: Chìa khóa tháo gỡ bài toán kết hôn muộn

Sự mất cân bằng giữa công việc và cuộc sống được xem là nguyên nhân chính dẫn đến xu hướng kết hôn muộn ở giới trẻ hiện nay. Nhận thức rõ tính cấp thiết và hệ lụy của hiện tượng này là điều kiện tiên quyết để có những điều chỉnh phù hợp về chính sách, nhận thức xã hội và hành động cá nhân.

Theo ThS. Nguyễn Phương Chi, Giảng viên Khoa Giới và Phát triển, Học viện Phụ nữ Việt Nam, giải pháp quan trọng nhất để đảo ngược xu hướng “lười yêu, ngại cưới” là tạo điều kiện cho người trẻ cân bằng giữa công việc và cuộc sống. Bà Chi nhấn mạnh, việc áp dụng các mô hình làm việc linh hoạt như làm từ xa, kết hợp hoặc tuần làm việc 4 ngày là hướng đi khả thi, giúp người lao động có thêm thời gian dành cho đời sống cá nhân và các mối quan hệ tình cảm.

Bên cạnh đó, chính sách cần tập trung giải quyết những vấn đề cốt lõi như lo ngại về nhà ở, áp lực nghề nghiệp và bất bình đẳng trong việc chia sẻ trách nhiệm gia đình, thay vì chỉ đơn thuần khuyến khích sinh con. Những cải cách lao động phù hợp sẽ góp phần tạo động lực, điều kiện để người trẻ sẵn sàng bước vào hành trình hôn nhân.

Ở một góc nhìn khác, ThS. Hoàng Phước Hạnh, chuyên gia tham vấn tâm lý tại Văn phòng Miền Hải Đăng, nhấn mạnh yếu tố then chốt nằm ở sức khỏe tinh thần của người trẻ. Bà cho rằng, cần đồng hành, lắng nghe và tạo điều kiện để xây dựng hệ thống hỗ trợ tinh thần lành mạnh. “Liệu pháp tâm lý và tư vấn giúp người trẻ tháo gỡ áp lực, thiết lập ranh giới ứng xử lành mạnh và định hình rõ mục tiêu cá nhân,” bà Hạnh chia sẻ.

Cả hai chuyên gia đều thống nhất rằng kết hôn muộn không còn là câu chuyện riêng lẻ mà là vấn đề xã hội mang tính hệ thống. Để thay đổi thực trạng này, cần sự phối hợp chặt chẽ giữa chính sách nhà nước, nhận thức cộng đồng và ý thức chủ động từ chính người trẻ. Chỉ khi đạt được sự cân bằng cả về vật chất lẫn tinh thần, người trẻ mới có thể tự tin bước vào hành trình xây dựng gia đình, góp phần tạo dựng một xã hội phát triển bền vững.

×